ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԱՐԵՒԵԼՈՒՄ

0 0

Ստո­րեւ, լոյս կ’ըն­ծա­յենք Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թեան պաշ­տօ­նա­թերթ »Դրօ­շակ«ի մէկ խմբագ­րա­կա­նը, լոյս տե­սած Դեկ­տեմ­բեր 12, 1982-ին (ԺԳ. Տա­րի, թիւ 45-46): »Հայ­կա­կան Արե­ւե­լում« վեր­նագ­րով այս խմբագ­րա­կա­նը, կա­րե­լի է բաղ­դա­տել ներ­կայ իրա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն հետ եւ ըստ այնմ քննել ՀՀ ղե­կա­վա­րու­թեան ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան կի­րար­կած քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը:

                                                                                                                              ***

Քա­ղա­քա­կան բո­լոր արե­ւե­լու­մ­նե­րուն մէջ ամե­նէն ու­ղիղ եւ ամե­նէն իմաս­տուն արե­ւե­լու­մը ան­կախ կամ ինք­նու­րոյն արե­ւե­լումն է, կու­սակ­ցա­կան, ազ­գա­յին թէ պե­տա­կան մա­կար­դա­կի վրայ: Հայ ազ­գի պա­րա­գա­յին ալ ամե­նէն ար­դիւ­նա­ւո­րը, բնա­կա­նա­բար, հայ­կա­կան արե­ւե­լումն է:

Այս է այ­բեն­գի­մը, որով կը շա­րա­հիւս­ուին կամ կը կա­ռուց­ուին ազ­գա­յին, ազա­տագ­րա­կան կամ քա­ղա­քա­կան բո­լոր մի­ա­ւոր­նե­րու եւ շար­ժում­նե­րու կեան­քը, պատ­մու­թիւնը, ռազ­մա­վա­րու­թիւնն ու մար­տա­վա­րու­թիւնը:

Քա­ղա­քա­կան վար­քա­գիծ մը, որ իբ­րեւ նպա­տակ եւ գործ­ելա­կերպ, կը մեկ­նի տու­եալ,- մեր պա­րա­գա­յին՝ հայ,- ազ­գի գե­րա­գոյն շա­հե­րէն, կը զար­գա­նայ այդ շա­հե­րու պաշտ­պա­նու­թեան մի­ակ ուղի­ով եւ կը յան­գի,- պէ°տք է յան­գի,- նոյն գե­րա­գոյն շա­հե­րու ապա­հով­ման:

Ան­կախ, ինք­նու­րոյն, հայ­կա­կան արե­ւե­լու­մով մտա­ծե­լը, ապ­րիլն ու գոր­ծե­լը հիմ­նա­կան, վճռա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նի ոչ միայն քա­ղա­քա­կան կեան­քի կամ ազա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի ճա­կա­տին վրայ, այ­լեւ գա­ղա­փա­րա­բա­նա­կան, լեզ­ուա-մշա­կու­թա­յին, գի­տա-ար­հես­տա­գի­տա­կան, տնտե­սա­կան կամ պատ­մա-փի­լի­սո­փա­յա­կան մար­զե­րու մէջ հա­ւա­սա­րա­պէս:

Այն­պէս որ անհ­նար է ան­կախ արե­ւե­լում ու­նե­նալ մէկ ճա­կա­տի վրայ՝ առանց միւս ճա­կա­տի վրայ ինք­նու­րոյ­նու­թեան նուա­ճու­մին, որոնք (այդ զոյգ ճա­կատ­նե­րը) էա­պէս լրա­ցու­ցիչ փոխ-պայ­մա­նա­ւո­րիչ բնոյթ ու­նին ար­դէն:

Յստակ է, միւս կող­մէ, որ մէկ մար­զի մէջ հար­կա­տու ազ­գե­րը, պե­տու­թիւն­նե­րը, կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը  կամ շար­ժում­նե­րը, կա­մայ-ակա­մայ, հար­կա­տու կը մնան նա­եւ ա°յլ մար­զե­րու մէջ եւ այս հար­կա­տուու­թիւնը, մա­նա­ւանդ եր­կար ժա­մա­նա­կի վրայ, ըստ ամե­նայ­նի մա­հա­բեր է բո­լո­րին հա­մար անխ­տիր:

Սա­կայն, ինչ­պէս ամէն մար­զի մէջ, նա­եւ այս ճա­կա­տին վրայ բա­ւա­կան չէ միայն կա­մե­նա­լը, էա­կան է մա­նա­ւանդ կա­րե­նա­լը:

Յայտ­նա­պէս այս հար­ցը գո­նէ այս ձե­ւով չէր դրուեր ար­դէն, եթէ ամէն ազգ սե­փա­կան արե­ւե­լու­մով ըն­թա­նալ կա­մե­նա­լէ ետք, մի­ա­ժա­մա­նակ նա­եւ կա­րե­նար այդ վար­քա­գի­ծը կի­րար­կել, մի­ան­գա­մայն յաղ­թա­հա­րե­լով ար­տա­քին բո­լոր ճնշում­նե­րը եւ ներ­քին բո­լոր դժուա­րու­թիւն­նե­րը: Այ­սինքն՝ յա­ջո­ղէր տի­րա­պե­տել առար­կա­յա­կան թէ են­թա­կա­յա­կան պայ­ման­նե­րուն:

Բո­լոր պայ­ման­նե­րուն մէջ, ան­կախ արե­ւե­լում որ­դեգ­րելն ու կի­րար­կե­լը սկզբուն­քա­յին, առանց­քա­յին ռազ­մա­վա­րու­թիւն է, առն­ուազն իբ­րեւ ինք­նա­հաս­տատ­ման կամ ինք­նա­կերտ­ման ձգտու­մի, իբ­րեւ սե­փա­կան շա­հե­րու եւ հա­րա­զատ դի­մա­գի­ծի ապա­հով­ման գի­տակ­ցու­թեան եւ իբ­րեւ սե­փա­կան ճա­կա­տա­գի­րը սե­փա­կան ու­ժե­րով տնօ­րի­նե­լու քա­ղա­քա­կան հա­սու­նու­թեան ու կամ­քի թէ° ցու­ցա­նիշ եւ թէ մա­նա­ւանդ կողմ­նա­ցոյց:

Մնաց որ խոր­քին մէջ ազ­գի մը կամ ազա­տագ­րա­կան շար­ժու­մի մը կող­մէ օտար արե­ւել­քու­մի որ­դեգ­րու­մը էա­պէս հե­տե­ւանք է գե­րա­զան­ցօ­րէն հար­կադ­րա­կան պայ­ման­նե­րու կամ պար­զա­պէս ան­ճա­րու­թեան, այ­սինքն՝ անել կա­ցու­թեանց մէջ, առ ի չգո­յէ այլ փո­խընտ­րու­թեան, չար­եաց փոք­րա­գոյ­նի ընտ­րու­թեան կամ հա­մա­կեր­պու­մի, ակա­մայ եւ ժա­մա­նա­կա­ւո­րա­պէս միայն:

Առ­հա­սա­րակ պատ­մու­թիւնը ծա­նօթ չէ ազ­գի մը եւ քա­ղա­քա­կան կամ յե­ղա­փո­խա­կան կազ­մա­կեր­պու­թեան մը, շար­ժու­մի մը կամ պայ­քա­րի մը, որ ծնուն­դը ըլ­լայ օտար արե­ւե­լու­մի մը եւ յա­ջո­ղի գո­յա­տե­ւել ոե­ւէ ժո­ղո­վուր­դի կեան­քին մէջ: Հա­կա­ռա­կը միայն ճիշդ է եւ այս է բնա­կանն ու որո­շի­չը մի­ան­գա­մայն՝ բո­լոր պա­րա­գա­նե­րուն մէջ:

Արդ, Հայ Յե­ղա­փո­խա­կանն ալ, իր բո­լոր թե­ւե­րով, հա­րա­զատ ծնունդն էր հայ ժո­ղո­վուր­դի ըն­կե­րա­յին ու քա­ղա­քա­կան պայ­ման­նե­րուն եւ անոր դա­րա­ւոր ձգտում­նե­րուն ու իտ­է­ալ­նե­րուն: Այդ Յե­ղա­փո­խու­թիւնը եւ անոր վա­րիչ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը փաս­տօ­րէն աճե­ցան, ծա­ւա­լե­ցան ու զար­գա­ցան գե­րա­զան­ցօ­րէն հայ­կա­կան արե­ւե­լու­մի մը ներշնչ­ման եւ մղու­մին տակ. առա­ւել կամ նուազ ու­ժա­կա­նու­թեամբ թե­րեւս, սա­կայն ըն­կե­րա­յին ու քա­ղա­քա­կան հա­մազ­գա­յին մեր տես­լա­կան­նե­րուն բո­լո­րան­ուէր սպա­սարկ­ման մէկին առա­ջադ­րան­քով: Եւ ու­րիշ կերպ ալ չէր կրնար ըլ­լալ, հար­կաւ:

Սա­կայն, հա­կա­ռակ պատ­մա­կան այս բա­ցա­յայտ ճշմար­տու­թեան, ոմանք կը պնդեն, թէ Հայ Յե­ղա­փո­խու­թիւնը կան­խա­հաս էր, որով­հե­տեւ հայ ժո­ղո­վուր­դը դեռ պատ­րաստ չէր ազ­գա­յին ազա­տագ­րա­կան իր պայ­քա­րին, այս պատ­ճա­ռով ալ ան բա­րի­քէ աւե­լի՝ չա­րիք բե­րաւ հա­յու­թեան: Ու­րիշ­ներ կը կար­ծեն, թէ, ընդ­հա­կա­ռակն, Հայ Յե­ղա­փո­խու­թիւնը ու­շա­ցաւ եւ այս ու­շա­ցու­մին հե­տե­ւան­քով էր որ լի­ո­վին չհա­սաւ իր նպա­տա­կին: Հին պատ­մու­թիւն մը, որ սա­կայն դեռ կը յա­մե­նայ մին­չեւ այ­սօր:

Եր­կու պա­րա­գա­յին ալ կը ստաց­ուի այն թիւը տպա­ւո­րու­թիւնը, որ Հայ Յե­ղա­փո­խու­թիւնը հայ ժո­ղո­վուր­դի ըն­կե­րա­յին ու ազ­գա­յին իրա­կան պայ­ման­նե­րուն եւ ընդ­հան­րա­կան ձգտում­նե­րուն հա­րա­զատ ար­տա­յայ­տու­թիւնը չէր կազ­մեր, այլ ար­ուես­տա­կան բնոյթ ու­նէր, քա­նի կա­նուխ եկաւ կամ ուշ մնաց, կար­ծես ինչ որ պատ­մա­կան քմայ­քով:

Մէկ թէ միւս տե­սա­կէ­տի պաշտ­պան­նե­րը չեն ու­զեր անդ­րա­դառ­նալ սա­կայն, որ յե­ղա­փո­խու­թիւն­նե­րը ապսպ­րան­քով հրա­պա­րակ չեն գար կամ ժա­մադ­րու­թեամբ չեն ծնիր, այլ կը հա­սուն­նան ըն­կե­րա­յին ու քա­ղա­քա­կան առար­կա­յա­կան պայ­ման­նե­րու մէջ եւ կը հպա­տա­կին պատ­մա­կան ան­խու­սա­փե­լի հրա­մա­յա­կան­նե­րու: Ուս­տի Հայ Յե­ղա­փո­խու­թիւնն ալ չէր կրնար բա­ցա­ռու­թիւն կազ­մել ընդ­հա­նուր կա­նո­նէն:

Աւե­լի°ն. կարգ մը գրող­ներ եւ պատ­մա­բան­ներ, արե­ւել­եան թէ արեւմտ­եան կողմն հա­յաշ­խար­հի, առանց խո­րա­նա­լու հար­ցե­րու էու­թեան մէջ, Հայ Յե­ղա­փո­խու­թիւնը, մա­նա­ւանդ անոր վա­րիչ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը եւ առանձ­նա­պէս Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թիւնը կը մե­ղադ­րեն այն մո­լո­րան­քով, թէ ճա­կա­տագ­րա­կան սխա­լը գոր­ծե­ցին Հայ Ազա­տագ­րա­կան Շար­ժու­մը կամ Հայ­կա­կան հար­ցին լու­ծու­մը պա­րա­գա­յա­բար կա­պե­լով օտար արե­ւե­լում­նե­րու, – օս­ման­եան, ռու­սա­կան, արեւմ­տա­եւ­րո­պա­կան եւայլն, եւայլն:

Դարձ­եալ կը ստաց­ուի այն տպա­ւո­րու­թիւնը, թէ Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը եւ մաս­նա­ւո­րա­բար Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թիւնը ազ­գա­յին, հայ­կա­կան արե­ւե­լում չու­նէ­ին, այլ կ’առաջ­նորդ­ուէ­ին օտար արե­ւելում­նե­րով եւ իբ­րեւ այդ­պի­սին, ար­ջու ծա­ռա­յու­թիւն կը մա­տու­ցա­նէ­ին հայ ժո­ղո­վուր­դին՝ էա­պէս սպա­սար­կե­լով օտա­րի շա­հե­րուն կամ գոր­ծիք դառ­նա­լով օտար պե­տու­թեանց ձեռ­քը…

Վե­րագ­րո°ւմ մը, որ ճիշդ չէ ան­շուշտ, անար­դար է եւ ան­հե­թեթ է մի­ա­ժա­մա­նակ, ըստ ամե­նայ­նի: Եւ չկայ իր անու­նին ար­ժա­նի ազգ մը, որ ինք իրեն թոյլ տայ իր ազ­գա­յին-ազա­տագ­րա­կան շար­ժու­մը կամ անոր վա­րիչ կազ­մա­կեր­պու­թիւն­նե­րը արա­տա­ւո­րե­լու այս կամ նման մեղքե­րով: Այս կա­նո­նէն մի­ակ բա­ցա­ռու­թիւնը թե­րեւս մենք ենք եւ այս… »բա­ցա­ռու­թիւն«ը եր­բեք մեր պատ­ուին կա­րե­լի չէ ար­ձա­նագ­րել:

Նոյն­քան ան­պատ­ուա­բեր փաստ է նա­եւ այն իրո­ղու­թիւնը, որ ու­րիշ շարք մը գրող­ներ եւ պատ­մա­բան­ներ, յայս կոյս եւ յայն կոյս հա­յոց աշ­խար­հի, ճիշդ հա­կա­ռակ տե­սա­կէ­տը կը պաշտ­պա­նեն եւ, ըստ նպա­տա­կա­յար­մա­րու­թեան, կը բաժն­ուին քա­նի մը թե­ւե­րու:

Անոնց­մէ ոմանց հա­մա­ձայն, հայ յե­ղա­փո­խա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը եւ ամե­նէն առաջ Հ.Յ.Դաշ­նակ­ցու­թիւնը պէտք է հե­տե­ւէ­ին օս­ման­եան կամ երիտթր­քա­կան քա­ղա­քա­կան արե­ւե­լու­մի, որով­հե­տեւ այդ ձե­ւով միայն կա­րե­լի էր ապա­հո­վել հայ ժո­ղո­վուր­դի ֆի­զի­քա­կան գո­յու­թիւնը եւ սպա­սել… աւե­լի բախ­տա­ւոր օրե­րու:

Մինչ անոնք որ­դեգ­րե­ցին ռու­սա­կան արե­ւե­լում եւ, խոր­քին մէջ, մեր ռու­սա­սի­րու­թիւնը եղաւ մեր կոր­ծան­ման բուն պատ­ճա­ռը: Հայ ժո­ղո­վուր­դի ճա­կա­տա­գի­րը վա­րող հայ քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը իրա­ւունք չու­նէ­ին չանդ­րա­դառ­նա­լու այս ճշմար­տու­թեան եւ չնա­խա­տե­սե­լու վե­րա­հաս վտան­գը:

Ու­րիշ­նե­րու կար­ծի­քով քա­ղա­քա­կան մի­ակ իմաս­տուն արե­ւե­լու­մը ռու­սա­կան արե­ւե­լումն էր եւ է° նա­եւ այ­սօր, որով­հե­տեւ թրքա­կան մա­հա­բեր վտան­գին դէմ մի­ակ շա­հա­կից, հե­տե­ւա­բար՝ նա­եւ բա­րե­կամ մի­ակ եր­կի­րը Ռու­սաս­տանն էր եւ է°:

Աւե­լի ու­րիշ­ներ այն պնդու­մը կ’ընեն, թէ հայ ժո­ղո­վուր­դի փրկու­թիւնը արեւմտ­եան արե­ւե­լու­մի մէջ է հա­մա­թու­րա­նա­կան վտան­գին կամ ռու­սա­կան ազ­գա­կուլ ծա­ւա­լա­պաշ­տու­թեան դէմ եւայլն, եւայլն:

Հա­կա­սու­թեանց այս թնճու­կը, ըստ էու­թեան, քա­ղա­քա­կան անե­լի մը եւ այդ անե­լին հե­տե­ւանք տագ­նա­պի մը ծնունդն է, ան­տա­րա­կոյս եւ կը ծա­ռա­յէ միայն նո­րա­նոր շփոթ­ներ առա­ջաց­նե­լու հայ հան­րա­յին կար­ծի­քի հո­րի­զո­նին վրայ:

Սա­կայն հայ քա­ղա­քա­կան միտ­քը շա­տոնց ար­դէն կտրած-ան­ցած է զար­գաց­ման իր այս փու­լը եւ յաղ­թա­հա­րած կամ փա­րա­տած է այս շփո­թը, հա­կա­ռա°կ այն անե­լին, որուն մատն­ուած է Հայ­կա­կան հար­ցին կամ Հայ Դա­տին լու­ծու­մը՝ առանձ­նա­պէս ար­տա­քին գե­րա­զանց ու­ժե­րու ճնշման տակ:

Մի­եւ­նոյն ար­տա­քին ու­ժերն են, որ կը հրահ­րեն այս հա­կա­սու­թիւն­նե­րը եւ կը ջա­նան խո­րաց­նել այս շփո­թը հայ հան­րա­յին կար­ծի­քին մէջ, որ­պէս­զի այդ ճամ­բով յա­ջո­ղին ջլա­տել հայ ժո­ղո­վուր­դի ազա­տագ­րա­կան պայ­քա­րի կամ­քը, քա­ղա­քա­կան եւ յե­ղա­փո­խա­կան գի­տակ­ցու­թիւնն ու ու­ժա­կա­նու­թիւնը՝ Հայ Դա­տի հե­տապնդ­ման ճա­նա­պար­հին:

Հայ ժո­ղո­վուր­դին հա­մար, բո­լոր հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րը պա­հե­լով, Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան գե­րա­գոյն առա­ջին բա­րի­քը այն ան­փո­խա­րի­նե­լի, ան­խախ­տե­լի եւ ան­ժա­ման­ցե­լի պատ­գամն է, ըստ որուն հա­յու­թեան փրկու­թիւնը իր ազ­գա­յին ան­կախ կամ ինք­նու­րոյն արե­ւե­լու­մին մէջ է, ոչ միայն ըն­կե­րա­յին ու քա­ղա­քա­կան, այ­լեւ իմա­ցա­կան ու մշա­կու­թա­յին կրկնա°կ ճա­կատ­նե­րու վրայ:

Գե­րա­զան­ցօ­րէն հայ­կա­կան իր արե­ւե­լու­մին եւ այդ արե­ւե­լու­մին կեն­սա­գործ­ման ճամ­բուն վրայ՝ հա­ւա­քա­կան իր ու­ժին ու ու­ժա­կա­նու­թեան յա­րա­տեւ աճ­ման մէջ, ինք­նա­կերտ­ման ու ինք­նա­զօ­րաց­ման սխրան­քին մէջ:

Կա­մե­նա­լը կա­րե­նա­լու եւ կա­մե­ցո­ղու­թիւնը կա­րո­ղու­թեան վե­րա­ծե­լու ար­ուես­տին մէջ:

Հայկ­եան առաս­պե­լա­կան նե­տին պէս՝ ան­դար­ձօ­րէն եւ ան­շե­ղօ­րէն դէ­պի իր յա­ւեր­ժա­կան թի­րա­խը խո­յա­նա­լու ան­նա­հանջ վճռա­կա­մու­թեան մէջ:

About Post Author

admin

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %