0
0
Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ
Այն օրերուն, երբ 2012 տարին կը պատրաստուէր մայր մտնել, Երեւանի “Լուսաբաց“ հրատարակչատունէն լոյս տեսաւ Արմինէ Կարապետեան-Գունտագճեանի “Ինչ է Գրուել Իրանում Հայոց Ցեղասպանութեան Տարիներին“ հատորը, որ ուշագրաւ հրատարակութիւն մըն է եւ նոր ներդրում մը` Հայ Դատի աշխատանքներու ծիրին մէջ:
Մասնագիտութեամբ քիմիագէտ, սակայն հոգիով ու խորքով մեզ տագնապեցնող հարցերու հետամուտ Արմինէ Գունտագճեանը վերջին տարիներուն ձեռնարկած է ուսումնասիրական աշխատանքի, եւ ահա, ընթերցողին ու Ցեղասպանութեան ծալքերով հետաքրքիրներուն կը ներկայացնէ եռալեզու հատոր մը: Նախորդ գործը լուսարձակի տակ առած էր պատմական պայմաններու բերումով քիչ քննարկուած վէրք մը` ստալինեան տարիներուն հայրենադարձներուն վիճակուած տառապանքները. “Հայրենադարձների Բռնաճնշումները Ստալինեան Ժամանակաշրջանում“ հատորը (2010) վաւերագիրներու պեղումով ու մէկտեղումով կազմուած գործ մըն էր. երկրորդը լուսարձակը կը կեդրոնացնէ Ցեղասպանութեան մասին վկայութիւններու վրայ: Խորագիրէն իսկ կարելի է հետեւցնել, թէ հատորը կը բովանդակէ մամուլէն քաղուած պատառիկներ, ինչպէս նաեւ յուշագրական գրութիւններէ քաղուած բաժիններ:
Հատորը, որ կը տարածուի 260 էջերու եւ յաւելեալ էջի մը վրայ, բաժնուած է երեք գլխաւոր մասերու, որոնցմէ իւրաքանչիւրը քաղուած նիւթերը կը ներկայացնէ հայերէնով, անգլերէնով ու պարսկերէնով:
Հեղինակը հատորը կը բանայ բացատրական յառաջաբանով մը (հայերէնէ, անգլերէն ու պարսկերէն), ուր լուսաբանութիւն կու տայ հատորի արարման պատճառներուն մասին: Այնուհետեւ, քաղուածքները կը մարմնաւորուին երկու գլխաւոր բաժիններով. առաջին բաժինին մէջ տեղ գտած են իրանեան մամուլէն քաղուած եւ առաւելաբար օրուան լուրերէն մէջբերուած գրութիւններ: Այս տեղեկութիւնները չեն սահմանափակուած նոյնինքն Ցեղասպանութեան տարիներով, այլ կը տարածուին 1904էն մինչեւ 1920 տարիները: Տարբեր օրաթերթերու մէջ տրուած լրատուական տեղեկութիւնները վկայութիւններ են` կազմակերպուած ու միտումնաւոր ջարդերու, հալածանքներու եւ բռնի տեղահանութիւններու մասին. եւ ինչպէս գիրքը կազմողը կը նշէ, այդ թերթերէն մէկ քանին կը նկատուին Թուրքիոյ նկատմամբ դրական տրամադրութիւն ունեցող հրատարակութիւններ…: Այս բաժինը, ինքնին, Ցեղասպանութեան մասին վկայութիւններ հաւաքող պատմաբանին, ինչո՞ւ չէ` նաեւ հետաքրքիր ընթերցողին կ՛ընծայէ արժէքաւոր տեղեկութիւններ:
Թերթերէն քաղուած լրատուական պատառիկներուն կը յաջորդէ ամբողջ բաժին մը, որ քաղուած է իրանցի չորս դէմքերու յուշերէն եւ ուսումնասիրութիւններէն: Անոնք կը կոչուին Մոհամմատ Ալի Ջեմալզադէ, Ռեզա Դիւանբեգի, Իսմայիլ Ռային եւ Թուրաջ Փարսի: Այս բաժինը կազմուած է յիշեալ գրողներուն յուշագրական գրութիւններուն մասին բացատրութիւններով ու անոնցմէ կատարուած լայն քաղուածքներով, վերջինին հրատարակած ուսումնասիրական յօդուածին մասին ակնարկութիւններով:
Եռալեզու ըլլալու հանգամանքը այս հրատարակութեան կու տայ միաժամանակ այս երեք լեզուներուն ծանօթ ընթերցողներու լայն զանգուածի մը հասնելու արժանիքը:
260րդ էջէն ետք կատարուած մէկ էջնոց յաւելումով, հեղինակը կարճ բացատրութիւն մը կու տայ, թէ ինչո՛ւ Ցեղասպանութեան մէջ Թուրքիոյ պետութեան պատասխանատուութիւնը պէտք չէ նուազագոյն չափով նօսրացումի ենթարկել` ոճիրին մէջ անոր իբրեւ մեղսակից յառաջ բերելով գերմանները, անգլիացիներն ու հրեաներրը: Լուսարձակի տակ կը բերուի այն իրականութիւնը, որ հայութեան հայրենիքին բռնագրաւումն ու ժողովուրդին բնաջնջումը հետապնդող Թուրքիան 1915էն շատ առաջ որդեգրած էր հակահայ քաղաքականութիւն:
