ԱՐԹՈՒՐԻ ՊԷՍ ՆՈՒԻՐԵԱԼՆԵՐԸ ՇԱՏ ԿԱՐՃ ԵՆ ԱՊՐՈՒՄ

Read Time:8 Minute, 59 Second

Փետրուար 12, 1988-ին Հատրութի հանրահաւաքով սկիզբ առաւ Արցախեան ազգային ազատագրական շարժումը: Հանրահաւաքի կազմակերպիչը Հատրութի երկրագիտական թանգարանի տնօրէն Արթուր Մկրտչեանն ու “Կռունկ“ կոմիտէի իր գործակիցներն էին: Հանրահաւաքի մասնակիցները պահանջեցին Հայաստանի հետ Արցախի վերամիաւորումը:

Արցախի Գերագոյն խորհրդի, անկախ հանրապետութեան խորհրդարանի առաջին նախագահը, որ պաշտօնավարեց ընդամէնը 97 օր, դարձաւ Արցախի պետականութեան խորհրդանիշը:

Արթուր Մկրտչեան ծնած է Փետրուարի 16, 1959-ին, Հատրութի շրջանի Ուխտաձոր գիւղին մէջ: 1981 թուականին աւարտած է Երեւանի պետական համալսարանի պատմութեան ֆակուլտետը: Աշխատած է Հայաստանի ազգագրութեան պետական թանգարանին մէջ: 1983-1986 ուսումը շարունակած է Մոսկուայի Միկլուխոյ Մակլայի անուան ազգագրութեան համալսարանին մէջ:

1986ին վերադարձած է հայրենիք եւ նշանակուած է Հատրութի պատմաերկրագիտական թանգարանի տնօրէն: 1990 թուականին ներկայացուցած է բարձրագոյն ուսման իր աւարտաճառը “Արցախի հայերի հասարակական կենցաղը. 19-րդ դարի վերջ, 20-րդ դարի սկիզբ“:

Դեկտեմբեր 1991-ին ընտրուած է Գերագոյն խորհուրդի պատգամաւոր, Յունուար 1992-ին` Գերագոյն Խորհուրդի նախագահ: Երբ սկսաւ Արցախեան շարժումը, ան դարձաւ շարժման առաջամարտիկներէն եւ դարձաւ Հատրութի ինքնապաշտպանութեան հրամանատարներէն մէկը: Մկրտչեան մահացաւ Ապրիլ 14, 1992-ին:

Արցախի Գերագոյն Խորհրդի նախագահ Արթուր Մկրտչեանն այսօր կը դառնար 55 տարեկան:

Ստեփանակերտի յուշահամալիրում, որտեղ ամփոփուած է Արցախի Գերագոյն Խորհրդի առաջին նախագահ Արթուր Մկրտչեանի մարմինը, այսօր մարդաշատ էր: Կուսակցական ընկերոջ շիրիմին յարգանքի տուրք մատուցեցին եւ յիշատակը յարգեցին Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի անդամ Գէորգի Պետրոսեանը, Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի ներկայացուցիչ Դաւիթ Իշխանեանը , Արցախի Ազգային Ժողովի դաշնակցական պատգամաւորներ ու պաշտօնեաներ, երիտասարդներ, Հ.Օ.Մ.-ուհիներ, Արթուր Մկրտչեանի ընտանիքը եւ հարազատներ:

Արթուր Մկրտչեանն ընդամէնը 32 տարեկան էր, երբ ընտրուեց Արցախի Հանրապետութեան Գերագոյն խորհրդի առաջին նախագահ, եւ 33 տարեկան, երբ քունքին արձակուած կրակոցը վերջ դրեց այդ կարճ, բայց պայծառ կեանքը, որն անջնջելի հետք է թողել Արցախեան շարժման պատմութեան մէջ, իսկ արձակուած կրակոցի պատճառն այդպէս էլ մնացել է չպարզուած, իսկ նրան սպաննած գնդակը` չգտնուած:

Արթուր Մկրտչեանը երկրորդ հայկական պետութիւնը ղեկավարել է ընդամէնը 97 օր, բայց նրա անձը, կեանքի ուղին եւ ճակատագիրն այնքան ներհիւսուած են եղել հայ ժողովրդի նորագոյն պատմութեանը, որ նրա ղեկավարման 97 օրերը նրա անունն առհաւէտ ներգրեցին ժողովրդի յիշողութեան մէջ: Իսկ ճակատագրի ողբերգականութիւնը դարձաւ այս բոլոր տարիների ընթացքում ամենաբարդ, թերեւս, ամենածանր ժամանակաշրջանի ողբերգականութեան խորհրդանիշը:

Արթուր Մկրտչեանի անցած ուղին 1988թ. Փետրուարի 12-ի Հատրութի հանրահաւաքից մինչեւ նախագահ ընտրուելը, եղել է սրընթաց ու զարմանք յարուցող: Եւ ոչ մէկի համար էլ գաղտնիք չէ, որ Արթուր Մկրտչեանը չի ընդունուել Հայաստանի իշխանութիւնների կողմից, ինչն անհերքելի փաստ է, դեռ աւելին` նրա ընտրուելուց յետոյ մի քանի օր շարունակ Հայաստանը զրկել է Ղարաբաղին բոլոր տեսակի օգնութիւնից:

Բոլոր այն մարդիկ, ովքեր բախտ են ունեցել գէթ մէկ անգամ շփուել Արթուր Մկրտչեանի հետ, ակնածանքով են խօսում նրա մասին: Մկրտչեանի հետ ունեցած առաջին հանդիպումը եւ յետագայ շփումները մինչ օրս իր յիշողութեան մէջ պահում է Հ.Յ.Դ. Արցախի Կեդրոնական Կոմիտէի անդամ, Ասկերանի քաղաքապետ Ալեօշայ Գաբրիէլեանը.-

“Իմ եւ Արթուր Մկրտչեանի առաջին հանդիպումը կայացել է Երեւանում: Այն ժամանակ կար կոպերատիւների միութիւն, որը ղեկավարում էր եռջանկայիշատակ Յովհաննիսեան Էդիկը: Այդ կոպերատիւը իրականում նպաստում էր ղարաբաղեան շարժմանը: Ինձ Արթուրի հետ Էդիկն է ծանօթացրել: Արթուրն ինձանից տարիքով փոքր էր, ես հպարտ էի եւ ուրախ, որ Արթուրի նման խելացի, գիտակից եւ համեստ երիտասարդներ կան առհասարակ: Այնուհետեւ մեր հանդիպումը կայացել է առաջին գումարման Գերագոյն Խորհրդում, որտեղ ես պատգամաւոր էի ընտրուել: Սկզբում ես Ասկերանի աւանային գործկոմի նախագահն էի, սակայն Արթուրի անմիջական միջամտութեամբ դարձայ շրջանի լիազօր ներկայացուցիչ: Այն ժամանակ շրջանը կաթուածահար վիճակում էր գտնւում, իսկ շրջանի ղեկավարութիւնը Ստեփանակերտից էր եւ ամէն օր չէ որ կարողանում էին գալ Ասկերան` Խօճալուի շրջափակման հետեւանքով: Մի քանի անգամ առանձնազրոյց եմ ունեցել իր աշխատասենեակում: ԳԽ նախագահ ընտրուելուց երեք օր անց ես եւ Զօրի Բալայեանը Արթուրի աշխատասենեակում էինք: Նա ծանր էր տանում այն հանգամանքը, որ Հայաստանից ոչ մի ղեկավար չէր շնորհաւորել նրան, իսկ մենք յուսադրում էինք, որ դա պարզապէս քաղաքականութիւն է“:

Գաբրիէլեանը յիշում է նաեւ, թէ ինչպէս մի օր Արթուրը ցանկութիւն է յայտնել լինել Ասկերանում եւ հանդիպել Ասկերանում մնացած մարդկանց հետ.- “Ասկերանի վիճակն այդ ժամանակ բաւականին ծանր էր: Ճիշտ է, Խօճալուն արդէն չկար, բայց Աղդամից պարբերաբար հրետակոծութիւնների էր ենթարկւում: Արթուրն ուզում էր հանդիպել քաղաքացիական բնակչութեան հետ: Չնայած կազմակերպել եւ ծերերին, կանանց ու երեխաներին հանել էինք Ասկերանից, բայց մօտ 200 բնակիչ շարունակում էր ապրել Ասկերանում: Արթուրն հանդիպեց ժողովրդի հետ: Ժողովուրդը եւ ոգեւորուել էր Արթուրի զրոյցներից, եւ տարակուսանքի մէջ էր յայտնուել: Բանն այն է, որ Արթուրն ասել էր, որ մեր փրկութիւնը Աղտամի ռազմակայանի ոչնչացումից է պայմանաւորուած:

Արթուրը ասկերանցիների հետ խօսում էր մեր պատմական տարածքների վերադարձի եւ ատրպէյճանական յենակէտերի ոչնչացման մասին, իսկ այդ օրերին նման խօսակցութիւնները անիրական էին թւում: Արթուրի համեստութիւնը եւ բարոյականութիւնը այնքան էր ոգեւորել ժողովրդին եւ յատկապէս ինձ, որովհետեւ ինչքան շփւում էիր իր հետ, աւելի էր բացայայտւում Արթուրը որպէս մարդ, որպէս անհատ: Չեմ ասում ղեկավար, քանի որ նրա նման ղեկավարներ այսօր չկան: Նա բարոյականութիւն էր քաղաքականութեան մէջ: Այն, ինչ Արթուրը մտածել էր եւ կանխատեսել, կարելի է ասել կատարուել է: Այսօր գուցէ Արթուրի երազած պետականութիւնը չունենք, նա շատ աւելի հեռուն էր տեսնում: Նրա նման հայրենիքին, անկախութեանն ու պետականութեան նուիրեալները, ցաւօք, շատ կարճ կեանք են ունենում“: