0
0
ԴԱՄԱՍԿՈՍ, ՀԱԼԷՊ (“Ա.Էֆ.Փէ“, “Արմէնփրէս“ ).- Վերջին օրերուն, Հալէպի Հայաշատ թաղամասերուն մէջ, տեղի ունեցան բախումներ, մասնաւորաբար ամբողջովին հայաբնակ Նոր Գիւղի եւ Մայսալունի շրջանի հայկական Սուլէյմանիէ թաղամասերուն մէջ: Ռմբակոծումներու արդիւնք, հայ աղջնակ մը մահացած է եւ կան զոհեր:
Դամասկոսի հայաշատ Ժարամանա արուարձանին մէջ, Օգոստոս 27-ի երեկոյեան, ականուած ինքնաշարժներ պայթեցան, իսկ Ժոպար թաղամասին մէջ անյայտ պայմաններու մէջ սպաննուած են երեք հայորդիներ` Պետրոս, Գէորգ եւ Լեւոն Պետրոս Մաթոսեաններ, որոնք յաջորդաբար 49, 46 եւ 22 տարեկան են:
Դամասկոս եւ շրջակայքի գրեթէ բոլոր արուարձանները` Ժոպար, Զամալքա, Հարասդա, Քապուն կ՛ենթարկուին ուղղաթիռներու ռմբակոծումի: Բուռն բախումներ տեղի կ՛ունենան ընդդիմադիր զինեալներու եւ սուրիական բանակին միջեւ Ժոպար, Ապպասիին Զապլաթանի շրջաններուն մէջ` պատճառելով նիւթական վնասներ, ներառեալ հայու մը ինքնաշարժը:
Անցնող մէկ շաբթուան ընթացքին, Հալէպի կարգ մը հայկական կառոյցներ ու գործատեղիներ ունեցող հայաշատ թաղամասեր ենթարկուած են հրթիռարձակումներու եւ կրակոցներու, ինչպէս նաեւ ուղղակի բախումներու շրջան դարձած են. յատկապէս կարելի է նշել Ճիտէյտէի, Թիլելի եւ յարակից թաղերը, ուր կը գտնուին Բերիոյ թեմի Ազգային առաջնորդարանը, Սրբոց Քառասնից Մանկանց եկեղեցին, դպրոցներ, եւ այլն: Սուրիահայ շտապ օգնութեան Հալէպի մարմինի տղաքը կը հասնին օգնութեան, ուր որ պէտք է: Մարմինը իր ներհամայնքային եւ միջյարանուանական դրուածքով կը փորձէ հասնիլ հոն, ուր կարիք կայ, եւ մեծ թիւով սննդեղէնի ծրարներ փոխանցած է ժողովուրդին:
Այս տղաքը նաեւ կը նպաստեն վտանգուած շրջաններէն իրենց ազգակիցներուն անվտանգ դուրս բերման, ինչպէս որ այդպիսի դէպքեր տեղի ունեցած են Ճիտէյտէի մէջ թէ այլուր: Պոսթան Փաշայի շրջանը վերածուած է հակամարտող կողմերու միջեւ սահմանագիծի: Շրջանին մէջ կը գտնուի Հայկական ծերանոցը, որ նիւթական վնասներ ունի, սակայն ծերերը կը գտնուին ապահով վիճակի մէջ: Սուլէյմանիյէ թաղամասին մէջ շատ յաճախ կը լսուին կրակոցներ: Նոյնն է պարագան նաեւ Նոր Գիւղի մէջ, ուր կը գտնուին Ազգային ճեմարանը, Զաւարեան եւ Սահակեան վարժարանները, Հայկազեան մանկապարտէզը եւ Ս. Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին: Շրջանին մէջ եւս եղած են կրակոցներ եւ արձանագրուած են վիրաւորներ:
“Շամ Թայմզ“ լրատու աղբիւրը փոխանցած էր, թէ Սուրիոյ յեղափոխութեան գերագոյն խորհուրդը հրապարակած է յայտարարութիւն մը, որով սպառնացած է սուրիահայ համայնքին` “աղէտ եւ աւերներ գործել“: Աղբիւրը նշած էր, թէ այս սպառնալիքները իրական են, որովհետեւ ընդդիմադիրներուն թիկունք կը կանգնի Թուրքիան, որ կանաչ լոյս տուած է անոնց` հայերուն վրայ յարձակելու:
Խորհուրդը իր յայտարարութեան մէջ “որոշ հայորդիներ“ մեղադրած էր ներկայ ղեկավարութեան ուժերուն հետ գործակցելու, սպանութիւններու պատճառ դարձած գործողութիւններուն մասնակցելու, ինչպէս նաեւ ռազմականօրէն սուրիական վարչակարգին սատարելու յանցանքով: “Շամ Թայմզ“ աւելցուցած էր թէ սուրիացի ապստամբները դիտել տուած են, որ հայերը սուրիական կառավարական ուժերուն սատարած են Հալէպի, Լաթաքիոյ եւ Քեսապի մէջ` զգուշացնելով “այդ տարրերը իրենց արարքներուն հետեւանքներէն“:
Այս լուրը, բնականաբար, տարածուեցաւ համացանցին վրայ, քիչ մըն ալ յաւելեալ չափազանցութիւններով:
Այս գծով “Արմէնփրէս“ կապ հաստատեցին Բերիոյ թեմի Ազգային առաջնորդարանի բանբեր Ժիրայր Ռէյիսեանի հետ, որ դիտել տուաւ, թէ Սուրիոյ ընդդիմութեան կողմէ հայկական համայնքին ուղղուած սպառնալիք բովանդակող պաշտօնական յայտարարութիւն գոյութիւն չունի:
Ռէյիսեան յայտնեց.- “Սուրիոյ մէջ համացանց չկայ, ուստի տարածուած լուրերուն պէտք չէ ականջ տալ: Նման տեղեկատուութեան մասին Սուրիոյ հայութիւնը ունի յստակ դիրքորոշում` հակամարտութեան մասնակից որեւէ ոյժի թիկունք չկանգնիլ: Մեր յարգանքն ու զօրակցութիւնը ուղղուած է Սուրիոյ եւ անոր ժողովուրդին, որ ունի մէկ նպատակ` Սուրիոյ մէջ խաղաղութիւնը վերահաստատել““:
Նման յայտարարութիւններու տարածման մէջ Ռէյիսեան չբացառեց Թուրքիոյ դերակատարութիւնը: “Յստակ է, որ ընդդիմադիր կողմը ուղղակիօրէն կը վայելէ Թուրքիոյ հովանաւորութիւնը, սակայն նման լուրեր կարելի չէ շուտով պաշտօնականացնել: Ասիկա կրնայ հայ–արաբ բնակչութեան բարեկամական յարաբերութիւնները խաթարելու փորձ ըլլալ“, նշեց Բերիոյ թեմի Ազգային առաջնորդարանի բանբերը:
Աւելի ուշ Սուրիոյ ընդդիմադիր “Ազատ բանակ“ի զինուորական խորհուրդի նախագահ Մուսթաֆա Ալ Շէյխ հերքեց սուրիահայերուն դէմ իրենց կողմէ ուղղուած որեւէ սպառնալիքի կամ յայտարարութեան գոյութիւն:
“Արապիա“ պատկերասփիւռիայանին միջոցով կատարած յայտարարութեան մէջ Ալ Շէյխ դիտել տուաւ, որ հայերը Սուրիոյ մէջ կ՛ապրին տասնամեակներէ ի վեր եւ ոչ մէկ խնդիր յառաջացուցած են: “Սուրիոյ մէջ ժողովուրդը հայերու, քրիստոնեաներու եւ այլ համայնքներու հետ ոչ մէկ հարց ունի“, յայտնեց Ալ Շէյխ:
Ան նաեւ հաստատեց, որ ո՛չ ներկայիս, ոչ ալ ապագային ապստամբող ոյժերը մտադիր են յարձակում գործելու հայերուն դէմ‘ իրենց անունով տարածուած յայտարարութիւնը նկատելով հակառակորդներու կողմէ սադրանք:
Հալէպի հայաբնակ թաղամասերուն մէջ տիրող իրավիճակին անդրադարձած են նաեւ արեւմտեան լրատուամիջոցներ: Ֆրանսական “Ա.էֆ. Փէ“ մամլոյ գործակալութեան համաձայն, քրիստոնեաներով բնակուած թաղամասերուն մէջ ամէնէն բուռն բախումները տեղի ունեցած են շաբաթասկիզբին:
“Շաբաթասկիզբին սկսած մարտերը շատ դաժան էին եւ երկար ժամեր շարունակուեցան, մինչեւ որ բանակը յաջողեցաւ դուրս մղել ապստամբները“, մամլոյ գործակալութեան յայտնած է Հալէպի քրիստոնեայ բնակիչներէն մէկը, որ չէ ուզած անունը տալ:
Հալէպցի բնակիչ մը հեռաձայնով ֆրանսացի թղթակիցին հետ ունեցած զրոյցին ընթացքին յայտնած է, որ այդ երկու օրերը իրենց կեանքի ամէնէն ահաւոր օրերն էին:
“Ա.էֆ. Փէ.“ի համաձայն, ռազմական գործողութիւնները յատկապէս տեղի կ՛ունենան հայերով բնակուած Սուլէյմանիյէ եւ Թիլալ շրջաններուն մէջ:
Ականատես մը ֆրանսական լրատու գործակալութեան յայտնած է. “Բանակը ստիպուած էր վերագրաւել այս թաղամասերը, քանի որ այս շրջաններուն մէջ գտնուող տուներէն շատեր ստորերկրեայ փապուղիներով կապուած են Հալէպի վրայ իշխող դիրք ունեցող ամրոցին“:
Սուրիոյ հայութեան դիմագրաւած դժուարութիւնները Արամ Ա. կաթողիկոսի եւ Ազգային Կեդրոնական վարչութեան աշխատանքներուն մէջ կը շարունակեն առաջնահերթ տեղ գրաւել: Վեհափառը մնայուն կապի մէջ է Սուրիոյ մեր հոգեւոր ու համայնքային պատասխանատուներուն հետ: Սուրբ Աստուածածնայ Վերափոխման տօնին առթիւ իր հայրապետական պատգամին մէջ, վեհափառը կոչ ուղղեց Սուրիոյ հայութեան անմիջական օգնութեան` շեշտելով, որ “Սուրիոյ հայ գաղութը պատմական գաղութ է, կազմակերպ ու աշխոյժ գաղութ է ու յատուկ կարեւորութիւն կը ներկայացնէ թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Սփիւռքի եւ թէ մեր պահանջատիրութեան համար: Հետեւաբար, անոր կազմակերպ ու կենսունակ պահպանումը համահայկական խնդիր է“:
Ապա, վեհափառը թեմերուն ուղղած իր շրջաբերական նամակով թելադրեց անմիջապէս լծուիլ Սուրիոյ հայութեան օգնութեան գործին` “միասնական ոգիով ու մասնակցութեամբը տուեալ գաղութի բոլոր կառոյցներուն“: Վեհափառը շեշտեց, որ “համահայկական տագնապները համահայկական ճիգով հարկ է դիմագրաւել` հեռու ամէն տեսակ ներքին զգայնութիւններէ“: Եւ նկատի ունենալով Սուրիոյ հայութեան օգնութեան անյետաձգելի հրամայականը, եւ որպէսզի ինք կարենայ մօտէն հետեւիլ այս ուղղութեամբ տարուող աշխատանքներուն` վեհափառը ջնջեց յառաջիկայ Հոկտեմբերին իր կատարելիք հովուապետական այցելութիւնը դէպի Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու Արեւելեան թեմ:
Կիրակի, Օգոստոս 26ին, Ազգային Կեդրոնական վարչութեան ժողովին, դարձեալ լայնօրէն քննարկուեցաւ Սուրիոյ հայութեան ներկայ կացութիւնը: Վեհափառը ողջունեց համայնքի հոգեւոր ու աշխարհական պատասխանատուներուն նուիրեալ աշխատանքը, ինչպէս նաեւ մեր ժողովուրդին խոր հաւատքը ու ամուր վճռակամութիւնը` կառչած մնալու իր կառոյցներուն ու սուրիական հայրենիքին:
“Դժբախտաբար, որոշ լրատուական օրկաններ եւ կրօնական ու քաղաքական որոշ շրջանակներ, հայ թէ օտար, միակողմանի ու անճիշդ կերպով կը ներկայացնեն Սուրիոյ հայութիւնը ու յատկապէս սուրիական տագնապին գծով անոր մօտեցումները: Ենթադրութիւններու վրայ հիմնուած վերլուծումները ու վերագրումները սկսած են սխալ տպաւորութիւններ յառաջացնելու Սուրիոյ մեր համայնքին նկատմամբ“, նշեց ան:
Վեհափառը աւելցուց. “Հարկ է ըլլալ արթուն, զգօն եւ զգոյշ. այս կացութեան մէջ պէտք չէ անտեսել նաեւ թրքական գործօնը“: Շարունակելով իր խօսքը` ան կարեւորութեամբ յիշեցուց, թէ “Սուրիոյ հայութիւնը տէրն է իր ճակատագիրին: Ան անբաժան մասն է սուրիական հայրենիքին, ջերմօրէն հաւատացողն է քրիստոնեայ–իսլամ համակեցութեան. կապուած կը մնայ Սուրիոյ ընդհանրական ու գերագոյն շահերուն եւ կը մերժէ որեւէ արտաքին ճնշում, որ կը փորձէ հարցականի տակ առնել իր կապուածութիւնը Սուրիոյ ու իր ազնիւ ժողովուրդին, որոնց հանդէպ ինք կը մնայ երախտապարտ` երբե՛ք չմոռնալով եղբայրական այն ոգին, որ ցոյց տրուեցաւ հայ ժողովուրդին նկատմամբ թրքական ջարդերէն ետք“: Վեհափառը միաժամանակ յիշեցուց, որ “հայ ժողովուրդի զաւակները, ո՛ւր ալ ըլլան, միշտ յանձնառու կը մնան արդարութեան, խաղաղութեան, ազատութեան, ինչպէս նաեւ կրօններու, մշակոյթներու ու ազգերու խաղաղ գոյակցութեան“:
