0
0
Յ․ Պալեան
Փարիզ
Հայաստանի «Առաւօտ» թերթին մէջ կարդացի հետեւեա-լը, որմէ, Վստահ եմ, որ մեծ պետութիւններու սպասարկութիւն-ները տեղեակ են: Տեղեակ են Ռուսիան, Ամերիկան, Ֆրանսան, Եւրոմիութիւնը, Անգլիան, Չինաստանը, եւ ուրիշներ, նաեւ՝ Իս-րայէլ: Համագումար՝ Նիւրեմպերկի դատաւորներու իրաւայա-ջորդները՝ եթէ իրենց յիշողութիւնը չեն կորսնցուցած, հաւաքա-բար «Ալցհայմըր»-է չեն տառապիր:
Կ’արտագրեմ. «Ատրպէյճանցիները ոչնչացրել են օկուպացոած (բռնագրաւուած, խմբ.) Հատրութ քաղաքի կեդրոնական գրա-դարանը. կեդրոնական գրադարանի տնօրէն Ա. Իսահակեան Հատրութա Վարսիի Ամիրջանեանը, ով ադրբեջանական լրա-տուամիջոցների տարածած տեսանիւթում նկատել է, որ շէնքը բացակայում է. «Հատրութի կեդրոնական գրադարանի շէնքը կառուցուել է 1932-ին, ատրպէյճանցիների հրապարակած տեսանիւթից պարզ է դառնում, որ գրադարանի շէնքից գործնականում ոչինչ չի մնացել»,- ասում է գրադարանի տնօրէնը։ Նրա խօսքով, 2020 թուականի դրութեամբ գրադարանային ֆոնտ
ը կազմել է շուրջ 39720 գիրք։ Նրանք ունէին մօտ 750-800 ընթերցող»։
Այս սոսկ լուր չէ : Ամբաստանագիր է:
Միջազգային բեմերը եւ ատեանները զբաղեցնող մեր ժամանա-կակիցները, լրագրողներ, ղեկավարներ, տեսաբաններ, մարդ-կութեան եւ բնութեան պաշտպաններ, պէտք է յիշեն Բ. Աշխարհամարտի համամարդկային ողբերգութիւնը նախորդած եւ մեր օրերէն իննիսուն տարի առաջ տեղի ունեցած իրադար-ձութիւնները, որոնք ահազանգեցին վերահաս համամարդկային մեծ ողբերգութիւնը, որ սկիզբ պիտի առնէր1939-ին. Բ Համաշ-խարհայինը:
1933-ին, իշխանութեան տիրանալէ ետք, Հիթլէր պայքար եւ հալածանք շղթայազերծեց այն ամէն բանի դէմ, ինչ որ կը համարէր անյարիր գերմանական միտքին, ոգիին: Կարծէք մեր ժամանակակիցները, չանհանգստանալու համար, իրենց յիշողութենէն վանած են պատմութեան մութ եւ սեւ էջերը, ուր արձանագրուած են նացիներու կազմակերպած, թիրախաւորուած եւ հետեւողական հալածանքները՝ հրեաներու, ընդհանրապէս մտաւորականութեան եւ խաղաղութեան պաշտպաններու դէմ:
Արցախը Եւրոպա չէ, «կեդրոն»-էն հեռու աննշան տարածք է: Միջազգային լրատուամիջոցները պիտի չիմանան եւ պիտի չաղմկեն բռնագրաւուած Հատրութ քաղաքի ԳՐԱԴԱՐԱՆի եւ անոր 39720 հատոր գիրքերու մասին:
Գերմանիոյ մէջ պատահած իրադարձութիւնները եւ Հատրութի գրադարանի երկրի մակերեսէն վերացումը նոյն ծաւալը չունին, հետեւաբար պիտի չունենան նոյն արձագանգը, աշխարհի մեծ ու պզտիկ բարոյախօսները պիտի չարձագանգեն
Բայց մարդկութեան իրաւ բարոյականը կը թելադրէ յիշել եւ բաղդատել Հատրութի եւ անոր գիրքերու ճակատագիրը 10 Մայիս 1933–ին Պերլինի օփերային առջեւ եւ Գերմանիոյ 21 ուրիշ քաղաքներու մէջ տեղի ունեցած իրադարձութիւններուն հետ: Հիթլէրի եւ նացիներու շղթայազերծած հալածանքներն ու պայքարը, 10 Մայիս 1933–ին յանգեցան խարուկահանդէսի, երբ նացի ուսանողներ, դասախօսներ եւ ղեկավարներ, տասնեակ հազարաւոր գիրքեր այրեցին:
Փոքրիկ Արցախի Հատրութ քաղաքի Գրադարանը իր չորս անգամ տասնեակ հազար գիրքերով չքացած է: Այս ալ նացիական նոյն միտումով գործուած ոճիր է:
Պատմութիւնը կրկնուած է 90 տարի ետք, Հատրութի մէջ, Արցախ: Ի հարկէ իրենք զիրենք աշխարհի մեծ եւ իրաւարար կարգածներ պիտի չբաղդատեն Հատրութը, անոր գրադարանը եւ գիրքերը, Պերլինի, եւ Գերմանիոյ 12 քաղաքներու գրադարաններու գիրքերու թիւին եւ ծաւալին հետ: Բայց բարոյական եւ սկզբունք կը սահմանուի՞ն ըստ համրաքի եւ ըստ ծաւալի:
Մենք, հայերս, պետութիւն եւ ներսի ու դուրսի ժողովուրդ, մասնաւորաբար քաղաքակիրթ կոչուած աշխարհը, անոր ղեկավարութիւնները, պիտի ուզե՞նք եւ պիտի կարենան՞նք կանգնեցնել իրենց պատասխանատուութեան առջեւ, մեր օրերու մարդկութեան եւ մշակոյթի դէմ ոճիր գործածները, առանց երեւելիութիւններու ծառայող մուրացիկի ճապկումներու, օգտագործելով օրէնքները եւ մեր շատ կամ քիչ իրաւունքները եւ իրաւասութիւնները: Ի վերջոյ միջազգաին ճանաչում ունեցող պետութիւն ունինք եւ անդամ ենք Մ․Ա․Կ․–ի:
Նացիներու «գիրքերով խարուկահանդէս»–ները եւ անոնց հետեւած ողջակիզումի օրինակը նկատի առնելով, նախ մենք պիտի հասկնան՞ք թէ ո՞ւր կրնայ հասնիլ մեր ժողովուրդը, ի՞նչ կրնան ընել եւ ո՞ւր հասցնել զայն, այն ընթացքով՝ զոր Ատրպէյճան որդեգրած է:
Նացիներու հետեւութեամբ Հատրութի գրադարանի եւ անոր գիրքերու վերացումը ինչպէ՞ս պիտի դիմաւորեն միջազգային համայնքը եւ անոր խաղաղութեան եւ բարոյականութեան պաշտպան կազմակերպութիւնները եւ մեծանունները, առաջին հերթին՝ ԵՈՒՆԵՍՔՕՆ:
«Միջնորդ» երկիրներ եւ կազմակերպութիւններ, բարի կամք ցուցաբերելով կ’օժանդակեն Հայաստանի Հանրապետութեան եւ Ատրպէյճանի միջեւ խաղաղութեան միտող բանակցութիւններու: Ոչ ոք ըսաւ եւ կ’ըսէ, թէ Հայաստանի Հանրապետութենէն եւ հայ ժողովուրդէն ի՞նչ կը պահանջուի:
Աւելի պարզ. Ի՞ՆՉ կը պահանջեն Ատրպէյճանը եւ Թուրքիան, ցարդ ի՞նչ ըրած են: Աւելի յստակ. ի՞նչ կը պահանջուի խաղաղութեան հաստատման համար. շարունակե՞լ եւ աւարտի՞ն հասցնել ինչ որ սկսած է 1915ին:
Միջնորդները միամիտ չեն այս չհասկնալու համար:
Մենք ենք որ կը սիրենք չհաւատալ իրողութեան, սպառնալիքը չտեսնել, եւ զայն հեռացնելու համար, միամտօրէն կը խորհինք, որ «վաղը լաւ կ’ըլլայ»:
Հիմա ԵՈՒՆԵՍՔՕ-ին եւ անոր մայր կազմակերպութեան հարց պիտի տա՞նք, թէ՝ ո՞ւր են, ի՞նչ բանի կը ծառայեն, տէ՞ր են իրենց սկզբունքներուն:
Ունի՞ն բարոյական եւ սկզբունք՝ պաշտպանելու համար քաղաքակրթութիւն եւ մշակոյթ, արդէն ուրուագծուող քաղաքակրթական-կրօնական սպառնալիքներու դէմ, որոնց դէմ Հայաստան եւ Հայութիւն առանձին մնացած են: Երբ մեծ գուպարը բախէ իրենց դռներն ալ, արդէն ուշ պիտի ըլլայ: ԵՐԿՐՈՐԴ Համաշխարհայինէն ետք ԵՐՐՈ՞ՐԴԸ պիտի վիճակուի մարդկութեան:
Ըսուած է, որ կառավարել կ’ենթադրէ նախատեսել եւ ոչինչ նախատեսել կ’առաջնորդէ աղէտի: Այդպէս եղած է ե՛ւ մեծերուն ե՛ւ նուազ մեծերուն համար:
Հարիւր տարի առաջ տեղի ունեցած Պերլինի եւ Գերմանիոյ տասներկու ուրիշ քաղաքներու գիրքերու խարոյկները բռնակալներու փորձութիւնն են, ինչպէս այսօր Հատրութի գրադարանի եւ անոր գիրքերու ճակատագիրը, որ վերջակէտ չէ ո՛չ հայուն եւ հայութեան համար, ո՛չ ալ՝ մարդկութեան:
Միջազգային համայնքը եթէ վատութեամբ լուռ մնայ, անկարելի չէ որ վաղը ուրիշ ժողովուրդներ ալ գտնուին նոր «խարուկահանադէս»–ներու առջեւ, նաեւ անոնք՝ որոնք կը գոհանան հանդիսութիւններու նախագահել՝ հագած իրաւարարի պարեգօտ:
Թող ներուի մտածել այն մասին, որ ինչպէ՞ս, ողջակէզ հրեայ ժողովուրդը կը գործակցի այն պետութեան հետ, որ կը շարունակէ նացիական աւանդութիւնը՝ գիրք եւ գրադարան վերացնելով:
Եթէ միջազգային համայնքը չհակազդէ թուրք-ատրպէյճանական հակաքաղաքակրթական եւ հակամշակութային սանձարձակութեան, պատճառ չկայ որ ան չկրկնուի այլ երկինքներու տակ: Այն ատեն արդէն ուշ կրնայ ըլլալ, եւ հաշիւ պահանջող եւ հաշիւ տուող մնացած չեն ըլլար: Կը հասնինք Այնշթանի Չորրորդ Համաշխարհայինի տեսութեան երբ վերապրողները քարերով պիտի կռուին:
Վատութիւն է Պիղատոսի պէս ձեռք լուալ եւ թոյլ տալ որ ոճիրները հետեւին իրենց ընտրած ուղիին:
Անգլիոյ մեծ վարչապետը ըսած է. «1915-ին, թուրք կառավարութիւնը զանգուածային սկսաւ եւ առանց զգուշութիւններու աւարտին հասցուց, վատահամբաւ գործ մը. Միջին Ասիոյ հայերու զանգուածային ջարդը եւ տեղահանութիւնը… Միջին Ասիոյ այս ժողովուրդին բնաջնջումը գրեթէ կատարեալ եղաւ այնքան, այն մեծ համեմատութեամբ՝ որ ան կրնար ըլլալ … Ոչ մէկ կասկած, որ այս ոճիրը ծրագրուեցաւ եւ գործադրուեցաւ քաղաքական նպատակով»: (Ուինսթըն Չըրչըլ)
Ինչ որ թուրքերը սկսած էին 1915–ին, իր վերջնական նպատակին հասած չհամարելով, այսօր թուրք քաղաքական միտքը կը շարունակէ իր հայաջինջ արշաւը, եւ «քաղաքակիրթ» աշխարհը, իր բարոյախօսութիւններով եւ վերլուծումներով՝ժողովներ կը գումարէ՝ եւ խօսք ծամելով կը գոհանայ:
Այսօ՛ր՝ Հատրութի Գրադրանը: Միջազգային Համայնքը «Արեւմտեան Ատրպէյճան»–ի, իմա՛ Հայաստանի Հանրապետութեան մէջ գտնուող ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆի ապագային համար ի՞նչ պատասխանատուութիւն կը ստանձնէ: Պիտի ուզէ կամ պիտի կարենայ ստանձնել:
Իսկ Հայաստանէն եւ հայութենէն ի՞նչ գին կը պահանջուի, որպէսզի խաղաղութեան բանակցութիւնները աւարտին: Շարքային հայն անգամ պէտք է գիտնայ այդ գինը, քանի որ ինք ալ տէր է եւ պատասխանատու:
Արդ ի՞նչ պիտի ըսէ եւ ընէ հայկական պետութիւնը, կառավարութիւն եւ ընդդիմութիւն: Անոնք հաւաքաբար պատասխանատու են:
Հայրենաբնակ թէ Սփիւռք, պատասխանատու ենք ամենուրեք, բանիւ եւ գործով: Եթէ գոհանանք թղթաբանութիւններով, արդարացման հանգամանաւորական ճապկումներով, մենք կը նպաստենք դաւերու, որոնք կը միտին մեր անհետացման:
Գործէե՛լ այն իմաստութեամբ, որ ոչ ոք շագանակները մեզի համար պիտի հանէ կրակէն, այդ պիտի ըննք մենք, դառնալով ԻՐԱՒ ՄԵՆՔ, լսելով, բանաստեղծի ԽՕՍՔը, որ «մեր միակ փրկութիւնը մեր հաւաքական ուժի մէջ է», զոր ստեղծել իր կոչման արժանի ղեկավա-րութեան գործն է, որ կը գերանցէ բաժանում եւ եղած եւ եւ չեղած իրա-ւունքի սնափառութիւն: Այլապէս դեռ ժամանակ մըն ալ կը խարխա-փենք որպէս «թուիթըր»–ային «վիրտուալ» հաւաքականութիւն, բայց ո՛չ որպէս հայրենատէր ազգ:
