ՀԱՅՈՑ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆ 96-ԱՄԵԱԿԸ… ԳԱՂՈՒԹՆԵՐԷ ՆԵՐՍ

Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւնն ու Սփիւռ­քա­հա­յու­թիւնը կազ­մա­կերպ­ուած ցոյ­ցե­րով, քայ­լար­շաւ­նե­րով, հո­գե­հանգստ­եան արա­րո­ղու­թիւն­նե­րով, պա­տա­րագ­նե­րով, ժո­ղովր­դա­յին հա­ւաք­նե­րով եւ մշա­կու­թա­յին բնոյթ ու­նե­ցող ձեռ­նարկ­նե­րով, փաս­տե­ցին իրենց ներ­կա­յու­թիւնն ու պա­հան­ջա­տի­րու­թիւնը: Իսկ Սփիւռ­քի բո­լոր գաղ­թօ­ճախ­նե­րէն ներս, մեծ շու­քով նշուե­ցաւ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կը:

Արե­ւել­եան Ա.Մ.Ն.-ի շրջան­նե­րէն ներս կա­տար­ուած ձեռ­նարկ­նե­րու մա­սին յա­ւել­եալ ­ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րով, պի­տի անդրա­դառ­նանք: Մինչ այդ, Նիւ Եորք-Նիւ Ճըրզիի, Պոս­թը­նի, Ուա­շինկ­թը­նի, Ֆի­լա­տելֆ­իոյ, Տիթ­րոյ­թի, Շի­քա­կո­յի եւ այլ գա­ղութ­նե­րէ ներս, տե­ղի ու­նե­ցան զա­նա­զան ձեռ­նարկ­ներ:

Լոս Ան­ճե­լը­սի մէջ թրքա­կան հիւ­պա­տո­սա­րա­նի շէն­քին առ­ջեւ, աւե­լի քան հինգ հա­զար հա­յոր­դի­ներ բո­ղո­քի ցոյց կա­տա­րե­ցին‘ թրքա­կան կա­ռա­վա­րու­թե­նէն պա­հան­ջե­լով ճանչ­նալ Հայ­կա­կան Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը եւ հա­տու­ցում տալ հայ ժո­ղո­վուր­դին:

Հայ Երի­տա­սար­դաց Դաշ­նակ­ցու­թեան Արեւմտ­եան Ամե­րի­կա­յի կեդ­րո­նա­կան վար­չու­թեան կազ­մա­կեր­պած բո­ղո­քի ցոյ­ցի ամ­բողջ ըն­թաց­քին, երի­տա­սարդ­նե­րը բարձ­րա­ձայն կան­չե­ցին պա­հան­ջա­տի­րա­կան լօ­զունգ­ներ, որոնք ոգե­ւո­րու­թեամբ ար­ձա­գանգ­ուե­ցան ցու­ցա­րար­նե­րուն կող­մէ:

Ոս­տի­կա­նու­թիւնը պաշ­տօ­նա­կան տու­եալ­նե­րուն հա­մա­ձայն ցոյ­ցի մա­սանկ­ցող­նե­րու թիւը չորս հա­զար է: Ընդ­հան­րա­պէս, ոս­տի­կա­նու­թիւնը միշտ ալ մի­տում ու­նի բո­ղո­քի ցոյ­ցե­րու մաս­նա­կից­նե­րու թիւը պակ­սեց­նե­լու:

Ցոյ­ցի աւար­տին տե­ղի ու­նե­ցաւ քա­ղա­քա­կան հա­ւաք: Քա­ղա­քա­կան հա­ւա­քը աւար­տե­ցաւ աղօթ­քով, մէկ ու կէս միլի­ոն նա­հա­տակ­նե­րու յի­շա­տա­կին` հո­գե­հանգստ­եան արա­րո­ղու­թեամբ:

Հա­ւա­տա­րիմ մնա­լով վեր­ջին տա­րի­նե­րու իր աւան­դու­թեան` Լոս Ան­ճե­լը­սի քա­ղա­քա­պե­տու­թիւնը յա­տուկ հան­դի­սու­թեամբ մը ոգե­կո­չեց յի­շա­տա­կը Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան:

Քա­ղա­քա­պե­տա­կան խոր­հուր­դի ան­դամ­ներ Էրիք Կար­սեթիի եւ Փօլ Գրի­գոր­եա­նի նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ, քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ յի­շա­տա­կի արա­րո­ղու­թիւն մը, որուն հրա­ւիր­ուած էին հայ հա­մայն­քի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ: 

Քա­ղա­քա­պե­տա­կան խոր­հուր­դը պատ­ուեց մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում գտած պատ­մա­բան փրոֆ. Ռի­չըրտ Յով­հան­նէս­եա­նը` առ ի գնա­հա­տանք Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ու­սում­նա­սի­րու­թեան եւ հա­յու­թեան իրա­ւունք­նե­րուն ճա­նաչ­ման նպա­տա­կով բազ­մա­տասն­եակ տա­րի­նե­րու իր աշ­խա­տան­քին ու իրա­գոր­ծում­նե­րուն:

Իր կար­գին, Լոս Ան­ճե­լը­սի քա­ղա­քա­պետ Ան­թոնիօ Վի­ա­րայ­կո­սա հրա­պա­րա­կեց Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կը նշող յայ­տա­րա­րու­թիւն մը` կոչ ուղ­ղե­լով քա­ղա­քի բնակ­չու­թեան, որ յար­գեն այս ահա­ւոր ոճի­րին զոհ գա­ցած 1.5 միլի­ոն հա­յե­րուն յի­շա­տա­կը:

 

ՖՐԱՆ­ՍԱ

 

Ապ­րիլ 24-ին, Փա­րի­զի Սուրբ Յով­հան­նէս Մկրտիչ Հայ Առա­քե­լա­կան Մայր եկե­ղեց­ւոյ մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Սուրբ պա­տա­րագ` Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան զո­հե­րուն նուիր­ուած: Ապա ժո­ղո­վուր­դը երթ մը կազ­մա­կեր­պեց դէ­պի Յաղ­թա­նա­կի կա­մա­րը, ուր տե­ղի ու­նե­ցաւ յի­շա­տա­կի ձեռ­նարկ` Ֆրան­սա­յի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Վի­գէն Չի­տեչ­եա­նի, ֆրան­սա­ցի քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­նե­րու, բարձ­րաս­տի­ճան զի­նուո­րա­կան­նե­րու, քա­ղա­քաց­ի­ա­կան եւ կրօ­նա­կան անձ­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րու մաս­նակ­ցու­թեամբ: Ծաղ­կեպ­սակ­ներ զե­տեղ­ուե­ցան ան­յայտ զի­նուո­րի շի­րի­մին:

Ձեռ­նար­կին մաս­նա­կից­նե­րը ապա ուղղ­ուե­ցան Շանզ Էլի­զէ եւ Ճորճ 5-րդ պո­ղո­տա­նե­րուն ան­կիւնը, ուր տե­ղի ու­նե­ցաւ բազ­մա­հա­զար ժո­ղո­վուր­դի հա­ւաք` Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կը նշող եւ Մա­յիս 4-ին: Ֆրան­սա­յի ծե­րա­կոյ­տին կող­մէ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ժխտու­մը քրէ­ա­կա­նօ­րէն դա­տա­պար­տող օրի­նա­գի­ծի ըն­դու­նու­մը պա­հան­ջող: Ելոյթ ու­նե­ցան ֆրան­սա­հայ քա­ղա­քա­կան, հա­սա­րա­կա­կան, կու­սակ­ցա­կան գոր­ծիչ­ներ, ֆրան­սա­ցի գոր­ծիչ­ներ, քա­ղա­քա­պետ­ներ, մտա­ւո­րա­կան­ներ եւ այլն:

Հա­ւա­քին մաս­նա­կից­նե­րը ուղղ­ուե­ցան դէ­պի Կո­մի­տա­սի ար­ձա­նը, ուր տե­ղի ու­նե­ցաւ հան­րա­հա­ւաք, ծաղ­կեպ­սակ­նե­րու զե­տե­ղում:

Ապ­րիլ 25-ին Փա­րի­զի Աստ­ուա­ծա­մօր տա­ճա­րին դի­մաց բա­ցու­մը կա­տար­ուե­ցաւ ՛՛Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոգե­կոչ­ման եւ ժխտո­ղա­կա­նու­թեան մերժ­ման՛՛ խո­րա­գի­րով ցու­ցա­հան­դէ­սին, որ կազ­մա­կերպ­ուած էր ՛՛Ժխտո­ղա­կա­նու­թեան դէմ հայ­կա­կան հսկում՛՛ կազ­մա­կեր­պու­թեան կող­մէ:

Նշենք, որ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կին նուիր­ուած ձեռ­նարկ­ներ եւ հա­ւաք­ներ տե­ղի ու­նե­ցան նա­եւ Մար­սէ­յի, Լի­ո­նի, Վա­լան­սի, Ան­թոնիի եւ ֆրան­սա­կան այլ քա­ղաք­նե­րու մէջ: 

ԻՏԱԼ­ԻԱ

 Ապ­րիլ 22-ին, Պեր­կա­մո­յի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նին նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ նա­հան­գի պատ­մա­կան սրա­հին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կին նուիր­ուած ձեռ­նարկ մը, որուն ներ­կայ գտնուե­ցան քա­ղա­քա­պե­տի ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը, մե­ծա­թիւ բազ­մու­թիւն մը, մե­ծա­մաս­նու­թիւնը` օտար ակա­դե­մա­կան­ներ, մտա­ւո­րա­կան­ներ, պատ­մա­բան­ներ եւ այլն:

Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ներ­կայ իրա­վի­ճա­կին եւ Ար­ցա­խի տագ­նա­պին մա­սին խօ­սե­ցան երեք իտա­լա­ցի դա­սա­խօս­ներ:

Պատ­մա­բան Ալ­տօ Ֆե­ռա­րի լայ­նօ­րէն անդ­րա­դար­ձաւ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան, հա­յու­թեան դէմ գոր­ծադր­ուած սպան­դին, բա­ցատ­րե­լով, թէ ինչ­պէ՛ս, ի՛նչ պատ­ճառ­նե­րով տե­ղի ու­նե­ցան 1915¬ի դէպ­քե­րը: Ան հաս­տա­տեց, որ տե­ղի ու­նե­ցա­ծը Ցե­ղաս­պա­նու­թիւն էր:

Երկ­րորդ դա­սա­խօ­սու­թիւնը ներ­կա­յա­ցուց Լոմ­պարտ­եան նա­հան­գի տնտե­սա­կան յանձ­նա­խում­բի նա­խա­գահ Քար­լօ Սափի­ո­թի, որ 17 ան­գամ այ­ցե­լած է Հա­յաս­տան. ան խօ­սե­ցաւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մա­սին` լու­սար­ձա­կի տակ առ­նե­լով հայ ժո­ղո­վուր­դի կա­րո­ղա­կա­նու­թիւնն ու մօ­տե­ցում­նե­րը տար­բեր հար­ցե­րու: Նշենք, որ այս առի­թով Հռո­մի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նա­տու­նը հե­ռա­գիր յղած էր Պեր­կա­մո­յի քա­ղա­քա­պե­տու­թեան` շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­լով այս նա­խա­ձեռ­նու­թեան հա­մար եւ յայտ­նե­լով, որ նման ձեռ­նարկ­ներ կը շա­րու­նա­կեն կեն­դա­նի պա­հել մարդ­կա­յին դա­տե­րը, պաշտ­պա­նել անոնց իրա­ւունք­նե­րը:

Իտալ­իոյ խորհր­դա­րա­նի երես­փո­խան­նե­րու տան ՛՛Ռե­ֆեթ­թորիօ՛՛ պատ­մա­կան սրա­հին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ շնոր­հա­հան­դէ­սը 1913-1916 թուա­կան­նե­րուն Օս­ման­եան կայս­րու­թեան մէջ Մի­աց­եալ Նա­հանգ­նե­րու դես­պան Հեն­րի Մոր­կըն­թաուի ՛՛Օրա­գիր՛՛ գիր­քին, որ առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով թարգ­ման­ուած եւ հրա­տա­րակ­ուած է իտա­լե­րէ­նով: Ներ­կայ էին իտա­լա­ցի խորհր­դա­րա­նա­կան­ներ, կա­ռա­վա­րա­կան եւ գի­տա­կան շրջա­նակ­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, տար­բեր եր­կիր­նե­րու դես­պան­ներ, դիւա­նա­գէտ­ներ, ինչ­պէս նա­եւ հայ հա­մայն­քա­յին կա­ռոյց­նե­րու ղե­կա­վար­ներ:

Ձեռ­նար­կին ըն­թաց­քին խօսք առաւ ՛՛Իտալ­իա– Հա­յաս­տան՛՛ խորհր­դա­րա­նա­կան յանձ­նա­խում­բի նա­խա­գահ, երես­փո­խան Սանտ­րա Ցամ­պան, որ դի­տել տուաւ, թէ ասի­կա առա­ջին նա­խա­ձեռ­նու­թիւնն է Իտալ­իոյ խորհր­դա­րա­նին մէջ կա­յա­ցած եւ անի­կա կա­րե­ւոր քայլ մը կը հան­դի­սա­նայ Իտալ­իոյ խորհր­դա­րա­նին կող­մէ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման իմաս­տով: Ան նա­եւ նշեց, որ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան վե­րա­բե­րող օրէն­քի նա­խա­գիծ պատ­րաս­տած է եւ մօտ օրէն պի­տի ներ­կա­յաց­նէ Իտալ­իոյ խորհր­դա­րա­նի երես­փո­խան­նե­րու տան ան­դամ­նե­րուն:

Իտալ­իոյ մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Ռու­բէն Կա­րա­պետ­եան այս առի­թով իր ար­տա­սա­նած խօս­քին մէջ նշեց, որ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մը կա­րե­ւոր է ո՛չ միայն Հա­յաս­տա­նի, այլ նա­եւ Թուրք­իոյ հա­մար, որով­հե­տեւ վեր­ջինս իր սե­փա­կան պատ­մու­թեան հետ հաշտ­ուե­լու ան­կա­րող ըլ­լա­լով` կը փոր­ձէ զայն խե­ղա­թիւ­րել ու հեր­քել: Ըստ դես­պա­նին, մեր­ժե­լով դիւա­նա­գի­տա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ հաս­տա­տել Հա­յաս­տա­նի հետ, շա­րու­նա­կե­լով փակ պա­հել Հա­յաս­տա­նի հետ սահ­մա­նը, աջակ­ցե­լով Ատր­պէյ­ճա­նի, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հար­ցին գծով, Թուրք­իա դրա­կան ազ­դե­ցու­թիւն չի ձգեր Հա­րա­ւա­յին Կով­կա­սի կա­յու­նու­թեան ու խա­ղա­ղու­թեան վրայ: 

ՅՈՒ­ՆԱՍ­ՏԱՆ

Աթէն­քի եւ Թե­սա­ղո­նի­կէի մէջ տե­ղի ու­նե­ցան շարք մը ձեռ­նարկ­ներ` կազ­մա­կեր­պու­թեամբ յու­նա­հայ հա­մայն­քի կա­ռոյց­նե­րու եւ մաս­նակ­ցու­թեամբ Յու­նաս­տա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան դես­պա­նու­թեան:

Աթէն­քի Նէա Զմիռ­նի թա­ղա­մա­սի ՛՛Զան­գակ՛՛ յու­շա­կո­թո­ղին մօտ տե­ղի ու­նե­ցաւ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան զո­հե­րու յի­շա­տա­կի ձեռ­նարկ, որուն ներ­կայ էին Յու­նաս­տա­նի հայ հա­մայն­քի, Աթէն­քի նա­հան­գա­պե­տա­րա­նի, Նէա Զմիռնիի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նի եւ տե­ղա­կան ինք­նա­կա­ռա­վար­ման այլ մար­մին­նե­րու տար­բեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ղե­կա­վար­ներ, Յու­նաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, հո­գե­ւոր առաջ­նորդ­ներ եւ զանգ­ուա­ծա­յին լրատ­ուա­մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:

Յու­նաս­տա­նի ցա­մա­քա­յին զօր­քե­րու զի­նուո­րա­կան ակա­դեմ­իա­յի հայ զի­նուոր­նե­րը կազ­մած էին պա­տւոյ պա­հա­կա­խումբ: Կա­տար­ուե­ցաւ հո­գե­հանգստ­եան պաշ­տօն` Յու­նա­հա­յոց թե­մի առաջ­նորդ Խո­րէն եպս. Տող­րա­մաճ­եա­նի գլխա­ւո­րու­թեամբ: Խօսք առին Յու­նաս­տա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Գա­գիկ Ղա­լաչ­եան, հա­մայն­քի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, Աթէն­քի փոխ­նա­հան­գա­պե­տը: Արա­րո­ղու­թեան աւար­տին, յու­շա­կո­թո­ղին առ­ջեւ տե­ղի ու­նե­ցաւ ծաղ­կեպ­սա­կի զե­տե­ղում:

Աթէն­քի կեդ­րո­նա­կան սրահ­նե­րէն մէ­կուն մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ յի­շա­տա­կի արա­րո­ղու­թիւն­նե­րու հիմ­նա­կան ձեռ­նար­կը: Ներ­կայ էին Յու­նաս­տա­նի խորհր­դա­րա­նի երես­փո­խան­ներ ու կա­ռա­վա­րու­թեան ան­դամ­ներ, Յու­նաս­տա­նի մէջ հա­ւա­տար­մագր­ուած դիւա­նա­գի­տա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու ղե­կա­վար­ներ եւ դիւա­նա­գէտ­ներ, զի­նուո­րա­կան կցորդ­ներ եւ այլն:

Բա­նա­խօսն էր Թրակ­իոյ Տե­մոք­րի­թոս հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս Թէ­ո­ֆա­նիս Մալ­քի­տիս, որ ներ­կա­յա­ցուց Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պատ­ճառ­ներն ու հե­տե­ւանք­նե­րը: Խօսք առաւ, նա­եւ Յու­նաս­տա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան դես­պան Գ. Ղա­լաչ­եան: Այս վեր­ջի­նը, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան Մով­սէս Խո­րե­նա­ցի մե­տա­լով պար­գե­ւատ­րեց հայ ժո­ղո­վուր­դի բա­րե­կամ փրոֆ. Իո­ան­նիս Խասի­ո­թի­սը:

Ձեռ­նար­կին յա­ջոր­դեց քայ­լար­շաւ դէ­պի Յու­նաս­տա­նի մայ­րա­քա­ղա­քի կեդ­րո­նա­կան Սին­թակ­մա հրա­պա­րա­կը, ուր Ան­յայտ զի­նուո­րի յու­շար­ձա­նին առ­ջեւ տե­ղի ու­նե­ցաւ ծաղ­կեպ­սա­կի զե­տե­ղում:

Նոյն օրը Թե­սա­ղո­նի­կէի նա­հան­գա­յին եւ քա­ղա­քա­յին իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն հետ հայ հա­մայն­քա­յին կա­ռոյց­նե­րու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոգե­կոչ­ման ձեռ­նարկ տե­ղի ու­նե­ցաւ:  Այ­նու­հե­տեւ տե­ղի ու­նե­ցաւ քայ­լար­շաւ դէ­պի Ան­յայտ զի­նուո­րի յու­շար­ձան եւ ծաղ­կեպ­սա­կի զե­տե­ղում:

Հայ Երի­տա­սար­դա­կան Միու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեամբ, Ապ­րիլ 16ի երե­կոյ­եան, տե­ղի ու­նե­ցաւ բո­ղո­քի պա­հան­ջա­տի­րա­կան եր­թը դէ­պի Աթէն­քի թրքա­կան դես­պա­նա­տուն:

Հայ երի­տա­սարդ­նե­րը եր­կար Եռա­գոյն դրօ­շակ մը իրենց ձեռ­քին եւ բազ­մա­թիւ հայ­կա­կան Եռա­գոյն եւ յու­նա­կան ազ­գա­յին փոքր դրօ­շակ­նե­րով կը յա­ռա­ջա­նա­յին:

Ցու­ցա­րար­նե­րու բարձ­րա­ձայն կան­չե­րուն կ՛ըն­կե­րա­նա­յին բարձ­րա­խօ­սէն լսուող երաժշ­տու­թիւն եւ լո­զունգ­ներ: Ան­գամ մը եւս, տեղ­ւոյն ոս­տի­կա­նու­թիւնը ար­գելք հան­դի­սա­ցաւ որ յա­տուկ պատ­ուի­րա­կու­թիւն մը մօ­տե­նայ եւ փո­խան­ցէ յու­շա­գիր մը: 

ՀՈ­ԼԱՆ­ՏԱ 

Կազ­մա­կեր­պու­թեամբ Հ.Յ.Դ. ՛՛Գա­րե­գին Նժդեհ՛՛ Երի­տա­սար­դա­կան Միու­թեան, Ապ­րիլ 23-ին ջա­հե­րով երթ տե­ղի ու­նե­ցաւ դէ­պի Հո­լան­տա­յի մէջ Թուրք­իոյ դես­պա­նա­տուն: Նա­եւ, կազ­մա­կեր­պու­թեամբ Հո­լան­տա­յի Հայ Դա­տի յանձ­նա­խում­բին եւ Ալ­մե­լո­յի Սուրբ Գ. Լու­սա­ւո­րիչ եկե­ղեց­ւոյ, նա­եւ Հ.Մ.Ը.Մ.-ի վար­չու­թիւն­նե­րուն, Ալ­մե­լո­յի ՛՛Գ. Կիւլ­պէնկ­եան՛՛ սրա­հին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կին նուիր­ուած յի­շա­տա­կի երե­կոյ:

Ձեռ­նար­կէն առաջ ծաղ­կեպ­սակ­ներ զե­տեղ­ուե­ցան եկե­ղեց­ւոյ շրջա­փա­կին մէջ գտնուող Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան նա­հա­տակ­նե­րուն նուիր­ուած յու­շար­ձա­նին առ­ջեւ:

Ոգե­կոչ­ման ձեռ­նար­կին ներ­կայ էին Հո­լան­տա­յի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Ձիւ­նիկ Աղա­ջան­եան, հայ, հո­լան­տա­ցի, գեր­մա­նա­ցի պատ­մա­բան­ներ ու գիտ­նա­կան­ներ, հա­րիւ­րա­ւոր հա­յոր­դի­ներ եւ հիւ­րեր:

Յոտն­կայս լռու­թեամբ նա­հա­տակ­նե­րուն յի­շա­տա­կը յար­գե­լէ ետք խօսք առին դես­պան Աղա­ջան­եան, Պո­խու­մի Ռուհր հա­մալ­սա­րա­նի պատ­մու­թեան բա­ժան­մուն­քի դա­սա­խօս փրոֆ. Միհ­րան Տա­պաղ, Հո­լան­տա­յի հա­մալ­սա­րա­նի մշա­կու­թա­յին գի­տու­թիւն­նե­րու դա­սա­խօս դոկտ. փրոֆ. Վան Տեր Տիւս­սէ, Ալ­մե­լո­յի եկե­ղե­ցի­նե­րու խոր­հուր­դի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Եա­ապ Վան Սելմ, Գեր­ման­իոյ ՛՛Ար­մենի­են­հիլ­ֆէ՛՛ կազ­մա­կեր­պու­թեան նա­խա­գահ Կուն­տեր Պրին­կամ եւ ու­րիշ­ներ: Անոնք իրենց խօս­քե­րուն մէջ մեր­ժե­ցին թրքա­կան ու­րաց­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը, որով­հե­տեւ ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը փաստ է` եւ­րո­պա­ցի մաս­նա­գէտ­նե­րուն կող­մէ հաս­տատ­ուած, եւ ոչ թէ հայ­կա­կան մի­ա­կող­մա­նի տե­սա­կէտ: Անոնք յայտ­նե­ցին, որ ու­րա­ցու­մը վնա­սա­կար է նա­եւ ու­րա­ցո­ղին:

Ոգե­կոչ­ման երե­կո­յին ըն­թաց­քին գոր­ծադր­ուե­ցաւ գե­ղար­ուես­տա­կան հա­րուստ յայ­տա­գիր: Աւար­տին խօսք առաւ Հայ Դա­տի յանձ­նա­խում­բի նա­խա­գահ Մա­սիս Աբ­րա­համ­եան, որ հպար­տա­լի նկա­տեց հո­լան­տա­հայ գա­ղու­թին ձեռք­բե­րում­նե­րը եւ կոչ ուղ­ղեց, յա­ռա­ջի­կա­յին աւե­լի լաւ կազ­մա­կերպ­ուե­լու ու պայ­քա­րե­լու մին­չեւ մեր նպա­տակ­նե­րու իրա­գոր­ծու­մը` ազատ, ան­կախ ու մի­աց­եալ Հա­յաս­տա­նի կեր­տու­մը:

Նա­խա­պէս, Ապ­րիլ 19-ին, հա­րիւ­րա­ւոր հա­յեր հա­ւաք­ուած էին Հո­լան­տա­յի խորհր­դա­րա­նին դի­մաց` իրենց ընդվ­զու­մը ար­տա­յայ­տե­լով Թուրք­իոյ ժխտո­ղա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան եւ Հո­լան­տա­յի իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն ան­հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թեան դէմ: Հայ­կա­կան կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ Մա­սիս Աբ­րա­համ­եան եւ Մա­թօ Հախ­վերդ­եան ներ­կա­յա­ցու­ցին Հո­լան­տա­հա­յու­թեան դիր­քո­րո­շում­նե­րը` ար­դի քա­ղա­քա­կան իրա­վի­ճա­կին առն­չու­թեամբ: Հան­րա­հա­ւա­քը ող­ջու­նե­ցին Հո­լան­տա­յի խորհր­դա­րա­նի գրե­թէ բո­լոր խմբակ­ցու­թիւն­նե­րուն ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, անոնք իրենց զօ­րակ­ցու­թիւնը յայտ­նե­ցին ցու­ցա­րար­նե­րուն, խոս­տա­նա­լով նպաս­տել հո­լան­տա­հա­յու­թեան պա­հանջ­նե­րուն իրա­կա­նաց­ման, յատ­կա­պէս Լա Հէ­յի մէջ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան յու­շար­ձա­նի տե­ղադր­ման առա­ջար­կին հո­վա­նա­ւո­րու­թեան:

Հան­րա­հա­ւա­քի մաս­նա­կից­նե­րը իրենց պա­հանջ­նե­րը ամ­փո­փող խնդրա­գիր ներ­կա­յա­ցու­ցին խորհր­դա­րա­նին եւ կա­ռա­վա­րու­թեան: Ցու­ցա­րար­նե­րը ներ­կա­յաց­նող պատ­ուի­րա­կու­թիւն մը ըն­դուն­ուե­ցաւ Հո­լան­տա­յի խորհր­դա­րա­նի պատ­գա­մա­ւոր­նե­րու խում­բի մը կող­մէ եւ խոս­տում տրուե­ցաւ անոնց` յա­ւուր պատ­շա­ճի ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նե­լու հա­յու­թեան պա­հանջ­նե­րուն:

Հան­րա­հա­ւա­քի մաս­նա­կից­նե­րը ուղղ­ուե­ցան Թուրք­իոյ դես­պա­նա­տուն. մաս­նա­կից­նե­րը իրենց պա­հան­ջի ձայ­նե­րով թնդա­ցու­ցին շրջա­նը, անոնք պա­հան­ջե­ցին ցե­ղաս­պա­նու­թեան մի­ջազ­գա­յին ճա­նա­չում եւ մեր­ժե­ցին Թուրք­իոյ` Եւ­րո­պա­կան Միու­թիւն մուտ­քը, մին­չեւ որ ան ճանչ­նայ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը:

Թուրք­իոյ դես­պա­նա­տան մուտ­քին ցու­ցա­րար­նե­րէն պատ­ուի­րա­կու­թիւն մը պա­հան­ջա­գիր ներ­կա­յա­ցուց, սա­կայն դես­պա­նա­տան կող­մէ ոչ ոք ըն­դու­նեց ստանձ­նել զայն. մաս­նա­կից­նե­րը նա­մա­կը զե­տե­ղե­ցին նա­մա­կա­տու­փին մէջ: 

ՌՈՒ­ՍԱՍ­ՏԱՆ ԵՒ Ա.Պ.Հ. 

Մոսկ­ուա­յի մէջ, յի­շա­տա­կի երե­կոյ մը կազ­մա­կերպ­ուե­ցաւ գոր­ծակ­ցա­բար Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նա­տան, Ռուս-հայ­կա­կան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան եւ Ջա­ւախ­քի որ­դիք կազ­մա­կեր­պու­թեան հետ: Այս առի­թով ելոյթ ու­նե­ցաւ տեղ­ւոյն Պե­տա­կան տու­մա­յի նա­խա­գա­հի տե­ղա­կալ Վ. Ժի­րի­նովս­քի, Պե­տա­կան տու­մա­յի երես­փո­խան­ներ, հա­սա­րա­կա­կան քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչ­ներ եւ հայ հա­մայն­քա­յին տար­բեր կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ: Նա­եւ կար­դաց­ուե­ցաւ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նին ու­ղեր­ձը:

Հայ թէ ռուս բարձ­րաս­տի­ճան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու եւ պաշ­տօ­նա­տար­նե­րու ներ­կա­յու­թեան կա­յա­ցած սոյն ձեռ­նար­կին, ցու­ցադր­ուե­ցաւ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան մա­սին վա­ւե­րագ­րա­կան ժա­պա­ւէն մը:

Ուք­րա­յի­նա­յի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ կլոր սե­ղան մը` ՛՛Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը` իբ­րեւ յան­ցա­գոր­ծու­թիւն մարդ­կու­թեան նկատ­մամբ՛՛ նիւ­թով: Տեղ­ւոյն հա­յե­րու միու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նա­տան նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ տե­ղի ու­նե­ցած այս կլոր սե­ղա­նի աշ­խա­տանք­նե­րու զրու­ցա­վա­րը եղաւ Հա­յաս­տա­նի մէջ, Ուք­րա­յի­նա­յի նախ­կին դես­պան Ալեք­սանտր Պոժ­քօ, որ խիստ բարձր գնա­հա­տեց իր ժո­ղո­վուր­դին կող­մէ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան գծով ցու­ցա­բե­րուող սոյն մօ­տե­ցու­մը: Միւս կող­մէ, Ուք­րա­յի­նա­յի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Անդ­րա­նիկ Մա­նուկ­եան խօսք առ­նե­լով, ըսաւ.- ՛՛Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը մեր պատ­մու­թեան ամէ­նէն մռայլ եւ ող­բեր­գա­կան էջն է, որուն պատ­ճա­ռով մենք կորսն­ցու­ցինք մեր պատ­մա­կան հայ­րե­նի­քը, 1,5 միլի­ոն նա­հա­տակ­ներ եւ դա­րե­րու ըն­թաց­քին կերտ­ուած ազ­գա­յին հո­գե­ւոր ու նիւ­թա­կան հսկայ ժա­ռան­գու­թիւն: Ասի­կա իս­կա­կան յան­ցա­գոր­ծու­թիւն է ոչ միայն հայ ժո­ղո­վուր­դին, այ­լեւ` ամ­բողջ մարդ­կու­թեան նկատ­մամբ: Պա­տա­հա­կան չէր, որ տա­կա­ւին 1915-ին ար­դէն Մեծն Բրի­տան­իա, Ֆրան­սա եւ Ռուս­իա մի­աց­եալ յայ­տա­րա­րու­թեամբ հայ­կա­կան ջար­դե­րը կը բնո­րո­շէ­ին իբ­րեւ”:

Դես­պա­նը, իր երախ­տա­գի­տու­թիւնը յայտ­նե­լով Ուք­րա­յի­նա­յի բարձ­րաս­տի­ճան ղե­կա­վա­րու­թեան եւ ժո­ղո­վուր­դին, նշեց, որ Հա­յաս­տանն ու սփիւռ­քը մի­աս­նա­բար հե­տե­ւո­ղա­կան աշ­խա­տանք կը տա­նին Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նաչ­ման գծով: Ան շեշ­տեց թէ, Ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն ճո­ղոպ­րած­նե­րը կեր­տե­ցին հայ­կա­կան սփիւռ­քը:

Ղա­զախս­տա­նի Ալ­մա­թի քա­ղա­քի Սուրբ Կա­րա­պետ Հայ Առա­քե­լա­կան եկե­ղեց­ւոյ մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ հո­գե­հան­գիստ եւ մա­տուց­ուե­ցաւ Սուրբ Պա­տա­րագ: Արա­րո­ղու­թեան ներ­կայ էին հա­րիւ­րա­ւոր հա­յեր, որոնք մէկվայրկ­եան լռու­թեամբ յար­գե­ցին հայ նա­հա­տակ­նե­րուն յի­շա­տա­կը:

Պա­տա­րա­գի աւար­տին Ալ­մաթիի Հայ­կա­կան մշա­կու­թա­յին տան սրա­հին մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ոգե­կոչ­ման ձեռ­նար­կը: Ապա տե­ղի ու­նե­ցաւ գե­ղար­ուես­տա­կան յայ­տա­գիր կի­րակ­նօր­եայ դպրո­ցի սա­նե­րուն պատ­րաս­տու­թեամբ:

Խըր­խը­զիս­տա­նի մայ­րա­քա­ղաք Պիշ­քէ­քի մէջ, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան պատ­ուա­ւոր հիւ­պա­տո­սի գրա­սեն­եա­կը եւ ՛՛Նա­յի­րի՛՛ հա­սա­րա­կա­կան միու­թիւնը կազ­մա­կեր­պեց յուշ-հա­ւաք եւ ծաղ­կեպ­սակ­նե­րու զե­տեղ­ման արա­րո­ղու­թիւն` հայ­կա­կան խաչ­քա­րի մօտ: 

ԼԻ­ԲԱ­ՆԱՆ 

Մե­ծի Տանն Կի­լիկ­իոյ մայ­րա­վան­քին մէջ, կա­տար­ուե­ցաւ ոգե­կոչ­ման ձեռ­նարկ: Ներ­կայ էին Մե­ծի Տանն Կի­լիկ­իոյ Արամ Ա. կա­թո­ղի­կո­սը, հա­մայն­քա­պե­տեր, հայ քա­ղա­քա­կան երեք կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու եւ միու­թիւն­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ, Լի­բա­նա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նը, ներ­կայ ու անց­եա­լի երես­փո­խան­ներ ու նա­խա­րար­ներ եւ բազ­մա­հա­զար հա­յոր­դի­ներ:

 

Օր­ուան առա­ջին պատ­գա­մա­բեռն էր Ռամ­կա­վար ազա­տա­կան կու­սակ­ցու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ տոքթ. Վազ­գէն Ժամ­կոչ­եան, որ նշեց, թէ 96 տա­րի ան­ցած է նեն­գամ­տօ­րէն ծրագր­ուած ցե­ղաս­պա­նու­թե­նէն: Ան ըսաւ, որ այս հա­ւա­քը ող­բա­լու պահ չէ, այլ` վե­րար­ժե­ւոր­ման պահ է, ու­ղին շա­րու­նա­կե­լու առիթ է: Ապա, օր­ուան երկ­րորդ պատ­գա­մը Սոց­ի­ալ Դե­մոկ­րատ Հնչակ­եան կու­սակ­ցու­թեան անու­նով փո­խան­ցեց Յա­կոբ Կեր­կեր­եան, որ ըսաւ, թէ Հայ դա­տի հե­տապն­դու­մը մե­զի կը մղէ հայ­րե­նի­քը ամէն բա­նէ վեր դա­սե­լու‘ ստեղ­ծե­լու հա­մար ամ­բող­ջա­կան հա­յու­թեամբ ամ­բող­ջա­կան Հա­յաս­տան:

Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան անու­նով խօսք առաւ Գառ­նիկ Մկրտիչ­եան: Ան յոյս յայտ­նեց, որ աշ­խար­հը հասկ­նայ, թէ չճանչց­ուած, չդա­տա­պարտ­ուած ցե­ղաս­պա­նու­թիւն­նե­րը իրենց դա­ժան հետ­քե­րը կը ձգեն իրենց ետին, եւ պե­տու­թիւն­նե­րը պէտք է հասկ­նան, որ պատ­մա­կան իր մեղ­քը չըն­դու­նող, պատ­մա­կան եւ քա­ղա­քա­կան ճշմար­տու­թիւնը մնա­յուն կեր­պով հեր­քող Թուրք­ի­ան կրնայ վտանգ հան­դի­սա­նալ հա­մայն մարդ­կու­թեան, մա­նա­ւանդ որ բարձր մա­կար­դա­կի վրայ իր­մէ հա­շիւ պա­հան­ջող չկայ:

Իր խօս­քի աւար­տին Գառ­նիկ Մկրտիչ­եան ըսաւ. ՛՛Ջա­հը այ­սօր կը մնայ բո­ցա­վառ, իսկ անոր բո­ցա­վա­ռու­մը հզօ­րաց­նե­լու հա­մար նոր վա­ռե­լա­նիւթ բե­րող­նե­րը հազ­ուա­գիւտ չեն: Այ­սօր եւս մենք կը շա­րու­նա­կենք աշ­խար­հին յի­շեց­նել, թէ մենք տէրն ենք մեր իրա­ւունք­նե­րուն, զա­նոնք կը դա­ւա­նինք ան­սա­կար­կելի­օ­րէն ու վճռած ենք շա­րու­նա­կել պայ­քա­րը, մին­չեւ որ հայ­կա­կան Եռա­գոյ­նը տա­րած­ուի հա­յա­պատ­կան բո­լոր հո­ղե­րուն վրայ եւ ցե­ղաս­պան պե­տու­թիւնը ար­դար հա­տու­ցում կա­տա­րէ մեր բո­լոր կո­րուստ­նե­րուն դի­մաց՛՛: 

Հայ­կա­կան երեք կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րու պատ­գամ­նե­րէն ետք, խօսք առաւ Լի­բա­նա­նի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Աշոտ Քո­չար­եան: Ան ըսաւ, որ Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը հա­յոց պատ­մու­թեան ամէ­նէն դա­ժան եւ ամէ­նէն ող­բեր­գա­կան էջն է: Քո­չար­եան իր կար­գին հաս­տա­տեց, որ Թուրք­իոյ ու­րաց­ման քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը Եղեռ­նի շա­րու­նա­կու­թիւնն է, եւ այս քա­ղա­քա­կա­նու­թեան դէմ պէտք չէ ցու­ցա­բե­րել թոյլ վե­րա­բեր­մունք: 

Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան պաշ­տօ­նա­կան հան­դի­սու­թեան աւար­տին իր հայ­րա­պե­տա­կան պատ­գա­մը ուղ­ղեց Մե­ծի Տանն Կի­լիկ­իոյ Արամ Ա. կա­թո­ղի­կոս, որ նշեց, թէ պէտք է գի­տակ­ցիլ, որ այ­սօր տար­բեր է աշ­խար­հը, տագ­նապ­ներն ու պայ­ման­նե­րը փոխ­ուած են, հե­տե­ւա­բար կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը, Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կա­նու­թիւնը, եկե­ղե­ցին եւ ղե­կա­վար­նե­րը քննու­թեան առար­կայ պէտք է դարձ­նեն նոր մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն դէմ դնե­լու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը: Այս գծով Արամ Ա. կա­թո­ղի­կոս երեք բա­ռե­րու մէջ բնո­րո­շեց յա­ռա­ջի­կայ աշ­խա­տանք­նե­րը` ար­ժե­ւո­րում, ներ­դաշ­նա­կում եւ վե­րա­կազ­մա­կեր­պում` ճշդե­լով առաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րը: Արամ Ա. կա­թո­ղի­կոս աւել­ցուց, որ այ­սօր ցե­ղաս­պա­նը անե­րե­ւոյթ եւ երե­ւե­լի կեր­պով կը թա­փան­ցէ ամէ­նու­րէք եւ այս երե­ւոյ­թին դէմ կա­րե­լի չէ ան­տար­բեր մնալ: Իր հայ­րա­պե­տա­կան պատ­գա­մին աւար­տին, վե­հա­փա­ռը կոչ ուղ­ղեց քա­լե­լու նա­հա­տակ­նե­րուն հա­ւատ­քով եւ հայ ժո­ղո­վուր­դի վար­դա­հե­ղեղ ար­շա­լոյ­սին տե­սիլ­քով: 

ԵԳԻՊ­ՏՈՍ 

Գա­հի­րէի Ազ­գա­յին իշ­խա­նու­թեան կազ­մա­կեր­պու­թեամբ, Գա­հի­րէի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Նա­հա­տա­կաց յի­շա­տա­կի մե­նա­հա­մերգ, զոր կա­տա­րեց այս առի­թով յա­տուկ Հա­յաս­տա­նէն հրա­ւիր­ուած Գէ­որգ Հաճ­եան: Հայ դա­սա­կան եւ կո­մի­տաս­եան եր­գե­րու մեկ­նա­բա­նը ներ­կա­յա­ցուց եր­կու բա­ժի­նէ բաղ­կա­ցած հա­րուստ եւ հա­րա­զատ յայ­տա­գիր մը` հայ ու լա­տին հո­գե­ւոր եր­գեր, ապա կո­մի­տաս­եան եւ հայ­րե­նա­սի­րա­կան եր­գեր:

Ձեռ­նար­կին ներ­կայ էին Եգիպ­տո­սի մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Ար­մէն Մել­քոն­եան, պաշ­տօ­նա­կան հիւ­րեր եւ հոծ բազ­մու­թիւն մը: Դես­պա­նը խօսք առ­նե­լով ըսաւ, թէ  Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կին, հայ ժո­ղո­վուր­դի պա­հան­ջա­տի­րա­կան ամ­րա­կուռ եր­թին եւ հաս­տա­տեց, որ Հա­յաս­տա­նի, Սփիւռ­քի եւ հա­մայն հա­յու­թեան ջան­քե­րով կա­րե­լի պի­տի ըլ­լայ իրա­կա­նաց­նել հայ­կա­կան փա­փաք­նե­րը:

Փա­կու­մը կա­տա­րեց Եգիպ­տո­սի եւ Ափ­րի­կէի հա­յոց թե­մի առաջ­նորդ Աշոտ եպս. Մնա­ցա­կան­եան, որ նա­հա­տակ­նե­րուն եւ անոնց կտա­կին մա­սին խօ­սե­ցաւ: 

ՍՈՒՐ­ԻԱ 

Դա­մաս­կո­սի Սուրբ. Սար­գիս եկե­ղեց­ւոյ մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան 96-ամ­եա­կի ոգե­կոչ­ման Սուրբ Պա­տա­րագ, ապա կա­տար­ուե­ցաւ հո­գե­հանգստ­եան պաշ­տօն` Ցե­ղաս­պա­նու­թեան յու­շար­ձա­նին մօտ` Դա­մաս­կո­սի քոյր եկե­ղե­ցի­նե­րու հո­գե­ւոր առաջ­նորդ­նե­րուն եւ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն մաս­նակ­ցու­թեամբ: Ապա, Հա­յոց գե­րեզ­մա­նա­տան մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ սու­գի արա­րո­ղու­թիւն, Հա­յոց Ցե­ղաս­պա­նու­թեան զո­հե­րու յու­շա­հա­մա­լի­րին առ­ջեւ: Արա­րո­ղու­թեան աւար­տին տե­ղի ու­նե­ցաւ ծաղ­կեպ­սա­կի զե­տե­ղում` Սուր­իոյ մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պան Ար­շակ Փո­լատ­եա­նի եւ դես­պա­նա­տան անձ­նա­կազ­մին կող­մէ: Նոյն օրը, Սուր­իոյ մէջ Հա­յաս­տա­նի դես­պա­նա­տուն այ­ցե­լե­ցին սուր­ի­ա­հայ գա­ղու­թի երեք հա­մայն­քա­պե­տե­րը, կու­սակ­ցա­կան եւ միու­թե­նա­կան ղե­կա­վար­ներ եւ գա­ղու­թի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ: 

ՀՆԴԿԱՍ­ՏԱՆ 

Կալ­կա­թա­յի մէջ, մաս­նակ­ցու­թեամբ երեք հա­րիւր ներ­կա­նե­րու, տե­ղի ու­նե­ցաւ հա­ւաք: Իւ­րա­քան­չիւր տար­ուան Սուրբ. Զա­տի­կին Կալ­կա­թա­յի քրիս­տոն­եա­նե­րը կը հա­ւաք­ուին անկ­լի­քա­նե­րու Սուրբ Պօ­ղոս Մայր տա­ճա­րի յա­րա­կից տա­րած­քին մէջ` փա­ռա­բա­նե­լու Յի­սուս Քրիս­տո­սի յա­րու­թիւնը: Հո­գե­ւոր եւ մշա­կու­թա­յին հան­դի­սու­թիւնը կ՛եզ­րա­փակ­ուի Կալ­կա­թա­յի կա­թո­ղի­կէ ար­քե­պիս­կո­պո­սի զատկ­ուան պատ­գա­մով: Այս տա­րի, ի յար­գանս Մեծ Եղեռ­նի նա­հա­տակ­նե­րուն, ձեռ­նար­կին կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը հրա­ւի­րած էին հնդկա­հա­յոց հո­գե­ւոր հո­վիւ, Հա­յոց մար­դա­սի­րա­կան Ճե­մա­րա­նի կա­ռա­վա­րիչ Խո­րէն քհնյ. Յով­հան­նիս­եա­նը` աղօ­թե­լու եւ օր­ուան պատ­գա­մը փո­խան­ցե­լու:

Խո­րէն քհնյ. Յով­հան­նիս­եան, հա­յե­րէ­նով աղօ­թեց ապա յայտ­նեց թէ կ՛ո­գե­կոչ­ուի թուր­քե­րուն կող­մէ հա­յու­թեան բնաջնջ­ման ծրա­գի­րին պատ­ճա­ռով զոհ­ուած մէ­կու­կէս միլի­ոն նա­հա­տակ­նե­րուն յի­շա­տա­կը: ՛՛Թրքա­կան ժխտո­ղա­կա­նու­թեան պատ­ճա­ռով ցե­ղաս­պա­նու­թեան վէր­քը տա­կա­ւին չէ ապա­քի­նած, ան­կէ տա­կա­ւին արիւն կը ծո­րի… Ամ­բողջ ազգ մը խա­չին գամ­ուե­ցաւ միայն քրիս­տոն­եայ եւ հայ ըլ­լա­լուն հա­մար՛՛ եզ­րա­կա­ցուց ան: Այս առ­թիւ Հա­յոց մար­դա­սի­րա­կան ճե­մա­րա­նի երգ­չա­խում­բը, կա­տա­րեց հատ­ուած­ներ Սուրբ Պա­տա­րա­գէն: