ՀԱՄԵՄԱՏԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ.- ԵՐԷԿ ԻՐԱՔԱՀԱՅԵՐԸ, ԱՅՍՕՐ ՍՈՒՐԻԱՀԱՅԵՐԸ
ՆԱՅԻՐԻ ՄԿՐՏԻՉԵԱՆ-ՏԱՂԼԵԱՆ
1980-ական թուականներուն Իրաքի մէջ հայութեան թիւը կը կազմէր 25.000: Հայերու արտագաղթը երկրէն սկսաւ Իրան-Իրաք պատերազմի օրերուն, իսկ երբ իրաքեան քարիւղի բուրմունքին չդիմացող տէրութիւնը ներխուժեց երկիր, իրաքահայերը` դարձեալ կորսնցնելով իրենց անդորրը, այս անգամ (2003 թուականին) տարբեր երկիրներ գաղթելու կողքին, անոնց մէկ մասը, շուրջ հազար հայ, բռնեց հայրենիք տանող ուղին, որոնցմէ ոմանք ճամբայ ելան Հայաստան մնալու յոյսով, իսկ ոմանք ալ այնտեղէն Եւրոպա անցնելու համար: Այսօր, Իրաքի մէջ հայութեան թիւը կը կազմէ ընդամէնը 5000:
2009 թուականին, Հայաստան հասած իրաքահայերու թիւը կտրուկ նուազեցաւ` հասնելով 600-ի: Հայաստանէն Եւրոպա մեկնելու նպատակով հայրենիք ժամանած իրաքահայերէն զատ, Հայաստան մնալու մտադրութիւն ունեցողներն ալ բռնեցին նոյն ճանապարհը` Հայաստանի մէջ նպաստաւոր պայմաններ չգտնելու պատճառով եւ այլ երկիրներու մէջ աւելի լաւ կեանք ունենալու յոյսով:
Հայաստանի մէջ մնայուն բնակութիւն հաստատելու գծով հիմնական չլուծուող խնդիրները անգործութիւնն ու կացարաններն են: Այսօր Հայաստանի մէջ կը բնակի իրաքահայ 100 ընտանիք (450 անձ): Հայաստան հաստատուած իրաքահայերը հիմնեցին “Իրաքահայերու Միութիւն“ հասարակական կազմակերպութիւնը, որ գրանցուեցաւ եւ օրինական կարգավիճակ ստացաւ, հոգալու համար իրաքահայերու կարիքները եւ լուծելու անոնց ընկերային, կրթական եւ առողջապահական խնդիրները:
Իրաքահայերու ներգաղթի օրերուն Սփիւռքի նախարարութիւնը ձեւաւորուած չէր, ուստի գաղթականներուն կը դիմաւորէր արտագաղթի պետական վարչութիւնը եւ անոնց ապաստան կը տրամադրէր Մասիսի շրջանի Դարբնիկ գիւղին մէջ: Այդ գիւղին մէջ, Մ.Ա.Կ.-ի կողմէ վերանորոգուած 46 բնակարաններէն միայն 26-ի մէջ բնակութիւն հաստատեցին իրաքահայ ընտանիքները, մնացեալը` չկարենալով ընտելանալ այնտեղ ապրելու մտքին հետ, տուներ վարձեցին Երեւանի մէջ, իսկ գաղթականներու հինգ տոկոսը ունէր սեփական բնակարան:
Իրաքահայերուն շօշափելի օգնութիւն ցուցաբերեց միայն Մ.Ա.Կ.-ը, սահմանափակուելով պետութեան կողմէ տրամադրուած կացարաններու նորոգութեամբ:
Այժմ Դարբնիկ գիւղի իրաքահայ բնակիչներուն թիւը նուազած է 16 ընտանիքի, իսկ ազատ բնակարաններէն վեցը տրամադրուած են սուրիահայ ընտանիքներու:
Հայկական “Կարմիր Խաչ“ի եւ “Առաքելութիւն Հայաստան“ կազմակերպութիւններու օգնութեամբ, իրաքահայերուն համար կազմակերպուեցան հայոց լեզուի, համակարգչային եւ այլ դասընթացքներ, մինչեւ որ շատեր ընտելացան տեղի կեանքին եւ աշխատանք գտան:
Պէտք է նշել, որ Իրաքի մէջ հայերէն լեզուի իմացութիւնը բարձր մակարդակ չէ ունեցած, ոչ բոլոր իրաքահայերը լաւապէս կը տիրապետեն մայրենի լեզուին: Անոնցմէ Հայաստան հաստատուածներէն միայն տասը անհատ ունին բարձրագոյն կրթութիւն, աշխատող ուժի մեծ մասը արհեստաւորներ են:
Հայաստանի մէջ առայսօր ապրող 450 իրաքահայերէն միայն 300 հոգի ունի Հ.Հ. քաղաքացիութիւն, իսկ մնացածը կը պահէ փախստականի իր կարգավիճակը` մտածելով այդպէս կրնան օգտուիլ այլ իրաւունքներէ: Յիշեալ թիւէն միայն 24-ը համալսարանի ուսանողներ են, որոնք կը դժուարանան իրենց ուսման թոշակը վճարելու: Այս տարի Սփիւռքի նախարարութեան տրամադրած 1 միլիոն դրամը յատկացուեցաւ այդ նպատակին ծառայելու համար:
“ԱյսօրմերխնդիրներովգլխաւորաբարկըզբաղիՀ.Հ. Սփիւռքինախարարութիւնը: Բոլորհարցերովկըդիմենքանոնց, եւիրենքմեզիկ՛օգնենիրենցհնարաւորութեանսահմաններէններս“,- ըսաւ իրաքահայերու միութեան նախագահ Վիգէն Կէտիկեան, իրաքահայերու մասին բոլոր տեղեկութիւնները մեզի փոխանցելու զրոյցի ընթացքին: Կէտիկեանի կարծիքով` իւրաքանչիւր հայու համար ամենէն ապահով վայրը Հայաստանն է:
***
Սուրիոյ հայութեան թիւը, մինչեւ 2010 թուական, պաշտօնական եւ ոչ պաշտօնական տուեալներով կազմած է 60-80 հազար: Ամենահայաշատ քաղաքը Հալէպն է, անոր կը յաջորդեն Գամիշլին, Դամասկոսը, Լաթաքիան եւ Քեսապը:
Վերջին մէկ տարուան ընթացքին, Հ.Հ. Սփիւռքի նախարարութեան փոխանցած վերջին տուեալներուն համաձայն (8-11-2012թ.) Սուրիայէն Հայաստան եկած է 9500-10.000 հայ` տարբեր նպատակներով. զբօսնելու, նոր կեանք սկսելու, քաղաքացիութիւն ստանալու, այլ երկիր մեկնելու կամ ժամանակաւոր ապահով ապաստան գտնելու համար: Յիշեալ թիւէն 5500-6000-ը տակաւին կը մնայ Հայաստանի մէջ, ընտանիքներէ բացի զգալի թիւ կը կազմեն առանձին երիտասարդներ, որոնք կը խուսափին դարձեալ բանակ զօրակոչուելէն: Մօտ 30 ընտանիք եւ որոշ թիւով երիտասարդներ անցած են Եւրոպա եւ այլ երկիրներ, մնացածը` մօտ 4000-ը, վերադարձած է Սուրիա:
Երեւանի սուրիահայերու յատուկ “Կիլիկիա“ դպրոց կը յաճախեն 270 աշակերտ, այնտեղ կը պաշտօնավարէ սուրիահայ 18 ուսուցիչ-ուսուցչուհի: Երեւանի այլ դպրոցներ կը յաճախեն 222 աշակերտ: Երեւանի աւագ դպրոց կը յաճախեն 165 աշակերտ, Հայաստանի շրջաններու մէջ մանկապարտէզ եւ դպրոց յաճախողներուն թիւը կը կազմէ մօտ 90 երեխայ: Համալսարան կը յաճախէ 120 ուսանող:
Փախստականի կարգավիճակ ունի 50 ընտանիք (80 հոգի), որոնցմէ 30 ընտանիք կացարան ստացած է, իսկ քսանը իրենց ցանկութեամբ կ՛ապրին վարձով տուներու մէջ:
Հ.Հ. Սփիւռքի նախարարութեան աջակցութեամբ եւ միջնորդութեամբ աշխատանքի տեղաւորուած է մօտ 100 սուրիահայ:
Վերջերս ստեղծուած է “Սուրիահայերու հիմնախնդիրները համակարգող կեդրոն“ հասարակական կազմակերպութիւնը, որուն նախագահն է սուրիահայ Լենա Հալաճեանը:
Հայաստանի մէջ գործող տարբեր կազմակերպութիւններ կ՛աջակցին Հայաստան բնակող սուրիահայերուն կարիքները հոգալու` Հ.Բ.Ը.Մ.-ը բնակարան վարձելու համար ընտանիքներուն կը տրամադրէ 60 հազար դրամ: Առողջապահական խնդիրները լուծուած են պետութեան կողմէ, դարմանատուներէն ներս սուրիահայերու բուժումը անվճար է: Առողջական խնդիրներու լուծման կ՛աջակցի նաեւ Գարակէօզեան հաստատութիւնը, Ա.Մ.Ն. Հայ Աւետարանչական միութիւնը կ՛օգնէ դեղորայքով եւ ատամնաբուժական ծիրէն ներս օգնութեամբ, իսկ Հ.Օ.Մ.-ը` տաք հագուստ, ձմրան անհրաժեշտ այլ կարիքներ եւ սնունդ կը տրամադրէ:
Սուրիահայերուն հայրենիք ժամանումի առաջին օրէն, օդակայանէն սկսեալ, գլխաւոր աջակցութիւն ցուցաբերող կառոյցը եղած է Հ.Հ. Սփիւռքի նախարարութիւնը, որուն միջոցով ու միջնորդութեամբ լուծուած են կրթական, առողջապահական, կենցաղային, ընկերային եւ օրէնսդրական բազմաթիւ խնդիրներ:
Սուրիահայերու հիմնական խնդիրը Հայաստանի մէջ կը մնայ աշխատանքի եւ բնակարաններու խնդիրը:
“Ըսել, որՀայաստանիիշխանութիւնըոչինչըրածէսուրիահայերունհամար` ապերախտութիւնէ, Հայաստանմեզիօգնութիւնցուցաբերածէկրթական, առողջապահական, ընկերային, օրէնսդրականտարբերխնդիրներլուծելովեւիրենցկարողութեանսահմաններէններս, օգնութեանձեռքմեկնածեննաեւտարբերկազմակերպութիւններեւմիութիւններ“,- կը հաստատէ Լենա Հալաճեան:
Թէ 5500-6000 սուրիահայերէն որքանը կը մնայ Հայաստանի մէջ, ցոյց պիտի տան ժամանակն ու Սուրիոյ մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւնները: Սուրիահայերու հայեացքները միշտ ուղղուած են Սուրիա, ուր ձգած են իրենց ողջ ունեցուածքը, կեանքի պատմութիւնը, որ ժամ առ ժամ կը փլուզուի:
