0
0
ԶԱՏԻԿ ԵՒ ԳԱՐՈՒՆ
Գրեց՝ ԱՐԱՄ ՀԱՅԿԱԶ
Մարտ 1964
Անցեալ օր, լամբակին վրայ ծաղիկ մը, կռնակին՝ կանաչ վերարկու եւ ոտքերը տղմոտ, գարունը խնդալով ներս մտաւ մեր քաղաքէն։
Չեմ գիտեր, թէ հին տունի մը գորշ պատին վրայ կաւիճով գրուած «Ճիմի լավզ Մէրի» նախադասութեան համա՞ր եկաւ ան, թէ ոչ՝ անոր գալուն համար էր որ Ճիմին հարկ տեսաւ իր մատղաշ սիրտը լեցնող սէրը պատմել աշխարհին…։
– Ըսել՝ թէ ինք «Կը սիրէ՜ Մէրին»…
Կ՛ենթադրեմ, թէ 15-էն վար ու 12-էն վեր ըլլալու են սիրոյ այս հանրային յայտարարութեան տէր Ճիմիի ու Մէրիի տարիքները։ Տասներկուքէն վար մանչերը՝ չեն սիրեր աղջիկները. եւ տասնեւհինգէն վեր աղջիկները՝ իրենց սիրոյ մասին պատերուն վրայ յայտարարութիւններ տեսնելէ չեն ախորժիր…
Թերեւս ալ, ո՜վ գիտէ, Ճիմիի սէրը գաղտնի էր, գաղտնի՜ էր մինչեւ հիմա…։ Ճիմի քաջութիւնը չէր ունեցած իր սիրոյ մասին ուղղակի աղջկան խօսելու, եւ դիմեց այս միջոցին…։
Կաւիճը առաւ, ու հին տունի գորշ պատին վրայ՝ քիչ մը դեռ մանկութիւն բուրող շատ ծաղկազարդ գիրերով, գրեց.-
«ՃԻՄԻ ԼԱՒԶ ՄԷՐԻ»…
Երբ ես զայն առաջին անգամ կարդացի՝ յուզուեցայ. եւ աշխարհի բաներէն հասկցող մարդու իմաստուն ժպիտով՝ ժպտեցա՜յ։ Յետոյ, ինկայ երազանքի մէջ։ Հոգիս տակնուվրայ եղաւ։ Չոր պատերէ շա՜տ աւելի գեղեցիկ ու յաւիտենական թուող ապրող ծառերու բուներուն վրայ փորագրած եմ ես իմ սիրածներուս անունները, ու տարուէ տարի, հրճուանքո՜վ տեսած՝ թէ ինչպէս, աճող, լայնցող ու տարածուող ծառի կեղեւին հետ, կը լայննային ու կը տարածուէին մեր անուններու սկզբնատառերը.
«ա. վ.», «Ա. Վ.», «Ա.Վ.»…
Յետոյ՝ եկաւ 1915 թուականը, իրեն հետ բերելով ՄԵԾ ԱՐՀԱՒԻՐՔԸ։ Ով ո՞ւր մնաց. ո՞վ ողջ մնաց. ո՞վ ո՞ւր թաղուեցաւ. յայտնի չեղա՜ւ. յայտնի չէ՜…։ Եղանք հողմացրիւ։ Տարիներով ո՛չ գարնան գալը նշմարեցինք, ոչ ալ աշնան երթալը… Բայց, բարի ժամանակը սպիացուց մեր վէրքերը ու, ահա, մենք նորէն հին օրերու երջանկութիւնն ու խռովքը յիշեցնող օրեր եւ պահեր կ՛ապրինք, նորէն գարնան գալուն եւ բնութեան՝ կեանքի վերանորոգուելուն վերահասու կ՛ըլլանք. կը զգանք որ Մարտին, Ապրիլին ու Մայիսին՝ աղուոր բաներ կը պատահին։ Գետինները կը մխան, հողը կը բուրէ, արեգակը քաղցր է մեր ոսկորներուն վրայ. թռչունները, հարաւէն վերադարձած, ծառերու կատարներէն իրենց տիրապետութեան սահմանները կը յայտարարեն եւ հանրային պարտէզներու նստարաններուն վրայ հանգչող, արեւ խմող ծերերը՝ սկիւռներ կը կերակրեն։ Յետոյ՝ իրարու ձեռք բռնած, իրար սեղմուած երիտասարդ զոյգեր կ՛երեւին չուան ցատկողներ, պիստակ, շաքար ու պաղպաղակ ծախողներ, քարէ գնդակ խաղացող տղաք, ձիւնծաղիկի կապոյտ, սպիտակ ու դեղին բաժակներ, տաքնա՜լ սկսող մայր հողէն որդեր դուրս քաշող կարմրալանջեր, օրօրոց-կառքեր քշող մատղաշ հայրեր, եւ օդը հոտուտալով հոս ու հոն վազող շուներ։
Հիմա, արդէն Ապրիլ է. ու գարունը, ազատ փռուա՜ծ է ամէն կողմ։ Ապրիլը՝ վերանորոգուած կեանք է. բլուրներու կատարին հաւաքուած սպիտակ մշուշ. դաշտերուն մէջ՝ մաքուր կանաչ. արտերու լայնքին ու երկայնքին տարածուող դալար ծիլ. ճամբաներու երկայնքին արագ թաւալող կառք. ծառերու ճիւղերէն վեր խուժող գաղջ աւիշ, պտուկներու ուռեցւորում, պայթում, ծաղիկ։
Ապրիլը՝ ծաղիկ է. մանուշակ, ծաղկած դեղձ ու ծիրան. հողի բուրում, սերմնացան. դաշտերը նախշող դեղինաչուի կռաբանջար, ջրափերուն աճող կոտեմ, խաւարծիլ, հարսնուկ, մարտավարդ։
Ապրիլը՝ լարերուն վրայ, արեւով լուացուելու համար փռուած ձմրան վերարկու է. ցանկապատերու վրայ թաթիկ-թաթիկ քալող կատու, կիսախուփ աչքերով արեւուն նայող շուն, մամռապատ բոյնի ջերմութեան մէջ ձուերուն վրայ նստած մայր թռչուն, եւ՝ բզզացող մեղու։
Ապրիլը՝ ե՜րգ է, արեւ է, անձրեւ է, արգասաւորում է, ցեխ է, ծաղիկ է, աշխատանք է. տուփերով թաւշածաղիկ, անմեռուկ, մարգարտածաղիկ ու մեխակ է։ Ապրիլը՝ «Ճիմի լաւզ Մէրի» է…
Ապրիլը՝ գաւառէն եկած Հայուն համար, վարուցանի ժամանակ է. կարօտ է, յուզում ու սարսուռ է, լեռներու կատարին ճեղքուող ձիւն է, եւ բլուրներէն խոխոջելով հոսող ձիւնի, ջուրի առու, համով, սառնորակ ջուր։ Ապրիլը՝ լծկաններու դանդաղ գնացք է, որոճացող յոգնած եզ է, գոմէշներու ճակտին պայթող արեւու ճառագայթ է, արտ ու արօտ է, աշխատանքի երգ է, Կոմիտաս է,- «Գարուն ա՜, ձիւն է եկել» է, «Կանչէ՜, կռունկ» է, կալերուն, տանիքներուն վրայ ցատկրտող ուլ ու գառ է, հորթ է, արտերուն վրայ իբրեւ օրհնութի՜ւն թափուող արեւ ու անձրեւ է. աղօթք է, բուրում ու երաժշտութիւն է։
Ապրիլը՝ ծերունիներու բերնին մէջ «Փա՜ռք Աստուծոյ, անգամ մըն ալ գարնան հասանք»-ի շնորհակալութեան աղօ՜թք է։
Ապրիլը՝ Զատիկ է։
Թող հայութեան համար օրհնաբե՜ր ըլլայ այդ Զատիկը։
Թող ա՜լ չկրկնուի 1915 Ապրիլի 21-ը…
***
ԶԱՏԻԿՆ ՈՒ ՄԻ ՓՈՔՐԻԿ ԱՂՋԻԿ
Գրեց՝ ԼՈՒՍԻԿ
– Օ՜հ, մամի՜ … Այսօ՞ր էլ պիտի շուտ արթնանամ քնից… այսօր, հօ, դպրոց չունե՜նք…
– Եկեղեցի պէտք է գնանք, բալի՛կս։
– Եկեղեցի՞ն. Մի՞թէ մենք «կաթոլիկ» ենք։
– Կատակ մի՛ արա, բալէ՛ս։ Հագուի՛ր։ Գիտես, որ միայն կաթողիկները չեն որ եկեղեցի են գնում։ Մենք հայ առաքելական եկեղեցուն ենք պատկանում։ Մե՜նք էլ հաւատացեալ ենք. եկեղեցի պիտի գնանք…
Ի միջի այլոց, հարեւան ինչ որ մի եկեղեցուց,- հաւանաբար մեթոդիստներին պատկանող, զանգեր են լսւում։ Եւ եղանակը արդիական մի ծանօթ կտոր է։ Համարեայ պա՜ր եղանակ։
– Եու սի մամ, վրայ է տալիս փոքրիկ աղջիկս,- կարծես մեծ գիւտ արած։ Տեսնո՞ւմ ես, մամի՛, ի՜նչ սիրուն են նուագում այդ եկեղեցու մէջ։ Մեր հայկական եկեղեցին տխուր բաներ են նուագում։ Չեմ գալիս։
– Տխուր կամ ուրախ՝ ամէն մարդ պիտի սիրի իր սեփական շարականները, եւ գնայ իր եկեղեցին։
Աղջիկս նայում է ինձ, զարմացած եւ յուսախաբ։
– Ինչո՞ւ անպատճառ սիրենք մի բան՝ որ դիւր չի գալիս մեզ։ Հայկական եկեղեցում, քո հայկական եկեղեցու մէջ, ես մամի՛, ոչի՜նչ եմ հասկանում…
– Ի՞մ հայկական եկեղեցու մէջ … «զայրոյթս հազիւ զսպած՝ ասում եմ իրեն, ջանալով մի պատճառ գտնել, որով գուցէ կարողանամ համոզել աղջկաս, որ մենք պէտք է իսկապէ՛ս սիրենք ինչ որ մերն է, թէկուզ… բոլորիս եկեղեցին է ան»…
Վերջապէս, մի միտք օգնութեան է գալիս ինձ, եւ՝ թեթեւացած՝ ասում եմ իրեն.
– Բալի՛կ ջան, աղջի՛կս. մի վայրկեան մամային լսիր ուշադրութեամբ։ Մի շատ կարեւոր բան եմ ուզում բացատրել քեզ։ Յիշո՞ւմ ես այն հին ու ոսկի մատանին՝ որ քո մեծ մայրիկը ուղղարկել էր քեզ, որպէս նուէր հին երկրից։ «Ֆրամ տի օլտ քանթրի»։ Պահել ես այն մատանին, այնպէս չէ՞։ Սիրում ես այն մատանին եւ երբեք, ո՛չ ոքի չպիտի տաս, չէ՞։ Պիտի փորձես բնաւ չկորցնել այն մեծ մամի տուած մատանին, ճիշտ չի՞, բալէ՛ս։
– Ի հարկէ, մամի՛։ Կը պահեմ եւ կը սիրեմ։ Ինչ որ մեր տատիկն ու մեծ մաման ուղղարկել են մեզ, ես շա՜տ եմ սիրում։ Դպրոցումն էլ բոլորը հիանում են ու զարմանում այդ զարդերի գեղեցկութեան եւ ճաշակի վրայ։ Բայց, մամա՛ ջան, ի՞նչ կապ ունեն այդ բաները՝ այսօրուայ մեր եկեղեցի գնալու հետ…
– Հենց ա՛յն կապը «ուրախացած գրկում եմ փոքրիկ աղջկաս եւ յուսալից նայում՝ նրա մեծ, ուշիմ, սեւ աչքերի մէջ», Հենց այն կապը՝ որ մեր հայերէն լեզուն ու հայկական շարականներն էլ, քո մե՜ծ-մեծ պապերից մեզի հասած ժառանգութիւններից են եւ մենք իրաւունք չունենաք նրանց մոռանալու։ Մեր նախնիքների հոգիները հանգիստ չպիտի ունենան, եթէ դու եւ ես այսօր, որ Զատիկ է, եկեղեցի չգնանք…
– Օ՜հ, փուր Կրէ՛ն մա, յիշո՜ւմ եմ իրեն, գուցէ պիտի գնանք…
Ու… գոնէ ա՜յս տարի, այս Զատիկ օր՝ աղջիկս ու ես ներկայանում ենք ըմբոշխնելու մեր այնքան խորհրդաւոր ու հոգեպարար երգերը, որոնք այնքան մօտ են ինձ, եւ այնքան հեռո՜ւ՝ իմ աղջկայ հոգուց…
