0
0
Յ. Պալեան
Սփիւռքի մէջ լեզուն ամէն օր կը նահանջէ, կը մոռցուի, Հայաստանի մէջ լեզուն ենթակայ է օտարող ազդեցութիւններու եւ ներխուժող օտար բառերու: Այս մասին կը մտածէի, երբ համակարգիչիս գաղտնարաններէն քառորդ դար առաջ, 16 Սեպտեմբեր 1998-ին, գրուած ԱԶԳԱՅԻՆ ՄՇԱԿՈՅԹԸ ՉԵԶՈՔ ՉԷ խորագրով յօդուածիս հանդիպեցայ: Այսօր պէտք կը զգամ աւելցնելու, որ ան նաեւ ԻՆՔՆՈՒԹԵԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹԵԱՆ ՄՆԱՅՈՒՆ ՄԱՐՏՀՐԱՒԷՐ Է:
Մարտահրաւէր՝ որուն չպատասխանող ազգը,- եւ հայը բացառութիւն չէ,- անխուսափելիօրէն ինքզինք կ’առաջնորդէ անհետացման, նոյնիսկ եթէ ծագումով հայ ինքնագոհ անհատներ շարունակեն ապրիլ, մնալով սպառողական եւ զբօսի քաղաքակրթութեան ցանցին մէջ, զոր ոմանք սահմանած են ըսելով՝ «լաւ ապրելու իրաւունք», որուն համար կարելի է ամէն կարգի զիջումներ ընել:
Իրականութիւնը պէտք չէ թաքցնել: Հայ ազգային մշակոյթի տեւաբար աճող տեղատուութեամբ, սփիւռքի մէջ ամէն օր քիչ մը աւելի կը կաղապարուինք մեզ պարունակող շրջապատի արժէքներով, միտքով, ըմռնումներով: Անոնք կը ներածուին նաեւ Հայաստան՝ համարուելով յառաջդիմութիւն եւ արդիականութիւն:
Համագումար. կը հեռանանք մենք մենք ըլլալէ: Միաժամանակ կը խորհինք, որ յաջորդական պատշաճեցումները եւ մակերեսային կապկումները վտանգ չեն մեր ինքնութեան: Պատշաճեցումներու հետեւանքները անմիջապէս չեն տեսնուիր, անոնք կը կրծեն արմատները, կը պատրաստեն վերջնական փլուզումը:
Կրկնութիւն պիտի ըլլայ ըսել, որ անհատին եւ հաւաքականութեան, քաղաքացիին եւ ազգին համար, մշակոյթը ինքնութիւն է: Յաջորդական պատշաճեցումները մշակոյթը կը դարձնեն խառնուրդ, կը ստացուի խառնածին մշակոյթ, սեփական եւ ինքնուրոյն մշակոյթը ասիճանաբար կ’օտարուի, ինչ որ ընդունուած օտար բառով կը բնորոշուի որպէս aliénation: Եւ հուսկ՝ ժողովուրդ մը կը դադրի ինք ի՛ր շարունակութիւնը ըլլալէ: Կ’ունենայ նոր ինքնութիւն, բախտաւոր պարագային կը խօսուի ծագման մասին:
Տարբեր ժողովուրդներ, զանազան պատմական, ընկերային, քաղաքական եւ այլ պատճառներով ընդգրկուելով այսպէս կոչուած նոր եւ հիւրընկալ երկիրներու մէջ, կ’իյնան, ինչպէս սովորութիւն է ըսել, հալոցի մէջ, melting pot, ժամանակ մըն ալ կը տեւեն որպէս ազգագրական խմբաւորումներ, ethnic groups, որոնց մշակոյթը եւ ինքնութիւնը հիւրընկալին կողմէ ցոյց տրուած հանդուրժողութիւնն է:
Ապրող էակներէն մարդն է միայն որ մշակոյթ կը ստեղծէ: Մարդկային հաւաքականութիւնները անով կը զանազանուին: Մոլորակի միւս էակները մշակոյթ չեն ստեղծեր, կ’ապրին իրենց տեսակի բնազդներով, որոնք կը սահմանափակուին օրնիբուն սնունդի փնտռտուքով եւ իրենց տեսակի վերարտադրութեամբ: Մարդը եւս նոյն բնազդական վերաբերումը ունի, բայց իր ստեղծած մշակոյթով զանոնք կը հակակշռէ, կը գերանցէ, չի բանտարկուիր անմիջական պահանջի բաւարարումով, կը նախատեսէ, կը կազմակերպէ, բնութիւնը զինք բանտող զրահ չէ: Ի հարկէ, միշտ մնալով որպէս բնութիւն:
Այս կացութիւնը խիտ ձեւով բանաձեւած է ԺԷ դարու ֆրանսացի իմաստասէր Պէլզ Փասքալ, ըսելով. «Մարդը ո՛չ կենդանի է ո՛չ հրեշտակ: Երբ ուզէ հրեշտակ ըլլալ, կը դառնայ կենդանի»: Բնութիւնը գերանցելու այս կարողութիւնը շնորհ մըն է, որ մարդկային միտքին ներկայացող մեծագոյն հարցականն է. ուրկէ՞, ինչպէ՞ս, ինչո՞ւ: Հարցում-ներ՝ որոնց ուզած են պատասխանել կրօնները, իմաստասէրները, գիտութիւնը, նիւթա-պաշտութիւնը, բնազանցութիւնը, աստուածաբանութիւնը:
Ազգային մշակոյթները այս շրջագիծին մէջ զարգացած են, որոնելով ինքնուրոյն ուղիներ, բացատրութիւններ, ապրելու եւ համակեցութեան ձեւեր, իմաստաւորելու համար շրջապատը եւ իրենց ներկայութիւնը անոր մէջ: Այս ճիգը դրսեւորուած է զանազան ձեւերով: Այդ ձեւերը ծնունդ են տուած տարբեր մշակոյթներու, աշխարհայեցողութիւններու, եւ արժէքային համակարգերու:
Այս լարումով, մարդը ուզած է եւ կ’ուզէ հակակշռել ներկան, տէր մնալ անցեալին, այսինքն՝ զայն շարունակել, եւ նախատեսել ու տէր ըլլալ նաեւ գալիքին: Արդարեւ, եթէ մշակոյթով մարդը չփորձէ հասկնալ եւ հակակշռել բնութիւնը, անմիջականէն անդին նայիլ, կը թաղուի անասնութեան մէջ, կամ կ’ընկճուի անբացատրելիներու առթած մղձաւանջով:
Ամբողջական իմաստով մշակոյթը մարդն իսկ է: Մարդիկը, մարդկութիւնը, միշտ նոյն եւ միշտ տարբեր:
Մշակոյթը տիրութիւնն է բնութեան եւ բնախօսութեան, իր ճարտարութեամբ, գիտութեամբ, արուեստներով, իմաստասիրութեամբ եւ կրօնական անդադրում որոնումով, որպէսզի տիեզերքի եւ ժամանակի անհունութիւններուն մէջ մարդը իր տեղը գտնէ, չկանգնի անհեթեթ արկած մը ըլլալու յուսահատութեան դիմաց:
Եւ այս ամբողջ բարդութիւնները, հարցականները եւ անոնց պատասխանները կ’ամփոփուին, իմաստ, ժառանգութիւն եւ շարունակութիւն կ’ըլլան լեզուին մէջ, որ կ’ամփոփէ իւրաքանչիւր ժողովուրդի կենսափորձը, աշխարհի մէջ ըլլալու զայն հասկնալու տարբեր փորձերը:
Այս տարբեր փորձերը յատուկ են իւրաքանչիւր հաւաքականութեան եւ ծնունդ տուած են տարբեր մշակոյթներու, հետեւաբար իւրաքանչիւր մշակոյթ իւրայատուկ է եւ ինքնութիւն:
Սեփական մշակոյթէ անջատումով, հեռացումով, ակամայ կամ կամաւոր հրաժարումով, անհատը եւ հաւաքականութիւնը աշխարհ տեսնելու եւ ընկալելու համակարգ կը փոխեն, կը դադրին շարունակութիւն ըլլալէ, ինքնութիւն կը փոխեն: Ինչ որ կը նշանակէ, որ մշակոյթները իւրայատկութիւն են, քաղաքակրթական եւ լինելութեան անցագիր:
Հայաստան եւ սփիւռքացած հայկական զանգուածները կանգնած են այս ընտրանքին առջեւ:
Այսօ՛ր հարկ է հակազդել, կասեցնել ազգի ապամշակութացման ընթացլքը, որ մեր անպատասխանատուութեամբ կրնայ մեզ արագ կամ դանդաղ կշռոյթով տանիլ անհետացման, օտարման: Ի հարկէ, պէտք է կրկնել, անհատներ պիտի շարունակեն ապրիլ, արտադրել, բազմանալ, բայց այդ բոլորը պիտի պատահին հայ ազգ եւ հայ մշակոյթ կոչուած ինքնուրոյն աշխարհներէն դուրս, այլ տեղ, բնական դարձած այլացման մէջ:
Այս ըմբռնումով է որ պէտք է շեշտել, որ մշակոյթը չեզոք չէ, փլասեպօ չէ, անոր մէջ է որ անհատը կը գտնէ իր ինքնութիւնը: Այս պատճառով ալ, այսօ՛ր, հայ անհատը եւ ազգը մշակոյթին տէր ըլլալով, հայ մշակոյթին մէջ ապրելով, գոյութենական ընտրանք կ’ընեն: Ժողովուրդ մը իր մշակոյթը պաշտպանելով, կը պայքարի զինք օտարման տանող ամէն կարգի սպառնալիքներու դէմ, այս նոյնքան կենսական է որքան սեփական հայրենիքի պաշտպանութիւնը: Եւ անվարան պէտք է կրկնել զգուշացումը. չպաշտպանելով մշակոյթը, անոր ինքնուրոյնութիւնը, ժողովուրդ մը կ’ուծանայ, կ’այլասերի:
Մեր պարագան պէտք է քննենք, ի հարկին ախտաճանաչւմ ընենք առանց հաճոյախօսութեան եւ ինքնարդարացումներու:
Հայաստանի տարածքը, ոչ միայն Հանապետութեան, մեր պատմութեան եւ մշակոյթի բաց գիրքն է: Այդ զոյգով մենք ենք ինչ որ եղած են մեր նախնիները եւ պէտք է ըլլանք մենք: Ե՞նք մեր նախնիներուն ժառանգին տէր: Ի հարկէ՝ հողին, բայց նաեւ մշակոյթին՝ անոր բոլոր արտայայտութիւններով:
Քանիցս ըսած եմ, որ հայրենիքին տէր պիտի չըլլանք, չենք կրնար ըլլալ, Պեվըրլի հիլզ կամ Մոնաքօ նստած: Կրնանք յուշեր որոճալ: Ազգ պիտի չըլլանք եթէ մեր ազգային լեզուն ձեւազեղծուի, այլափոխուի, դատապարտուի համաշխարհայնացման թոհուբոհին մէջ այս կամ այն տիրական լեզուին շապիկը հագնելու: Նոյնիսկ եթէ քարտէսին վրայ «Հայաստան» անունով տարածք մը յիշուի, ան հայ ազգի հայրենիք պիտի չըլլայ, քանի որ օտարումով այդ ազգը պիտի չշարունակուի, պիտի գայ նորը:
Այս հարցերուն կարելի չէ մասնակի եւ մօտաւոր լուծումներ գտնել սիրողական եւ գեղագիտական նախաձեռնութիւններով:
Պարզ է. պէտք է պահել Հայաստանը, զայն պահելու համար պէտք է բնակեցնել անոր իւրաքանչիւր թիզ հողը: Բառէն պէտք չէ վախնալ. աքսորական սերունդները պէտք է բերել հայրենիք, որպէսզի ըլլան տէր եւ ծառայ, վերագտնեն հողին հետ իրենց ծիներուն հարազատութիւնը նախայրերու հողին վրայ:
Եւ հայացնել նաեւ հայերէնը, որ հայերէն է, մեր լեզուն է, մեր ինքնուրոյնութեան երաշխաւորը: Հրաժարի՛լ թխածոյ եւ մուրացածոյ բառերէ, որոնք յառաջդիմութեան փաստ չեն, այլ՝ անփառունակ պարտութեան:
Իմաստուններ պիտի ըսեն, որ այս բոլորը ըսել աւելի դիւրին է քան ընել:
Բայց ի՞նչ բանի համար են ծրագրումը, կազմակերպութիւնը եւ յանձնառութիւնը: Եւ չխուսանաւել ծրագիր, որոշում եւ գործ պատշաճեցնելու համար մեր անհատական կացութիւններուն, նախասիրութիւններուն, փառասիրութիւններուն եւ շահերուն:
Նոյնիսկ անկարելի թուացող մարտահրաւէրին պէտք է ընդառաջ երթալ, միշտ կրկնելով, ո՛չ թէ յաւելեալ իրաւունք ձեռք բերելու համար, այլ ծառայելու յաւելեալ պարտքի, այսինքն՝ ազգի գոյութենական բոլոր խնդիրներուն:
Այս բոլորին մէջ, ազգային մշակոյթի բոլոր երեսներով պաշտպանութիւնը անինքնութեան դէմ մարտահրաւէր, որ կը պահանջէ յարատեւ պայքար:
Այս պայքարին համար սպասել աւելի լաւ օրեր պարտութեան խոստվանութիւն է:
Ըլլա՛լ տէր լեզուին, հսկե՛լ անոր անաղարտութեան, գոյատեւելու նոյն մտահոգութեամբ, որ հայրենիքի պաշտպանութիւնն է: Անոնք միասնաբար ազգի հարազատութիւն են:
Պէտք չէ գոհանալ նահանջի եւ պարտուողի կարկտաններով եւ որձեւէգութեամբ:
