Հ.Հ. ԽՈՐՀՐԴԱՐԱՆԱԿԱՆ ԸՆՏՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ
Լուսանկարներ` Իննա Մխիթարեան
Կիրակի, Մայիս 6-ի խորհրդարանական ընտրութիւններէն ետք, արդէն կարելի է ստանալ նորընտիր` հինգերորդ գումարման Ազգային Ժողովի նախնական պատկերը, մասնաւորապէս, թէ ո՞ր քաղաքական ուժը քանի աթոռ ունի խորհրդարանին մէջ:
Հայաստանի Խորհրդարանը բաղկացած է 131 պատգամաւորներէ, որոնցմէ 90-ը կ՛ընտրուին համամասնական ցուցակներով, իսկ 41-ը` մեծամասնական ընտրակարգով: Ընտրութեան արդիւնքներուն նախնական տուեալներով, զորս հրապարակած է Կեդրոնական Ընտրական Յանձնախումբը` 98 առ հարիւրով քուէաթերթիկներու հաշուարկին իբրեւ արդիւնք, Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւնը ստացած է համամասնական ընտրակարգով ձայներուն 44,05 առ հարիւրը, ինչ որ կը նշանակէ, որ ան համամասնական ընտրակարգով պիտի ստանայ 40 աթոռ:
Ասոր կողքին, Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութեան թեկնածուները յաղթած են մեծամասնական 28 ընտրատարածքներուն մէջ:
Այսպիսով, Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւնը նոր խորհրդարանին մէջ կ՛ունենայ առնուազն 69 պատգամաւոր (որոշ ընտրատարածքներու մէջ յաղթած են անկուսակցական պատգամաւորներ, որոնց եւս Հայաստանի Հանրապետական Կուսակցութիւնը կ՛աջակցէր, այնինչ մեծամասնութիւն կազմելու համար անհրաժեշտ է ունենալ 66 պատգամաւորներ:
Ընտրութիւններու հանրային վերահսկողութեան միջ-կուսակցական միասնական կեդրոնը, խորհրդարանական ընտրութիւններուն վերաբերեալ հրապարակեց հերթական յայտարարութիւն մը, որուն մէջ նշելով, որ քուէարկութեան օրուան ընթացքին արդէն իսկ իր կողմէ հրապարակուած են ընտրական հոլովոյթին մէջ տեղ գտած օրինախախտումներուն վերաբերեալ երկու յայտարարութիւններ, յայտնեց, որ ընտրութիւններու մասնակիցներուն պաշտօնապէս հրապարակուած խիստ անարժանահաւատ թիւը միայն կը խորացնէ կասկածները ընտրութիւններու օրինական ընթացքին վերաբերեալ: Երեք քաղաքական ուժերու` “Բարգաւաճ Հայաստան“ կուսակցութեան, Հայ Ազգային Քոնկրէսին եւ Հ.Յ.Դ.-ի ձեւաւորած միասնական կեդրոնը նաեւ անհրաժեշտ կը նկատէ շարունակել միացեալ ջանքերը ընտրական հոլովոյթին, բողոքարկման եւ վերահաշուարկներուն կազմակերպման ուղղութեամբ:
Ձայները բաժնուած են հետեւեալ ձեւով.-
Բարգաւաճ Հայաստան կուսակցութիւն` 454,684 կամ 30.20 առ հարիւր:
Հայ Ազգային Քոնկրէս` 106,910 կամ 7.10 առ հարիւր:
Ժառանգութիւն կուսակցութիւն` 87,095 կամ 5.79 առ հարիւր:
Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն` 86,296 կամ 5.73 առ հարիւր:
“Օրինաց Երկիր“ կուսակցութիւն` 82,690 կամ 5.49 առ հարիւր:
Հայաստանի դեմոկրատական կուսակցութիւն` 5933 կամ 0.20 առ հարիւր:
Հայաստանի համայնավար կուսակցութիւն` 15,933 կամ 1.06 առ հարիւր:
Հայաստանի հանրապետական կուսակցութիւն` 663,066 կամ 44.05 առ հարիւր:
Միաւորուած հայեր` 3080 կամ 0.21 առ հարիւր:
ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԴԷՏԵՐՈՒՆ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ
Եւրոպական խորհուրդի Խորհրդարանական վեհաժողովի եւ Եւրոպական խորհրդարանի դէտերը, ընտրութիւններու աւարտին հրապարակեցին հայաստանեան ընտրութիւններուն վերաբերեալ իրենց զեկուցումը:
Զեկուցումը կը տեղեկացնէ թէ հաւաքներու, խօսքի եւ տեղաշարժելու ազատութիւնները հիմնականին մէջ յարգուած են եւ թեկնածուները կարելիութիւն ունեցած են իրականացնելու ազատ քարոզչութիւն: Զեկուցումը աւելցուց, որ կուսակցութիւններու եւ հասարակութեան զգալի մասին ընդհանուր թերահաւատութիւնը ընտրական հոլովոյթներու ամբողջականութեան նկատմամբ մտահոգութեան լուրջ առիթ է:
Ըստ զեկուցումին, Ազգային ժողովի ընտրութիւնները յատկանշուեցան մրցակցային, աշխոյժ եւ հիմնականին մէջ խաղաղ քարոզարշաւի դրսեւորումով: “Միեւնոյն ժամանակ, մրցակցային դաշտը, ընտրողներուն վրայ ճնշման դէպքերը եւ դիմումներու ու բողոքներու քննութեան հոլովոյթներուն մէջ թերութիւնները մտահոգութիւններու թոյլ կու տան: Ընտրութիւնները տեղի ունեցած են իրաւական բարեփոխուած դաշտին ներքեւ եւ մինչեւ քուէարկութեան օրը կազմակերպուած եղած են ընդհանուր առմամբ արհեստավարժ եւ թափանցիկ եղանակով: Քուէարկութիւնը հիմնականին մէջ տեղի ունեցած է հանգիստ եւ խաղաղ պայմաններու մէջ, բայց աչքի զարկած է կազմակերպչական բնոյթի խնդիրներով եւ հոլովոյթին` հիմնականին մէջ կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներուն կողմէ անտեղի միջամտութիւններով“, կը տեղեկացնէ զեկուցումը:
Զեկուցումին մէջ կը նշուի, որ ընտրողներու ցուցակներու ճիշդ ըլլալը եւ ընտրակեղծիքներուն համար անոնց հաւանական չարաշահման կարելիութիւնը իբրեւ մտահոգութիւն դրուած է մեծ թիւով թեկնածուներու կողմէ` աւելցնելով ընտրական հոլովոյթներուն նկատմամբ ընդհանուր թերահաւատութիւնը: Զեկուցումին հեղինակները նշեցին, որ հակառակ ընտրողներու արձանագրման ուղղուած բարեփոխուած օրէնսդրութեան, ընտրողներու ցուցակներուն ճշդութեան վրայ բացասաբար ազդած է տարբեր հաստատութիւններու միջեւ տուեալներու փոխանակման ոչ բաւարար կարգաւորուածութիւնը:
Զեկուցումը արձանագրեց նաեւ ընտրական օրէնսգիրքի խախտումները: Յստակօրէն կը նշուի թէ ընտրական օրէնսգիրքի քարոզչութեան առնչուող դրոյթները երբեմն խախտուած են, մեծաւ մասամբ տեղական իշխանութիւններու եւ որոշ կուսակցութիւններու կողմէ: “Ասիկա կը ներառէ դասերու ժամանակ քարոզչական նախաձեռնութիւններուն ուսուցիչներու ներգրաւուածութիւնը, քարոզարշաւի ընթացքին կուսակցութիւններու հետ կապ ունեցող կազմակերպութիւններու կողմէ մարդոց եւ համայնքներու նուէրներ տալը եւ քարոզչական նիւթեր փակցնելը դպրոցներու եւ համայնքային նշանակութիւն ունեցող շէնքերուն առջեւ: Դիտարկուած այդ դէպքերը նպաստած են ընտրութիւններու մասնակիցներուն համար անհաւասար մրցակցային դաշտի ձեւաւորման“:
Հ.Յ.Դ.-Ը ԴԺԳՈՀ` ԸՆՏՐՈՒԹԵԱՆՑ ԱՐԴԻՒՆՔՆԵՐԷՆ
Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեան “Ազատութիւն“ ձայնասփիւռի կայանին հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին իր դժգոհութիւնը յայտնեց: Մարգարեան ընդգծեց, որ ոչ թէ ընտրութիւններով արտայայտուեցաւ ժողովուրդին կամքը, այլ արձանագրուեցան այն քուէները, որոնք ձեռք բերուեցան ընտրակաշառքով:

Ըստ անոր, ընտրութիւններուն “յաղթեց դրամը“ եւ “ընտրակաշառքը վճռորոշ ազդեցութիւն ունեցաւ ընտրութիւններու արդիւնքներուն վրայ“:
Ըստ Կեդրոնական ընտրական յանձնախումբի նախնական արդիւնքներուն, Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը ստացած է ընտրողներուն 5.73 առ հարիւրի քուէն:
Հրանդ Մարգարեան չանդրադարձաւ միւս ընտրախախտումներուն` նշելով, որ այդ հարցը Հ.Յ. Դաշնակցութիւնը կը քննարկէ տակաւին եւ շուտով յայտարարութիւն մը պիտի հրապարակէ: Մարգարեան բացառեց 44 տոկոսէն աւելի քուէ ստացած իշխող ուժին հետ համաձայնական կառավարութիւն կազմելու կարելիութիւնը:
ԱԶԳԱՅԻՆ ԺՈՂՈՎԻ ՆԵՐԿԱՅ ՊԱՏԿԵՐԸ
Կեդրոնական ընտրական յանձնախումբին հրապարակած տուեալներէն ետք, խորհրդարան անցած են վեց քաղաքական ուժեր` հինգ կուսակցութիւն (Հ.Հ.Կ., Բ.Հ.Կ., Հ.Յ.Դ., “Ժառանգութիւն“ եւ “Օրինաց Երկիր“) եւ մէկ կուսակցութիւններու դաշինք` Հայ Ազգային Քոնկրէսը:
Քաղաքական ուժերուն ստացած ձայներուն նախնական մեծութիւնները որոշակիօրէն կ՛աճին ի հաշիւ հինգ տոկոսի արգելքը չյաղթահարած ուժերու հաւաքած քուէներուն: Մասնաւորապէս, Հայաստանի համայնավար կուսակցութեան, Հայաստանի դեմոկտարական կուսակցութեան եւ Միաւորուած հայերուն հաւաքած 1.63 առ հարիւր քուէները համապատասխան կշիռներով կը բաշխուին այդ արգելքը յաղթահարած քաղաքական վեց ուժերուն միջեւ:
Կուսակցական համամասնական ցանկերուն մէջ ընդգրկուած թեկնածուներէն, խորհրդարան անցած են նաեւ վեց հոգի, որոնցմէ երեքը առաջադրուած եղած են Հ.Հ.Կ.-ին կողմէ եւ հաւանաբար կը մտնեն Հ.Հ.Կ. խմբակցութիւն: Անոնք են` Գարեգին Նուշիկեան` թիւ 10 ընտրատեղամասէն, Սեդրակ Սարոյեան` թիւ 19-էն եւ Արկադի Համբարձումեան` թիւ 29-էն: Այսպիսով` Հ.Հ.Կ.ի պատգամաւորներուն թիւը կը հասնի 69-ի, այսինքն` նոյնիսկ 3 աթոռով աւելի, քան բացարձակ մեծամասնութիւն կազմելու համար անհրաժեշտ նուազագոյնը:
Այսպիսի ցուցանիշը Հ.Հ.Կ.-ին կարելիութիւն կու տայ նոյնիսկ առանց համաձայնութիւն կազմելու` ձեւաւորելու Կառավարութիւն: Բայց ան համաձայնական կառավարութիւն կը կազմէ, թէ ոչ, ցոյց կու տայ ժամանակը:
Նախորդ ընտրութիւններուն համեմատ ամէնէն զգալի աճը արձանագրած է “Բարգաւաճ Հայաստան“ կուսակցութիւնը` իր պատգամաւորներու թիւը աւելցնելով 11-ով, իսկ մեծագոյն կորուստը ունեցած է Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը` 16 աթոռի փոխարէն այժմ ունենալով վեց: Երկուքական աթոռ կորսնցուցին “Օրինաց երկիր“ եւ “Ժառանգութիւն“ կուսակցութիւնները, իսկ Հայաստանի Հանրապետական կուսակցութիւնը աւելցուց իր աթոռներուն քանակը հինգով:
“ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԻՒՆ“ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԵԱՆ ԳՆԱՀԱՏԱԿԱՆԸ
“Ժառանգութիւն“ կուսակցութիւնն ալ իր յետընտրական վերարժեւորումները կատարեց եւ նշեց թէ Մայիսի 6ին տեղի ունեցած խորհրդարանական ընտրութիւնները մթագնուած են բազմաթիւ ընտրական խախտումներով:
“Այսպէս` ընտրակաշառքների եւ կեղծ բարեգործութիւնների ծաւալները հասան աղաղակող չափերի, որոնք Հայաստանի Հանրապետութեան պատմութեան մէջ առաջին անգամ աննախադէպ բարձր ազդեցութիւն ունեցան ընտրութիւնների արդիւնքների վրայ:
Իշխանութիւնների կողմից վարչական աղբիւրների օգտագործումն անհաւասար պայմաններ ստեղծեց ընտրարշաւին մասնակցող քաղաքական ուժերի համար: Այս իրավիճակում պէտք է դիտարկել նաեւ Հայաստանի որոշ համայնքներում եւ անգամ մարզերում վախի մթնոլորտի ձեւաւորումը‘ ղեկավարների, ինչպէս եւ որոշ մարզպետների կողմից:
Մեծ էին այնպիսի ընտրախախտման ծաւալները, ինչպիսին է մարզերից զանգուածաբար բերուած ընտրողների ժամանակաւոր գրանցումը երեւանեան տների եւ բնակարանների հասցէներում, յաճախ` առանց այդ բնակարանների սեփականատէրերի տեղեկացման: Արդիւնքում` Երեւանի ընտրատարածքներում մեծամասնական ընտրակարգով պատգամաւորների ընտրութեան վրայ էական ազդեցութիւն ունեցան այդ ընտրատարածքում մշտապէս չբնակուող մարդիկ, ինչն իշխանութեան կողմից իր իսկ պաշտպանած մեծամասնական ընտրակարգի տրամաբանութեան եւ փիլիսոփայութեան համատարած ոտնահարում էր:
Հիմնաւոր կասկածներ կան, որ ոստիկանութեան անձնագրային բաժանմունքների` մշտական եւ լրացուցիչ ցուցակների հետ իրականացրած մանիպուլեացիաներն այդ ընտրողներին հնարաւորութիւն տուեցին կրկնակի մասնակցել ընտրութեանը, որն էլ առաւօտեան ժամերին շատ ընտրատեղամասերում աննախադէպ հերթերի գոյացման պատճառն էր: Կարծում ենք` նոյն ընտրախախտման ապահովման էր միտուած ընդամէնը մէկ–երկու ժամ տեւած այնպիսի մի մանրուք, ինչպիսին էր քաղաքացիների անձնագրերում դրոշմակնիքների համար նախատեսուած թանաքի անհետացումը` հաշուըւած րոպէների ընթացքում, ինչի կապակցութեամբ նոյն օրը` Մայիսի 6ին, մեր նախընտրական շտապը ստիպուած էր հանդէս գալ յատուկ յայտարարութեամբ:
Մենք նաեւ մտահոգութիւն ենք յայտնում տարբեր գոյնի գրիչներով քուէարկութեան առնչութեամբ, ինչը, ըստ որոշ ընտրական յանձնաժողովների` Ընտրական օրէնսգրքի խախտում չէ, մինչդեռ ընտրութեան գաղտնիութեան ակնյայտ խախտում հանդիսացաւ:
Ու թէեւ ընտրատեղամասերում ընտրական գործընթացի բուն ընթացքը, այդ թւում‘ քուէաթերթիկների հաշուարկը, ինչպէսեւ նախընտրական քարոզչութեան ընթացքում հեռուստա–եթերի օգտագործման համեմատաբար հաւասար պայմանների ապահովումը, կարելի է գնահատել որպէս առաջընթաց` նախորդ բոլոր ընտրութիւնների համեմատ, այդուհանդերձ, ընտրատեղամասերից դուրս իրականացուած վերոնշեալ զանգուածային ընտրախախտումները ստուերեցին ընտրութիւնների օրինականութիւնն ու լեգիտիմութիւնը:
Ընտրական յանձնաժողովներում ներկայացուցիչներից ստացուած արձանագրութիւնների արդիւնքները` հրապարակած արդիւնքների հետ համեմատելուց, ինչպէսեւ ընտրախախտումների վերաբերեալ ողջ տեղեկատուութիւնը համակարգելուց ու վերլուծելուց յետոյ, մենք վերջնական գնահատական կը տանք թէ՛ պաշտօնական արդիւնքների ու տեղամասերում գրանցուած տուեալների համապատասխանութեանը եւ թէ՛ Մայիսի 6ին տեղի ունեցած ընտրութիւններին‘ ընդհանրապէս“: