0
0
Ըստ նոր պատմագրական պրպտումներու« հայ ժողովուրդի ներկայութիւնը Նեղոսի ափերուն սկիզբ կÿառնէ հազարամեակներ առաջ« Հայկական բարձրաւանդակէն գաղթած Հայկսոսներու մուտքովը ապագայ փարաւոնական հարստութիւններու եւ աննման կոթողներու երկիրը: Պատմական Եգիպտոսի քաղաքակրթութեան փառայեղ պատմութիւնը ծանօթ է բոլորին որպէս ակունքը միջերկրականեան այլ քաղաքակրթութիւններու նուաճումներուն՝ ընկերային« կրօնական« գեղարուեստի եւ գիտութեան մարզերէն ներս:
Ինչպէս ծանօթ է« մօտիկ անցեալի օսմանեան ու խտիւեան շրջաններուն« Մոհամմէտ Ալիի եւ իր յաջորդներու ժամանակաշրջանէն« եգիպտահայեր որոշի°չ դեր ունեցած են երկրին արդիականցման աշխատանքներուն մէջ՝ որպէս պետական բարձր աստիճանի վրայ գործող անձնաւորութիւններ: Քանակով բաղդատաբար փոքր այս գաղութը ունեցած ու պահպանած է բարձր որակի կենցաղ՝ իր դպրոցներով« եկեղեցիներով« ազգային ու անհատական հաստատութիւններով« արուեստներով ու մշակութային« ընկերային ու մարզական միութիւններով:
Մեծ Եղեռնի աննկարագրելի ողբերգութիւնը« Կովկասէն մինչեւ Կիլիկիա մեր հայրենի բնակչութիւնը ահաւոր գոյապայքարի եւ անլուր արհաւիրքներու մատնած համաշխարհային պատերազմը բնականօրէն արձագանգեցին արտասահմանեան հայ գաղութներուն տարածքին: Ինչպէս այլուր« Եգիպտոսի մէջ եւս հայութիւնը լծուեցաւ օգնութեան գործին:
Ի տես համատարած նախճիրին« եգիպտահայ Կարմիր Խաչի մը գաղափարը այժմէական եւ հարկադրիչ կը դառնար« մանաւա°նդ երբ հայ կամաւորական շարժումը թափ կÿառնէր ազգային ազատագրութեան դրօշին տակ« նո°ր յոյս ներշնչելով հայութեան բոլո°ր խաւերէն ներս: Եգիպտահայը անշուշտ չէր կրնար անմասն մնալ այս ընդհանուր ոգեւորութենէն« լոկ հանդիսատես մնալով հեռուն թաւալող ճակատագրական առճակատումին: Հայ հերոսամարտի արձագանգը կը խռովէր եգիպտահայուհին« որ ասպարէզ կուգար իր սրտի ու բազուկի բաժինը բերելու ամենազգի Կարմիր Խաչերու հովանիին տակ կատարուող օգնութեան ջանքերուն: Այս ոգիով« Աղեքսանդրիոյ հայուհիները կը նախաձեռնեն Կարմիր Խաչի միութիւն մը կազմելու աշխատանքին եւ անմիջապէս կը փութան վիրակապ ու հանդերձանք հասցնելու ռազմաճակատի հայ մարտիկներուն« Գահիրէի« Շարքիէյի եւ Խարթումի հայութեան խանդավառ գործակցութեամբ:
Գաղութի մը մէջ« ուր այդ օրերուն համերաշխ մթնոլորտ մը չէր որ կը տիրէր« նախաձեռնութեան էապէս անխտրական բնոյթը« առաջին օրէն իսկ« կÿապահովէր նորակազմ միութեան ազգային հմայքը եւ բարոյական վարկը: Մինչ այդ« ո°չ մէկ եգիպտահայ ձեռնարկ այդքա°ն ժողովրդականութեամբ հրապարակ չէր իջած« ու բնական էր« որ գալիք տասնամեակներուն« այսպիսի պայմաններու տակ գործի սկսող Հայ Կարմիր Խաչին վերապահուած էր կարեւոր դեր մը ստանձնելու Եգիպտահայ գաղութին հասարակական կեանքէն ներս:
Սկզբնական օրերուն« նորակազմ միութեան Տիկնանց յանձնախումբը« Ազգ. իշխանութիւններու կարգադրութեամբ« իր տրամադրութեան տակ կÿունենայ Գահիրէի թաղամասերէն Պուլաքի Ազգ. մանկապարտէզին մէկ սենեակը« թէ° իր շաբաթական ժողովները գումարելու եւ թէ° իր առօրեայ այլազան աշխատանքները կանոնաւորելու եւ կեդրոնացնելու համար: Այսուհանդերձ« յարմար գրասենեակի մը — եւ գէթ մէ°կ ձեռնհաս քարտուղարի մը — կարիքը զգալի էր ու հետզհետէ ստիպողական կը դառնար: Մի քանի անբաւարար կարգադրութիւններէ ետք« Վարիչ մարմինը պատեհութիւնը կÿունենայ յարմար գրասենեակ մը վարձելու Գահիրէի Էլ Մանախ փողոցին վրայ:
Իր կազմութեան առաջին օրէն իսկ« վարիչ մարմնին առաջնահերթ մտահոգութիւնը կþըլլայ համագաղութային ճիգով մը գոյացնել նիւթական միջոցներ՝ կարենալ ապահովելու համար հարկ եղած ծրագիրներուն իրականացումը: Բնական էր« որ ժողովուրդէն բխած այդ մարմինը« այդ նպատակաւ« դիմեր ժողովուրդին բոլո°ր խաւերուն: Այսուհանդերձ« ազգային իշխանութեանց հեղինակութենէն անկախ չըլլալով« Հայ Կարմիր Խաչը« զանազան հանրային մտահոգութիւններով տրուած հրահանգի մը համաձայն. կը յետաձգէ ընդհանուր հանգանակութեան մը սկսելու իր ծրագիրը եւ կը բաւականանայ ինքնաբու°խ նուիրատուութիւններով« զանազան ազգային հաստատութիւններու կողմէ եղած յատկացումներով« հեռակայ քոյր մարմիններու տրամադրած գումարներով եւ Ափրիկէի փոքրաթիւ հայ գաղութներուն մէջ եւս ձեռնարկուած վիճակահանութիւններով:
Տուեալ պայմաններուն տակ. ՀԿԽ-ի Վարիչ մարմինը կոչով մը կը դիմէ եգիպտահայ հասարակութեան« յիշեցնելով բոլորի°ն իրենց անյետաձգելի պարտականութիւնը՝ հանդէպ ռազմաճակատի վիրաւորներուն« եւ ճակատի ետին տառապող տեղահան ժողովուրդին: Տիկնանց յանձնախումբը ոգեւորութեամբ ձեռնարկած էր արդէն ռազմաճակատ ուղարկելի վիրակապերու եւ հանդերձանքի պատրաստութեան: Պուլաքի Ազգ. մանկապարտէզի սրահը աշխատանոցի վերածուած էր« ուր կամաւոր հայուհիներ լծուած էին աղէտահար շրջաններու պատուհասուած ժողովուրդին ուղարկելի տաքուկ հանդերձանքի պատրաստութեան:
Միաժամանակ« ՀԿԽ Բժշկական յանձնախումբը« դէպի ռազմադաշտ առողջապահական առաքելութեան մը համար« հիւանդապահներ ու բուժքոյրեր պատրաստելու դասընթացք մը կը հաստատէ տեղւոյն ծանօթ բժիշկներու մասնակցու-թեամբ: Այս դասընթացքները աւարտած 17 երիտասարդներ« եւ 12 հայուհիներ ի հարկին երթալ ծառայելու կանխայայտ յանձնառութեամբ — յետ քննութեան« կը ստանան իրենց հաստատագիրները՝ St. John of Jerusalem բժշկական հաստատութեան վկայականներով:
Իր լայն գիծերուն մէջ« այ°ս էր Հայ Կարմիր Խաչի գործունէութեան նախապատրաստական շրջանը« որուն մէջ հարկ է նշել նաեւ Մուսա լերան հերոսամարտէն ետք« ֆրանսական նաւատորմի միաւորներէն« Jeanne d’Arc ռազմանաւով« իրենց վիրաւորներով ու հիւանդներով Եգիպտոսի հիւրընկալ ափերը փոխադրուած շուրջ 4 000 կիլիկեցիներու խնամքի ու հոգածութեան աշխատանքներուն անսակարկ մասնակցութիւնը:
Սուէտիոյ գաղթականներուն անակնկալ ժամանումը ցնցեր էր ու տագնապի մատնած եգիպտահայ գաղութը: Հերոսական մարտնչումէ ետք« քաջարի եկուորները կը գտնուէին պետական պաշտպանութեան տակ« սակայն Փոր-Սայիտի ծովեզերեայ աւազներուն վրայ զիրենք պատսպարող վրաններն ու հայթայթուած նուազագոյն քանակի սնունդը չէին բաւարարեր անոնց բազմապիսի ու անմիջական կարիքները: Կարելի չէր« եւ ոչ ալ պատուաբեր« ամէն ինչ սպասել ասպնջական օտարներու մարդասիրութենէն. եգիպտահայը պէտք էր իր կարելին ըներ ամոքելու կիլիկեան վերապրողներուն անտուն գաղթականի վիշտն ու ցաւը:
Վստահ ժողովուրդին անվերապահ օժանդակութեան վրայ« Հայ Կարմիր Խաչը շտապեց դէպի Փոր-Սայիտի հայ գաղթականներու ճամբարը եւ« զինուորական հրամանատարութեան արտօնութեամբ« գործի անցաւ որպէս Armenian Red Cross, այդ հանգամանքին յատուկ դիւրութիւններով եւ առանձնաշնորհումներով:
Այսպէս« ՀԿԽաչը« բժիշկներէ« հիւանդապահներէ եւ բոյժքոյրերէ բաղկացած իր անդրանիկ առողջապահական առաքելութիւնը Փոր-Սայիտ գործուղելով« մեծ ընդունելութիւն գտած էր ճամբարին օտար խնամակալներուն կողմէ« որոնք եգիպտահայ գաղութէն ակնկալուած աջակցութեան շօշափելի ապացոյցը կը գտնէին այս լրջօրէն կազմակերպուած մարդասիրական ձեռնարկին մէջ: Վարիչ մարմինը« երկրորդ կոչով մը կը հրաւիրէր հասարակութիւնը« անյետաձգելի կարիքներուն ի տես« անմիջական օգնութիւն հասցնելու գաղթական Սուէտիացիներուն« մինչ Տիկնանց յանձնախումբը հանդերձեղէն կը հաւաքէր ու կը պատրաստէր կիներուն եւ փոքրիկներուն համար« որոնք գաղթականներուն մեծամասնութիւնը կը կազմէին:
Օրը օրին« ՀԿԽաչի սնտուկներն ու ծրարները — զեղջեալ գիներով – կÿուղարկուէին Փոր-Սայիտ« ուր Ազգային իշխանութեան արտօնութեամբ կազմուած տեղական յանձնախումբ մը եռանդով կը շարունակէր իր նպաստահաւաքը՝ քաղաքի բոլո°ր շրջանակներուն մէջ« եւ հետզհետէ Փոր-Սայիտ կը հասնէին գաղթականներուն համար ամէն տեսակի անհրաժեշտ իրեղէններ: Բաշխումի անմիջականօրէն անհրաժեշտ աշխատանքը վերջանալէն ետք« ՀԿԽ-ի մթերանոցը կը միացուի Ազգ. իշխանութեանց համագաղութային մթերանոցին:
Այսուհանդերձ« Հայ Կարմիր Խաչի գործունէութիւնը Փոր-Սայիտի ճամբարէն ներս« տուեալ պարագաներուն տակ« մնայուն բնոյթ պիտի ստանար ապահովելու համար հետեւեալ կենսական կարիքները.-
ԱՌՈՂՋԱՊԱՀԱԿԱՆ ԽՆԱՄՔ.- Այս ուղղութեամբ ճամբարէն ներս աշխատանքներ կը սկսէին 1915« Սեպտ. 16-ին« գաղթականներուն տեղաւորման յաջորդ օրն իսկ« կառավարութեան կողմէ գործուղուած բժիշկներու մասնակցութեամբ: Այսպէս« Հայ Կարմիր Խաչը գործի կը ձեռնարկէր երկու բժիշկներով« երեք հիւանդապահներով եւ երկու թուժքոյրերով՝ որոնք ՀԿԽ-ի առաջին կամաւորուհիները կը հանդիսանային շրջանէն ներս:
ՀԿԽ-ի առողջապահական գործունէութիւնը չորս ենթաբաժիններ ունէր.-
ա) Հիւանդանոց.- Տրուած ըլլալով« որ կանխարգելման (Quarantine) շէնքերն ու անկողինները արդէն տրամադրուած էին ՀԿԽ-ին« հիւանդանոցը կարելի եղած էր բանալ առանց ուշացումի« սակայն եղածը անբաւարար էր 4.000-է աւելի բազմութեան մը համար« որ այլազան հիւանդութիւններ« նոյն իսկ համաճարակներ հրաւիրող զրկանքներու եւ տառապանքներու բովէն քաշկռտուելով՝ եկած ինկած էր Փոր-Սայիտի ափերը: Անմիջական կարիքը կար յաւելեալ անկողիններու« դեղօրայքի եւ բժիշկի՝ զորս Հ.Կ. Խաչը չուշացաւ հայթայթելէ:
բ) Բազմաբուժարան (Polyclinic) .- Երկու բժիշկներու հսկողութեան տակ հիւանդներու քննութեամբ ու դեղագրութեամբ զբաղող այս ենթաբաժինը բաց էր շաբաթը երկու օր — առաւօտեան ժամը 8-12 եւ յետ միջօրէին՝ 3-6:
գ) Ախտանախազգուշական (Preventive Care).- Այս ենթաբաժնի պարտականութիւնները կÿընդգրկէին առողջապահական խնամքի բոլո°ր երեսներու հետ կապ ունեցող անձնակազմի ու կազմածներու մանրէներէ ու վարակումներէ զուրկ պահելու եւ հականեխման աշխատանքները:
դ) Առօրեայ հսկողութիւն.- Այս ուղղութեամբ« երկու բժիշկներ« կէսօրուայ ժամը 12-էն 1« կÿայցելէին բոլո°ր վրանները« հսկելով ապաքինման վրայ եղող հիւանդներուն ու տարափոխիկ հիւանդներ անմիջապէս ուղարկելով հիւանդանոց: Մասնաւոր ուշադրութեան առարկայ էր վրաններու մաքրութիւնը:
Շնորհիւ ցուցաբերուած բծախնդիր խնամքին« հարիւրաւոր յաճախ ծանրապէս հիւանդ գաղթականներ ապաքինած են ու նոյնատեն համաճարակներու առաջքն առնուած՝ առաջին օրէն իսկ գործադրուած սանիտարական միջոցառումներով:
ՍՆՈՒՆԴԻ ՄԱՏԱԿԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ.- Նկատի ունենալով իշխանութիւններուն կողմէ տրամադրուած սնունդին սահմանափակ քանակը« առկայ խոհանոցին կողքին« ՀԿԽաչը բացաւ յաւելեալ խոհանոց մը՝ որ կը կերակրէր« բացի հարիւրէ աւելի մանուկներէ« բոլոր անոնք« որոնք ապաքինման շրջանի մէջ ըլլալով՝ յաւելեալ սնունդի պէտք ունէին« ինչպէս նաեւ ստնտու մայրերը:
Ի տես տարուող այս աշխատանքներուն« Պօղոս Նուպար փաշան Փարիզէն 2.500 ֆրանքի նուիրատուութիւն մը կÿուղարկէր ՀԿԽ-ին՝ յատկացուելու Կիլիկիոյ գաղթականներուն կարիքներուն« որուն վրայ« որպէս շնորհակալութեան արտայայտութիւն« անոր տրուեցաւ Հայ Կարմիր Խաչի Բարերար Անդամ-ի տիտղոսը:
Մարտ 1« 1930-ին« Հայ Ազգային եւ Հայաստանի Կարմիր Խաչերու միացման սկզբունքով« կը վերակազմուի Հայ Կարմիր Խաչը Եգիպտոսի մէջ: Մինչ այդ« Եգիպտահայ Կարմիր Խաչը« ի°ր միջոցներով ու կազմական կանոնագրին համաձայն իր օժանդակութիւնը կը բերէր հոն՝ ուր կարիքը կար հայաբնակ շրջաններէ ներս:
Եգիպտահայ Կարիքի Խաչի մերօրեայ գործունէութիւնը կարելի է հակիրճ կերպով ներկայացնել հետեւեալ տեղական ու համահայկանան ծրագիրներու իրականացման աշխատանքներու նկարագրականով.-
Տեղական մակարդակի վրայ« աւելի քան 30 չքաւոր ընտանիքներ կանոնաւորապէս ամսական նպաստ կը ստանան որպէս նիւթական օժանդակութիւն: ԵԿԽ-ի հոգատարութեան ծիրը կÿընդգրկէ նաեւ« բժշկական խնամքի կողքին« դեղօրայքի հայթայթումը եւ« հարկ եղած պարագային« վիրաբուժական գործողութիւններու ծախսերուն ստանձնումը:
Դաստիարակչական գետնի վրայ« գաղութին կարօտեալ ուսումնատենչ զաւակները կը ստանան նիւթական օգնութիւն՝ թեթեւցնելու համար իրենց կրթական ծախսերը:
Հայրենիքի տարածքին« շրջանը իր համեստ այլեւ շարունակական ներդրումը ունի կրթական« բարեսիրական եւ առողջապահական կառոյցներէ ներս – Հայրենի որբերու խնամատարական « 18 տարիքը բոլորած ծնողազուրկ երիտասարդ-երիտասարդուհիներու Բարձրագոյն Ուսման օժանադակող« դպրոցական վերամուտերուն առթիւ գրենական պիտոյք հայթայթող «Երբ Գալիս է Սեպտեմբերը»« Ախուրեանի «Մօր-ու-մանկան» առողջական կեդրոնը« մանկատուներու միօրեայ ճաշի« եւ ՀՕՄ-ի «Սօսէ» մանկապարտէզներու ծրագիրները« իրենց սկզբնական շրջանէն իսկ« եղած են ու կը մնան Եգիպտահայ Կարիքի Խաչին հոգատարութեան մնայուն առարկան:
Հայաստանի անկախութեան 80րդ տարեդարձին« մեծանուն հերոս« Սերոբ Աղբիւրի կողակից՝ հերոսուհի Սօսէ Մայրիկի աճիւնները« ՀՕՄ-ի Կեդրոնական Վարչութեան նախաձեռնութեամբ եւ Հայաստանի եւ Եգիպտոսի իշխանութիւններուն գործակցութեամբ« հանդիսաւորապէս փոխադրուեցան Աղեքսանդրիոյ Շաթպիի գերեզմաննոցէն՝ Երեւանի Եռաբլուր« մարտիրոսացած ազատամարտիկներու գերեզմանատունը:
ՀՕՄ-ը — եւ հայ ազատատենչ ժողովուրդը« ընդհանրապէս — այս աննախընթաց հայրենադարձին յաջող իրականացման դժուարին աշխատանքին մեծ բաժինը կը պարտին Եգիպտահայ Կարիքի Խաչին՝ որուն նուիրեալ ընկերուհիները« տեղւոյն կուսակցական ղեկավարութեան ու Հայաստանի դեսպանական կազմին աջակցութեամբ« իրենց լաւագոյնը ըրին ի խնդիր այդ պատմական օրուան իրականացման:
2009-ի գարնան — ՀՕՄ-ի Հարիւրամեակի սեմին — եգիպտահայ Տէր եւ Տիկին Ճագի եւ Սեդա Կէվրէկեանները հարիւր հազար ամերիկեան տոլարի հիմնադրամ մը հաստատեցին, որուն տարեկան հասոյթը կը յատկացուի ՀՕՄ-ի Կեդրոնական Վարչութեան Հայաստանի ծրագիրներուն: Գումարը պահ դրուած է ՀՕՄ-ի Կեդրոնական Վարչութեան անձեռնմխելի հիմնադրամին մէջ եւ ամէն տարի« այդ գումարի շահարկումէն գոյացած գումարը պիտի յատկացուի Հայաստանի մէջ ՀՕՄ-ի Կեդրոնական Վարչութեան հովանաւորած ծրագիրներուն գործադրման:
Այսպէս« հակառակ իր նօսրացած շարքերուն« Եգիպտոսի Խաչուհին« Նեղոսի ափերուն« փարաւոններու հազարամեայ երկրին մէջ« կը շարունակէ ՀՕՄուհիի իր նուիրական առաքելութիւնը՝ գօտեպնդուած համահայկակա°ն տեսլականի մը պայծառ ապագայով:
ԹԱԹՈՒԼ ՍՈՆԵՆՑ-ՓԱՓԱԶԵԱՆ
