ՄԵՐ ԱՐԴԱՐԱՀԱՏՈՅՑՆԵՐՈՒՆ ՀԱՄԱՐ ՅՈՒՇԱՐՁԱՆ ԿԱՆԳՆԵՆՔ
Իւրաքանչիւր տարուան Ապրիլը ինքնաբերաբար դարձած է մեր արդար պահանջներուն վերահաստատման, նաեւ այդ նպատակով մեր տարած աշխատանքին արդիւնքի գնահատման հանգրուան. կը կշռենք ներկան ու անցեալը, կը նայինք ապագային:
Մեր պահանջատիրութեան կիզակէտը, բնականաբար, Ցեղասպանութիւնն ու մեր պատմական հայրենիքի մեծ մասին բռնագրաւումն են. մեր առաջադրանքներուն ալ գլխաւոր խորագիրները, նոյն բնականութեամբ, կը կազմեն Ցեղասպանութեան ճանաչումը, արդար փոխ հատուցում` իր հողային, նիւթական ու առնչակից բոլոր երեսներով ու ոլորտներով:
Այս առաջադրանքներուն կողքին, յիշատակում կը կատարենք նաեւ մեր ինքնապաշտպանական արարքներուն, ֆետայական ու կամաւորական գունդերու սխրանքներուն, շարք մը քաղաքներու մէջ եւ բարձունքներու վրայ մղուած ինքնապաշտպանական հերոսապատումներուն, որոնցմէ մաս մը պսակուած է յաղթանակով (Վան, Մուսա Լեռ…), ուրիշներ` հայ մարտնչողներուն գրեթէ ամբողջական զոհաբերութեամբ, նահատակութեամբ (Շապին Գարահիսար…):
Այդ բոլորը պսակադրող գերագոյն հերոսամարտը` Սարդարապատը, հայութեան ու Հայաստանի վերապրումը երաշխաւորողը, մեր համազգային տօնակատարութեանց մէջ ունի իր արդար տեղը` Հայաստանի անդրանիկ հանրապետութեան նախօրեակին, Սարդարապատի ու զուգահեռ ճակատամարտներուն յիշատակումով: Հայաստանի մէջ, անոր նուիրած ենք փառաւոր յուշահամալիր-կոթող, այցելուներ կ՛ապրինք սխրանքին ու յաղթանակին հպարտանքը: Մուսա Լերան հերոսամարտի կերտիչներն ու ժառանգորդները, նոյնինքն Մուսա Լերան վրայ ու Այնճարի մէջ, կանգնած են յիշատակի կոթող, հայրենակցական այլ միութիւններ եւս կանգնած են յուշակոթողներ կամ յուշապատեր` տուեալ հերոսամարտի նահատակներուն ու հերոսներուն յաւերժացման համար:
Մեզի ծանօթ չէ որեւէ յուշարձան, որ խորհրդանշէ մեր բոլոր հերոսամարտերը, թէեւ յաճախ կ՛ըսենք, որ Սարդարապատի յուշարձանը կարելի է նկատել մարմնաւորումը նման կամքի մը: Հետեւաբար, ազգովին պէտք է մտածենք, ծրագրենք ու իրականացնենք մեր բոլոր հերոսամարտերը խորհրդանշող յուշարձան մը, կամ ինչո՞ւ չէ` յուշարձաններ, Հայաստանի մէջ թէ Արտերկրի օճախներուն:
Կը հաւատանք որ անհրաժեշտ չէ բացատրել թէ ինչու:
Նոյնքան ու աւելի կարեւոր է ունենալ հայութեան արդարահատոյցներուն նուիրուած յուշարձաններ` Հայաստանի մէջ ու այլուր: Յուշարձան, որ մեզի ու աշխարհին յիշեցնէ, որ ցեղասպան վարչամեքենային պատասխանատուները ո՛չ միայն արդար դատավարութեան ենթարկուած են ու մահավճիռ ստացած` 1919ին, այլ նաեւ լուսանցքի վրայ թողուած այդ վճիռը գործադրուած է հայ արդարահատոյցներու ձեռքով, Հ. Յ. Դաշնակցութեան որոշումով ու անոր Գործին ուխտեալներու ձեռքերով, մեր ու արդարատենչ մարդկութեան պատմութեան մէջ արձանագրելով Սողոմոն Թեհլիրեանի, Ստեփան Ծաղիկեանի, Միսաք Թոռլաքեանի, Արշաւիր Շիրակեանի պէս անուններ:
Թալէաթներու, Էնվէրներու, Սայիտ Հալիմներու եւ Ճեմալներու պէս ոճրագործներու ահաբեկման որոշումը, ճիշդ է, արձակուեցաւ Հ. Յ. Դաշնակցութեան կողմէ ու գործադրուեցաւ դաշնակցական արդարահատոյցներու ձեռամբ, սակայն այդ որոշումը
տրուեցաւ ու գործադրուեցաւ յանուն հայութեան, իբրեւ առաջին պատժամիջոց` արդար հատուցման առաջին քայլ` ողջ հայութեան ու մեր հայրենիքին դէմ գործադրուած ոճիրներուն դիմաց: Ատիկա առաջին մասնավճարն էր: Պարտամուրհակին մէջ դեռ շատ բան կայ անհատոյց: Ֆրեզնոյի մէջ, Սողոմոն Թեհլիրեանի շիրիմին վրայ բարձրացած յուշարձանը պէտք է նկատել միայն նախաքայլ մը այս իմաստով, սակայն անիկա պէտք չէ թողուլ իբրեւ միակ արտայայտութիւն:
Պատկերացնենք. ի՛նչ դեր, քաղաքական-քարոզչական ինչպիսի՛ ազդեցութիւն կրնայ ունենալ Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիրի մուտքին կամ մերձակայութեան մէջ մեր արդարահատոյցներուն նուիրուած յուշակոթող մը: Ծիծեռնակաբերդ այցելող հայ թէ օտար ուխտաւորներ, որոնք կ՛երթան խոնարհելու մեր բիւրաւոր նահատակներու յիշատակին, ինչպիսի՛ լուսաբանութիւն պիտի գտնեն նման յուշակոթողի մը ճամբով: Բնականաբար նման քայլ պէտք չէ մնայ լոկ քարեղէն կամ նիւթական կառոյց, այլ անոր պէտք է ընկերանայ համապատասխան բացատրական, պատմութեան լուսանցքայնացուած էջերէն քաղուած ազդու արձանագրութիւններով: Նոյնիմաստ կոթողներ կամ յուշատախտակներ կարելի է ունենալ նաեւ աշխարահասփիւռ մեր բոլոր յուշարձաններուն կողքին, որպէսզի նախ եւ առաջ մե՛նք յիշենք ու նոր սերունդներուն սորվեցնենք, որ մեր անսակարկելի իրաւունքներուն կենսագործման առաջին պատասխանատուն մենք ենք, թէ` իրենց օրերուն, երիտասարդ ուխտեալներ մեր առաջին արդարահատոյցներն էին, նահատակներուն առընթեր` անո՛նք ալ անժամանցելի պատգամներ ունին բոլորիս, նո՛յնքան կարեւոր ու նո՛յնքան հնչեղ, համահունչ` այն զանգերուն, որոնք կը ղօղանջեն Սարդարապատէն ու կ՛ըսեն. »Սերունդներ, դուք ձեզ ճանաչէք Սարդարապատից«…
Նման յուշարձաններ պիտի չըլլան լոկ Դաշնակցութեան որոշումին ու գործին պանծացումը, անոնց թելադրականութեան վերականգնումը, այլ նաեւ պիտի պատկանին ողջ հայութեան, Հայաստանի մէջ թէ արտերկրի գաղութներուն, արդարատենչութկեան լուսանցքայնացուած մէկ արտայայտութեան յուշարարը: Ի վերջոյ, կայ անմոռանալի ճշմարտութիւն մը. Դաշնակցութեան մարմնաւորումն ու անոր Գործը եղած են ու կը մնան վասն հայութեան ու հայրենիքին:
…Թուրքերը յուշակոթող կանգնած են փաստուած ոճրագործին` դահճապետ Թալէաթի յիշատակին: Մեր արդարահատոյցները աւելի՛ իրաւունք ունին, եւ արդա՛րօրէն, սպասելու բոլորէս` պետական, հոգեւոր, կուսակցական թէ ազգային բոլոր պատասխանատուներէն ու իւրաքանչիւր հայէ, որ միացեալ նախաձեռնութեամբ մը իրականացնենք զիրենք ամէնօրեայ ներկայութիւն դարձնող յուշարձանի մը գաղափարը: Ծիծեռնակաբերդին ու Սարդարապատին կողքին, նաեւ սփիւռքեան օճախներուն մէջ, ունենանք նաեւ մեր Արդարահատոյցներուն նուիրուած Յուշարձան:
Նման նպատակ կ՛իրականացուի այս սիւնակին մէջ չմնալով: Չմոռնանք, որ այս տարի կը նշենք Թալէաթի ու միւս ոճրագործներուն ահաբեկման 90րդ տարեդարձը:
Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ
Ապրիլ 10, 2011