ՆԻՒ ԵՈՐՔԻ ՄԷՋ.- ԽԱՉԻԿ ԴԱՇՏԵՆՑԻ ԾՆՆԴԵԱՆ ՏԱՐԵԴԱՐՁԸ ՄԵԾ ՇՈՒՔՈՎ ՆՇՈՒԵՑԱՒ

Read Time:8 Minute, 36 Second

Ուր էլ քայլեմ, ուր էլ գնամ` նոյն արեւն է հսկում երգիս,

Արարատի ստուերները դրօշի պէս ընկած գրքիս,

Արագածի գագաթները աչքերիս մէջ յաւէտ կանգուն,

Մեր զեփիւռը դէմքիս վրայ, եւ մեր գինու թասը ձեռքիս:

Միացեալ կազմակերպութեամբ, այս մեծ ոստանի Համազգային Հայ Կրթական եւ Մշակութային եւ Թէքէեան Մշակութային միութիւններուն Փետրուար 20, Կիրակի երեկոյեան, Նիւ Եորքի Սրբոց Նահատակաց Հայց. Եկեղեցւոյ »Գալուստեան« սրահին մէջ նշուեցաւ խորհրդահայ շրջանի բանաստեղծ, վիպասան, թարգմանիչ եւ բանասէր Խաչիկ Դաշտենցի 100ամեակը:

Նիւ Եորք-Նիւ Ճըրզիի գրասէր հասարակութիւնը եւ Դաշտենցի գրականութիւնը գնահատող ազգայիններուն կողքին, մեծ թիւ մը նկատելի էր` երիտասարդ եւ պատանի հանդիսականներու, ինչպէս նաեւ` Հայաստանէն այս ափերը հաստատուած հայորդիներու, որոնք եկած էին այս առթիւ ծառաւ իրենց հոգիները լեցնելու հայու ոգիով, հայրենի շունչով ու գրական մթնոլորտով: Երկա՛ր ատենէ ի վեր նման որակեալ գրասէր, այսքան մեծ թիւով, հասարակութիւն մը չէր համախմբուած գրական երեկոյի մը:

Զոյգ միութիւններէն բխած կազմակերպիչ յանձնախումբը ամէն կարելին ըրած էր մեծարեալին վաստակին վայել հանդիսութիւն մը հրամցնելու այդ օր: Ըսենք նաեւ որ անցեալին, յաճախ, լայն գործակցութիւն մը գոյութիւն ունեցած էր այս զոյգ միութիւններուն կողմէ, երբ զանազան առիթներով կազմակերպած էին յոբելեանական հանդիսութիւններ նուիրուած հայրենի թէ սփիւռքահայ զանազան գրողներու:

Դաշտենցի այս հանդիսութեան առթիւ, հրաւիրուած էր հայրենիքէն Հ.Հ. ժողովրդական արտիստ, Երեւանի Սունդուկեանի անուան պետական թատրոնի դերասան, պետական մրցանակի դափնեկիր, Մովսէս Խորենացիի անուան շքանշանակիր եւ ծանօթ ասմունքող` Ազատ Գասպարեան:

Հանդիսութեան բացման խօսքը կատարեց Համազգայինի Նիւ Եորքի վարչութեան երկարամեայ ատենապետը` դոկտ. Հրանդ Մարգարեան, որ զոյգ միութիւններու կողմէ բարի գալուստ մաղթեց եւ ծանօթացուց հայրենի հիւրը:

Յայտագրին առաջին բաժինը` վաւերագրական ժապաւէն մըն էր, 45 վայրկեան տեւողութեամբ, ուր գեղարուեստականօրէն ներկայացուած էին հատուածներ Դաշտենցի կեանքէն ու ստեղծագործութիւններէն: »Բրաբիոն Ծաղիկ Որոնողը« տեսաերիզը ըմբոշխնուեցաւ ներկաներուն կողմէ: Հայրենի ծանօթ գրականագէտներ եւս ժապաւէնին մէջ բերին իրենց մասնակցութիւնը, վեր առնելով Խաչիկ Դաշտենցի մեծ գործը:

Սրբոց Նահատակաց Ամէնօրեայ Վարժարանի երգչախումբը երգեց հեղինակին »Մեսրոպ Մաշտոցին« քերթուածը, երաժշտութիւնը` Զարեհ Արք. Ազնաւուրեանի եւ »Խօսինք հայերէն« գործը, երաժշտութիւնը` Պերճ Թիւրապեանի: Խմբավարն էր Անահիտ Պօղոսեան:

Այնուհետեւ, Ազատ Գասպարեան անսպառ եռանդով ու լեցուն յայտագրով ներկայացուց Դաշտենցի գործը: Մերթ ասմունքով, մերթ անձնական յիշատակներով, երբեմնի հիւմուրով, տխրութեամբ ու ծիծաղով տուաւ զանազան երեսները կեանքին այս մեծ գրողին: Քաջածանօթ յոբելեարին ու անոր ստեղծագործական վաստակին, եղած է յաճախակի այցելուն սասունցի այս որբին, որ ծնած էր 1910ին Դաշտադէմ գիւղը: Ցեղասպանութեան հետեւանքով զրկուած ծնողներէ ճաշակած է որբանոցային կեանքը մինչեւ 1926 թուականը, անցնելով` որբանոցէ որբանոց եւ Լենինականի մէջ ի վերջոյ դարձած է ուսուցիչ: Եկած է Երեւան ու բարձրագոյն կրթութիւն ստացած ու ապա` Մոսկուայի օտար լեզուներու ինստիտուտի անգլիական բաժինէն շրջանաւարտ հարուստ թարգմանական գրականութիւն մը ժառանգ թողած է հայ բեմին, մանաւանդ` թարգմանելով Շէյքսփիրէն 17 թատերախաղեր:

Ազատ Գասպարեան կը ծանրանայ նաեւ Դաշտենցի երկու գլուխ գոծոց վէպերուն` »Խոդեդան« (1956) եւ »Ռանչպարների Կանչը« (1979): Հեղինակ է բանաստեղծական ժողովածուներու, բանասիրական գործերու, պատմական թատերախաղի մը` »Տիգրան Մեծ« (1947) եւ բազմաթիւ դասագիրքերու: Ըսենք որ ան դասախօսած էր Պետական Համալսարանէն ներս:

Աւելի քան քսանամեակ մը արդէն Դաշտենցի դուստրը` շնորհալի գրագիտուհի ինք եւս` Անահիտ ԴաշտենցևԹիւրապեան կ՛ապրի Նիւ Եորք: Անցեալ տարի Երեւանի մէջ Դաշտենցի 100ամեակի հանդիսութեան ներկայ էր գտնուած նման յոբելեանական հանդիսութեան մը, որ տեղի ունեցած Սունդուկեանի թատրոնէն ներս: Յայտագրին այս բաժինով հրաւիրուեցան ՅուշևԶրոյց մը ունենալու Անահիտն ու շրջանի երեք հայ գրողներ` Զարմինէ Պօղոսեանի, Արեւիկ Գաբրիէլեանի եւ Աւետիս Հաճեանի: Ներկայացուած հարցումներուն Անահիտ պատասխանեց սրտաբացօրէն, մերթ ընդ մերթ յիշատակի յուզումնալից պահեր ապրելով:

Աւելի քան երկու ժամ տեւող յայտագիրը կրնար կրկնապատիկ ժամով յառաջանալ առանց ձանձրոյթի, մանաւանդ երբ ներկաները ծառաւ էին նման բարձորակ գրական հանդէսներու, սիրով պիտի ուզէին մնալ:

Փակման խօսքը կատարեց Մեծն Նիւ Եորքի Թէքէեան Մշակութային Միութեան ատենապետ Յակոբ Վարդիվառեան, որ վեր առաւ զոյգ մշակութային միութիւններու տասնամեակներու վրայ երկարող գերազանցապէս հայաշունչ ձեռնարկները եւ բարձրօրէն գնահատեց օրուան հանդիսութեան ստեղծած մթնոլորտը, շնորհակալութիւն յայտնելով յայտագրին մասնակիցներուն:

Տեղի ունեցաւ ճոխ ընդունելութիւն, ուր ներկաները երկար պահեր համեցան սրահին մէջ: Գրասէր տղաք, որոնք երկար ատենէ ի վեր չէին հանդիպած զիրար, առիթ եղաւ այս երեկոն, անոնց եւս առիթ տալ վերյիշելու անցեալի ու բաղձալի օրերը երբ շրջապատուած էին այդ օրերու մտաւորականներով ու գրողներով:

Յաւարտ պաշտօնական երեկոյին, զոյգ միութիւններու պատասխանատուներ, ներկայ գտնուող ազգային ղեկավարներ ու յայտագրին մէջ բաժին վերցնողներ հաւաքուեցան հայկական »Սեւան« ճաշարանը, ուր տոհմիկ հայկական սեղանի շուրջ, երեւանեան գիշերները յիշեցնող մթնոլորտով շարունակուեցաւ դաշտենցեան տաքուկ երեկոն: Թամատայութիւնը կատարեց Յ. Վարդիվառեան: Հոն եւս Ազատ Գասպարեան երգով, ասմունքով ու խօսքով երեկոն ճոխացուց: Սրտի խօսքով հանդէս եկան Անահիտ Դաշտենց եւ իր ամուսինը` տաղանդաւոր երաժիշտ Պերճ Թիւրապեանը, իրենց զաւակը` Խաչօն, որոնք պատմեցին մտերմիկ ընտանեկան պատմութիւններ Դաշտենցներէն: Խօսք առին նաեւ` դոկտ. Հրանդ Մարգարեան, Արեւիկ Գաբրիէլեան, Միսաք Պօղոսեան, բեմադրիչ` Վարդան Յովհաննիսեան, տոքթ. Րաֆֆի Յովհաննէսեան եւ ուրիշներ:

Վստահաբար, այդ երեկոյ, Դաշտենցի 1932ին գրած մէկ բանաստեղծութեամբ, ներկայ ընկերներ բաժնուեցան իրարմէ, յիշելով`

Էրնում եմ ես էլ երգերս հինի,

Իմ ամբողջ կալը բռնել եմ

քամուն.

Ինչ որ չի մնայ` կը տանի

քամին

Յարդը գնում է, ցորենն է

մնում:

Այո՛, այս մեծ ոստանէն շատ բան պիտի երթայ, սակայն, վստահաբար, Դաշտենցի այս յուշևերեկոն, անպայմանօրէն, արձանագրուած պիտի մնայ ամերիկահայ տարեգրութեան էջերուն մէջ: Յարդը կ՛երթայ …. ցորենը կը մնայ:

ԹՂԹԱԿԻՑ