0
0
Խ. ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Օգոստոս 31« 2009-ին Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ ստորագրուած փրոթոքոլներու գործընթացը արդէն իր առաջին հանգրուանը թեւակոխած է: Գոյացած համաձայնութեան հիման վրայ« երկու կողմերը սկիզբ տուած են ներքին խորհրդակցութիւններու:
Հայաստանի հետ յարաբերութիւններու բնականոնացման ընդդիմացողներ կան բնականաբար Թուրքիոյ մէջ: Ծայրայեղ ազգայնամոլ Աջին համար ընդդիմութիւնը սկզբունքային/գաղափարախօսական բնոյթ ունի: Հոն է որ« փանթուրքական կրքով վարուած« ատրպէյճանական ազդակը ամենէն աւելի շեշտակի կերպով առաջ կը քաշուի: Համաձայնագրին դէմ են նաեւ իշխանութեան վրայ գտնուող իսլամական հակումով Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութեան հակադրուած քեմալական քաղաքական հատուածներ« որոնց համար շատ հաւանաբար ներքին քաղաքական հաշիւները« իշխանութեան պայքարը նոյնքան« եթէ ոչ աւելի« կարեւոր են քան հայատեացութիւնը: Հետաքրքիր է« որ թրքական զինուորական շրջանակներ ընդհանրապէս լուռ են այս մասին« եւ այդ լռութիւնը ամենայն հաւանութեամբ պէտք է թարգմանել որպէս հակադրութեան բացակայութիւն:
Այս բոլորով հանդերձ« կասկածելի է որ Կիւլ« Էրտողան եւ Օսմանեան Կայսրութեան արտաքին քաղաքականութեան մասնագէտ արտաքին գործոց նախարար Տավուտօղլու իրական դժուարութեան հանդիպին խորհրդարանական անհրաժեշտ քուէներու հաշուարկման պահուն: Թրքական քաղաքական շրջանակներու« եւ աւելի լայն հանրային կարծիքին« իրենց բացատրութիւններուն մէջ պէտք չունին Հայաստանի հետ խաղաղութեան« հաշտութեան եւ բարիդրացիական յարաբերութիւններու մասին ճառելէ: Այդ սիրանոյշերու երգերը կրնան հրամցնել նման մեղեդիներ լսելու միշտ պատրաստ եւրոպացիներուն« եւ լրագրողներուն որոնց արդէն իսկ համոզած են որ հայ-թրքական թշնամութեան հիմնական պատասխանատուն հայկական կողմն է« մանաւանդ Սփիւռքը… Անհրաժեշտութիւն իսկ չեն տեսներ թուրք պիզնիսմէններու դիմելու« կամ նէօլիպերալ տնտեսագիտական տեսութիւններու կախարդանքով հիմնաւորել այն վարկածը« որ սահմանին բացումը երկուստեք շահաբեր է:
Իրենցիններուն Կիւլ« Էրտողան եւ Տավուտօղլու կը խօսին այն լեզուով որ կը հասկնան ու կը սիրեն. յաղթո°ղի լեզուով« եւ առանց պլըֆի« որովհետեւ յաջողած են իրենց նախապայմանները պարտադրել հայկական կողմին:
Փոքրիկ ճիգ մը թերեւս տակաւին անհրաժեշտ է ղարաբաղեան ճակատին վրայ« բայց Տավուտօղլու« որ փրոթոքոլներու ստորագրման յաջորդ օրն իսկ յայտարարեց որ հայ-թրքական սահմանը պիտի չբացուի առանց այդ հարցի լուծման ի նպաստ Ատրպէյճանի« յայտարարեց ամենայն արհամարհանքով դիւանագիտական նուազագոյն բարոյականին« եւ հայկական կողմէն պատասխան չստացաւ: Այդ արդէն երաշխիք է« որ Հայաստան պատրանքներ պէտք չէ յարուցէ սահմանի բացումէն յետոյ թուրք-ատրպէյճանական դաշինքի մէջ ճեղքերու առաջացման մասին« ինչպէս կը սիրեն յոխորտալ Սերժ Սարգսեանի »ֆութպոլային դիւանագիտութեան« ջատագովները« որոնք« բնականաբար« ոչ իսկ կ’անդրադառնան թէ որքա°ն ծիծաղելիօրէն արտառոց կրնան ըլլալ իրենց այդ զառանցանքին մէջ… Ի դէպ« Օգոստոս 31« 2009-էն ի վեր Պաքուի ակրեսիւ հակադրութիւնը՝ Հայաստանի եւ Թուրքիոյ միջեւ սահմանի վերաբացման հեռանկարին: Պատճառը անշուշտ այն չէ« որ Երեւան յաջողած է Անգարային անջատել Պաքուէն« այլ՝ Տավուտօղլու համոզիչ կերպով Ալիեւին բացատրած է« որ ոչ միայն ընդվզելու պատճառ չունի« այլ եթէ բանականօրէն նայի ստեղծուելիք իրավիճակին պիտի անդրադառնայ թէ Հայաստանի ընդհանուր պաշտպանուածութիւնը որքանո°վ պիտի թուլանայ« տնտեսական այն կախուածութիւնը որ Հայաստանի պիզնիսմէնները« ի մասնաւորի անոնց մեծամասնական »չարչի« տեսակը Վահան Յովհաննիսեանի որակումով« պիտի ունենան թուրք խանութպաններէ այնքան խոր պիտի ըլլայ« եւ այնքան անգործ հայեր սահմանը պիտի անցնին եւ թրքական »մարդասիրութեան« շնորհիւ իրենց ընտանիքներուն կերակուրի դրամ պիտի ուղարկեն« որ Հայաստան ներքին դիմադրականութիւն իսկ չունենայ արտաքին նուազագոյն ճնշումին դէմ: Ի վերջոյ« ազատ շուկայի տնտեսական տեսութիւնը չի՞ նախատեսեր որ երկու երկիրներու միջեւ առեւտուրի զարգացումը պատերազմի հաւակնութիւնը կը նուազեցնէ… Անշուշտ« հոգ չէ թէ տեսութիւնը կ’անտեսէ որ այդ նուազումը կրնայ նաեւ արդիւնք ըլլալ մէկ կողմի տեղատուութեան:
Մնացեալ երկու խնդիրներով այլ բարդութիւններ չկան:
Ցեղասպանութեան հարցը նախ փրոթոքոլներէն մէկը կը նախատեսէ յանձնաժողովի առաջացում« ինչ որ պարզ եւ մէկին գործնականացումն է դեռեւս 2005-ին այն ժամանակ եւ այսօր իշխանութեան գլուխ եղող ղեկավարներու առաջարկին« որուն թակարդին մէջ չիյնալու համար հայկական կողմը մէկ յստակ եւ կտրուկ պատասխան տար. Ո°չ: Այն ժամանակ այդ »Ո°չ«ը ըսող Նախագահ մը կար իշխանութեան գլուխ: Յետոյ եկաւ մէկը« որ »ինչո՞ւ ոչ« ըսաւ Յունիս 2008-ին« իր ընտրութենէն հազիւ չորս ամիս անց: »Այո«ն չուշացաւ ձեւաւորուիլ »ֆութպոլային դիւանագիտութեամբ«« եւ այդ »այո«ն եղաւ Օգոստոս 31« 2009-ին ստորագրուած փրոթոքոլ: Թէ ինչո°ւ այդ Նախագահին սկիզբէն կտրուկ եւ միահամուռ կերպով կարելի չեղաւ Ո°չ ըսել« թէ ի°նչ պատճառներով Սեպտեմբեր 5« 2008-էն Ապրիլ 22« 2009« եւ թերեւս մինչեւ իսկ Օգոստոս 31« 2009« տակաւին պատրանք կար որ »ինչո՞ւ ոչ« շախմատային տակտիկական շարժում է վերակազմելու համար Սիցիլիական Պաշտպանութիւնը եւ ոչ թէ իր ունեց-չունեցածը բաղդախաղի սեղանին դնելու մոլութիւն« այդ արդէն հայ ազգի գոյութենական նորագոյն հարցումներէն պէտք է ըլլայ… Այս բոլորը« սակայն« Անգարայի մէջ նստողներուն խնդիրը չեն: Ցեղասպանութեան հարցը յանձնաժողովի քննարկման յանձնելով« Տավուտօղլու հպարտութեամբ պիտի կարենայ արձանագրել« որ Հայկական Հարցին լուծման վերջակէտը ի°ր կառավարութիւնը դրած պիտի ըլլայ:
Բայց մանաւանդ սահմաններու հաստատագրումը« այն ակտը որուն հետեւանքը պիտի ըլլայ Արեւմտահայաստանի աստիճանական անհետացումը նոյնիսկ հայատառ տեքստերէն« ուր արդէն հազուագիւտ է« եթէ երբեք կայ« պաշտօնական փաստաթուղթերու մէջ որոնք խիստ զգայուն են ոչ-օրինական յղացքներու գործածութեան առընչութեամբ՝ »դիւանագիտականօրէն ճշգրիտ«ին դէմ չմեղանչելու նախանձախնդրութեամբ« մանաւանդ երբ Հայաստանի դիւանագիտութիւնը բացառաբար »ֆութպոլային« տինամիքով կ’ուզէ յատկանշուիլ… Բայց նաեւ ոչ-պաշտօնական տեքստերէն« ուր արդէն »ազատամտութեան« ալիքին վրայ բարձրացած Արեւմտասէր« լիբերալ յառաջապահներ զարկ կու տան »Անատօլու«ի գործածութեան: Ա°յս« ահաւասիկ« մեծ յաղթանակ մը պիտի ըլլայ Կիւլ-Էրտօղան-Տավուտօղլուի համար« եւ այդ մասին համոզելու համար փրոթոքոլներու ներքին խորհրդակցութիւններու վեց շաբթուայ ժամկէտ նշանակուած է: Փաստաթուղթը ստորագրած Նալբանդեան« կամ իր խորհրդատուներէն մէկը« կամ չեն կրցած հասկնալ այդ վեց շաբթուայ քաղաքական իմաստը« կամ ալ պարզապէս կարեւորութիւն չեն տուած: ՓանԱրմինեանի վերլուծողներէն մէկն է որ բացայայտեց ժամանակացոյցին իմաստը Սեպտեմբեր 14« 2009-ին. վեց շաբաթեայ պայմանաժամը կ’աւարտի Հոկտեմբեր 11ին« Հոկտեմբեր 13-ին 1921-ին ստորագրուած Կարսի Դաշնագրին տարեդարձն է – այն դաշնագրին որուն հիման վրայ ալ պիտի ֆիքսուին Հայաստանի եւ Թուրքիոյ սահմանները-« Հոկտեմբեր 14-ին Հայաստանի եւ Թուրքիոյ ֆութպոլի հաւաքականներու մրցումն է Պուրսայի մէջ« ուր ներկայ պիտի ըլլայ Սերժ Սարգսեան: Վիրաւորանքին վրայ նախատինք ալ աւելցնելով« թրքական կողմը հաստատեց որ համաձայնութեան ստորագրութեան համար նախատեսուած է Հոկտեմբեր 13-ը: Ինչ որ Հայաստանի Նախագահին փակուղիի առջեւ կը դնէ: Թուրքիա-Հայաստան մրցումին ան պէտք է երթայ« մանաւանդ եթէ հրաւէր կայ իր թուրք պաշտօնակիցին կողմէ« այլապէս Կիւլին բարիկամեցողութեան ժեստը պիտի չփոխադարձուի« եւ այդ մէկը դիւանագիտականօրէն ոչ միայն խիստ անյարմար է« այլ նոյնիսկ անքաղաքավարի: Բայց Հայաստանի Նախագահը յայտարարած է« որ մրցումին պիտի երթայ միայն եթէ սահմանը բացուի: Արդ« այդ սահմանը պիտի բացուի փրոթոքոլներու հիման վրայ անոնց գործնականացման համաձայնագրի ստորագրութեան արդիւնքով: Բայց այդ ստորագրութիւնը չի կրնար իրականանալ Հոկտեմբեր 11-էն առաջ« որովհետեւ Թուրքիա կրնայ պատճառաբանել« որ ներքին բանակցութիւնները տակաւին չեն աւարտած: Կը մնայ Հոկտեմբեր 12-ը« բայց մէկ օր յետաձգելը իսկապէս հարց չէ:
Ամէն պարագայի« եթէ երկու կողմերէն մէկը վերջ չդնէ փրոթոքոլներու գործընթացին եւ սահմաններու հաստատագրման եւ Ցեղասպանութեան հարցի յանձնախմբային քննարկման պայմանաւորումներով յարաբերութիւններու բնականոնացման համաձայնագիրը ստորագրուի« թրքական կողմը երկու հետեւողական օրերու ընթացքին երկու յաղթանակ պիտի տօնէ. Կարսի Դաշնագրի 88-ամեակը« եւ թրքական հաւաքականին կոլերը Հայաստանի հաւաքականին դէմ:
