0
0
Անցեալ ամրան, Հայաստանի եւ Միացեալ Նահանգներու մէջ, կատարուեցաւ Իրանահայ գեղանկարիչ Սմբատ Տէր Կիւրեղեանի (1913-1999) “Սմբատի Կեանքն ու Արուեստը“ անգլերէն գիրք-ալպոմի շնորհահանդէսը:
Առաջին հերթին, Ամերիկայի Հայկական Գրադարան-Թանգարանի` ALMA-ի մէջ, գործակցութեամբ Ամերիկայի Հայկական Ուսումնասիրութիւններու եւ Հետազօտութիւններու Ազգային Հիմնարկին, տեղի ունեցաւ այս գիրքին շնորհահանդէսը: Ապա, Օգոստոս 12-ին Հայաստանի Ազգային Գրադարանի նիստերու դահլիճէն ներս, տեղի ունեցաւ նմանօրինակ ձեռնարկ մը: Նշենք թէ արուեստագէտին զաւակը` դոկտ. Արմէն Տէր Կիւրեղեան (Քալիֆորնիոյ Պըրքլի համալսարանի ճարտարագիտութեան ամպիոնի դասախօս եւ Հայաստանի Ամերկեան Համալսարանի հիմնադիր հոգաբարձուներէն) կատարած է այս նկարազարդ բացառիկ գործին պատրաստութիւնը:
Աւելի ծանօթ Սմբատ անունով, այս իւրայատուկ վրձինի տէր արուեստագէտը, ծնած է Հոկտեմբեր 19, 1913-ին Սպահանի (Նոր Ջուղա) մէջ: Դեռ երկու գարուններ չբոլորած, ան կորսնցուցած է իր հայրը: Սակայն շնորհիւ իր մօր կամքին, ան կրցած է իր ինը քոյր-եղբայրներուն հետ պայքարիլ կեանքի դժուարութիւններուն դէմ: Փոքր տարիքէն, արուեստի հանդէպ հետաքրքրութիւն ցուցաբերած, Սմբատի առաջին ուսուցիչՆ էր Եղիա Եղիջանեանը, ապա Յակոբ Վարդանեանը: Յետագային, Սմբատի ոճին վրայ մեծ ազդեցութիւն ունեցաւ Սարգիս Խաչատրեանը, որ իր կարգին Փարիզի հանրահռչակ “Էքոլ Տէ Պօ՛զԱր“ համալսարանէն ներս ուսանած է:
Նոր Ջուղայի հայկական դպրոցը աւարտելէն ետք, Սմբատ 1929-ին, նիւթական դժուարութիւններու առջեւ գտնուած ըլլալուն պատճառաւ, հեռացած է ուսումնական միջավայրէն եւ մուտք գործած վաճառականութեան աշխարհէն ներս: Կարճ ժամանակ մը ետք, ծառայութիւն բանակի եւ ապա վերադարձ եւ յաւելեալ ժամանակի տրամադրութիւն` գեղանկարչական աշխարհի:
1944-ին, ան մասնակցած է խմբային ցուցահանդէսի մը, որ կատարուած է Սպահանի անգլիական մշակութային կեդրոններէն մէկուն մէջ: Անոր հետաքրքրութիւնն ու կեդրոնացումը եղած են բնութեան տեսարաններ, գիւղական վայրեր, ծառեր ու առուակներ եւ յատկապէս մարդկանց կենցաղային առօրեային վերաբերող տեսարաններ:
1948-ին Ապատան փոխադրուած, ան շուտով կազմակերպեց անհատական ցուցահանդէսներ, գործակցութեամբ Բրիտանական-Պարսկական նաւթային ընկերութեան մշակութային կեդրոնի գլխաւոր դահլիճէն ներս եւ մեծ տպաւորութիւն ձգեց: Արդէն իսկ հրաւէրներ ստանալով, ան կատարեց վեց ամսուայ շրջապտոյտ մը դէպի Միջին Արեւելեան Երկիրներ եւ Եւրոպա: Այս գծով, մեծ ներդրում ունեցաւ վերոյիշեալ կեդրոնի խորհրդատու, ճարտարագէտ եւ սիրողական մակարդակի արուեստագէտ` անգլիացի Սթենլի Ֆոսթըրը, որ անդրադառնալով Սմբատի գործերուն մասին կ՛ըսէ.- “Սմբատի դասատուն բնութիւնն է…“, որ նաեւ նկարչական դասեր ստացաւ Սմբատէն:
Այսպէս, Սմբատ ցուցահանդէսներ կազմակերպեց Լոնտոնի, Փարիզի, Ժընեւի եւ Իտալիոյ քաղաքներէն` Նափոլիի, Հռոմի եւ Վենետիկի մէջ:
Բրիտանիայէն վերադառնալէն ետք, Սմբատը շարք մը նոր յղացումներ ունեցաւ: Անոր վրձինի հարուածները դարձած էին աւելի գեր արտայայտող, համարձակ, ինքնավստահ: Գոյները առաւել կենսունակ ու թափանցիկ էին: Ան հետզհետէ տարածած էր իր համբաւը որպէս ջրանկարիչ, ստեղծելով գեղեցիկ բնանկարներ, ուր տեղադրուած են հասարակ մարդկանց առօրեան ու սովորական կեանքը: Ան նաեւ, սկսաւ օգտագործել այլ արտայայտութեան միջոցներ` փակցանկարչութիւն, գուաշ, իւղաներկ, գծանկար:
1954-ին ան պատրաստած էր Իրանի վարչապետ Զահետիի դիմանկարը: Ապա, քանի մը տարի ետք, անոր պարտականութիւն տրուեցաւ իրանական սահմանադրական շարժման հայազգի առաջնորդ Եփրեմ խանի դիմանկարը պատրաստել: Նշենք թէ, այս վերջին դիմանկարը կը գտնուի Նոր Ջուղայի Սուրբ Ամենափրկիչ վանքի առաջնորդական դահլիճէն ներս:
1957-58 թուականներուն եւ աւելի ուշ, ան շարք մը ցուցահանդէսներ կազմակերպեց Իրանի զանազան քաղաքներէ ներս: Ապա,Սէուտական Արաբիա, ուր տեղւոյն օտարաբնակ պաշտօնեաները, զմայլելով Սմբատի գործերուն վրայ, զինք երկար կեցութեան համար հրաւիրեցին: 1976-ին, ան կը կատարէ իր առաջին ճամբորդութիւնը դէպի Լոս Անճելըս, ապա քաղաքական իրադարձութիւնները հետզհետէ վատթարացան Իրանի մէջ եւ այդ իսկ պատճառով, Սմբատ 1980-ին վերջնականապէս կը փոխադրուի Քալիֆորնիա: Տարի մը ետք, ան արդէն իսկ բացումը կը կատարէ իր արուեստանոց-պատկերասրահին:
Մինչ այդ անհատական թէ խմբական ցուցահանդէսներ կատարուած են Լոս Անճելըսի (1976, 1980, 1982, 1985, 1991), Սան Ֆրանսիսքոյի (1980, 1982, 1987), Պոսթընի (1985), Նիւ Եորքի (1991, 1993) եւ Թորոնթոյի (1987) մէջ:
Արագ ոստում մը կատարելով դէպի անցեալ, նշենք թէ ան ամուսնացած է Արաքս Աֆթանտիլեանի հետ: Հետաքրքրական եղած է անոնց ծանօթութիւնը: Արդարեւ զոյգի միջեւ մտերմութիւնը սկսած է զարգանալ, երբ Սմբատ իր ապագայ կողակիցի ծնողներէն արտօնութիւն ստացած է, իրենց բնակարանի պատշգամէն, նկարելու Սպահանի Սուրբ Ամենափրկիչ եկեղեցին:
Սմբատը` Նկարիչների միութեան հրաւէրով այցելեց նորանկախ Հայաստան, 1991-ին եւ հոն ալ Յունիս 1-10-ին ցուցահանդէս մը կազմակերպեց: Իսկ, 1993-ի աշնան, ան վերջին անգամ այցելեց ծննդավայր` Իրան եւ գրկաբաց ընդունուեցաւ շրջանի ծանօթ արուեստասէրներու կողմէ:
Սմբատ Տէր Կիւրեղեան մահացաւ Յունիսի 9, 1999-ին: Քանի մը ամիս ետք, Հոկտեմբերին, “Արարատ“ Մշակութային կեդրոնի “Կոմիտաս“ սրահին մէջ, տեղի ունեցաւ յուշ-երեկոն, նուիրուած այս սիրուած գեղանկարիչին:
Իւրայատուկ են անոր գործածած ներկերը, ուր միշտ ալ արեւն ու շուքը իրենց ներկայութեամբ կը ներկայացնեն այդ տեսարանին եղանակն ու նոյնիսկ ջերմաստիճանը: Ընդհանրապէս անոր գործածած վրձինը, զօրաւոր գոյներ չ՛արձակէր եւ այդ պատճառով շատ աւելի առիթ կը ստեղծէ, որ ակնդիրը սպասուածէն աւելի ժամանակ տրամադրէ իր զանազան ստեղծագործութիւններուն դիմաց:
