0
0
Տիգրան Չանտոյէան
Երեւան
Թուրքիոյ TCG Anadolu ռազմանաւը վերջերս յանձնուել է երկրի ռազմածովային նաւատորմին: Նախօրօք MILGEM նախագծի շրջանակում ռազմածովային նաւատորմի համար երեք նոր նաւերի կառուցման մասին պայմանագրերի ստորագրման արարողութիւն է կայացել: Նախագիծն իրականացնում է Պաշտպանական արդիւնաբերութեան նախագահութիւնը:
Թուրքիոյ պաշտպանական արդիւնաբերութեան նախագահութեան ղեկավար Իսմայիլ Տէմիրը յայտարարել է, որ իրենք մտադիր են այս տարի աւարտել թրքական Bayraktar TB3 մարտական անօդաչու թռչող սարքի ընկալումը TCG Anadolu-ում: Նա ասել է, որ նաւի վրայ նախատեսւում է օգտագործել նաեւ թրքական Hurjet ինքնաթիռը: Տէմիրը յաւելել է, որ դեռ վաղ է խօսել նաւի վրայ թրքական մէկ այլ մարտական Anka-3 անօդաչուի տեղադրման մասին:
TCG Anadolu-ն անձնակազմի կողքին կը տեղափոխի ինքնաթիռներ, ուղղաթիռներ եւ անօդաչու թռչող սարքեր: 231 մեթր երկարութեամբ եւ 32 մեթր լայնութեամբ ռազմանաւի ջրատարողութիւնը լրիւ ծանրաբեռնուածութեան դէպքում կազմում է մօտ 27 հազար թոն:
Anadolu լրատուական գործակալութիւնը այս առթիւ գրել է, որ նաւը ոչ միայն «Կ՛ուժեղացնի թրքական նաւատորմի հզօրութիւնը, այլեւ իր հնարաւորութիւնների առումով թրքական զինուած ուժերին թոյլ կը տայ ընդլայնել գործողութիւնների գօտին Թուրքիոյ ջրային սահմաններից շատ հեռու»:
Սա անուղղակի սպառնալիք է ուղղուած թէ Յունաստանին, թէ Կիպրոսին եւ թէ այն երկրներին, որոնց նկատմամբ Թուրքիան որոշակի յաւակնութիւններ ունի:
Այնուամենայնիւ Թուրքիան այսքանով չի բաւարարւում: Էրտողանը յայտարարել է, որ կառավարութիւնը մտադիր է երկրի պաշտպանական արդիւնաբերութեան ձեռնարկութիւնների ընդհանուր պիւտճէն հասցնել 75 միլիառ տոլարի: «պաշտպանական արդիւնաբերութեան նախագծերի թիւը 62-ից հասել է 750-ի, ընկերութիւնների թիւը` 56-ից 2700-ի, երբ մենք իշխանութեան եկանք, 5,5 միլիառ տոլար արժողութեամբ պաշտպանական ծրագրեր էին իրականացւում: Այսօր այս թիւը գերազանցել է 60 միլիառ տոլարը, իսկ յետոյ, հաշուի առնելով մրցութային փուլում գտնուող նախագծերը, պաշտպանական արդիւնաբերութեան պիւտճէն աւելացնում ենք մինչեւ 75 միլիառ տոլար»,- ասել է նա` ելոյթ ունենալով բանակին վերոնշեալ Anadolu նաւի յանձնման արարողութեան ժամանակ:
Ֆինանսաւորման աւելացումը, ըստ Էրտողանի, կը յանգեցնի «նոր բեկումների բոլոր ոլորտներում: Մենք հասել ենք պաշտպանութեան ոլորտում արտաքին կախուածութեան նուազման նկատելի մակարդակի: Այժմ հայրենական եւ ազգային մշակումների ու մասնակցութեան բաժինը հասել է 80 տոկոսի: Մենք ոչ միայն թեքնիք ենք ստեղծում, այլ նաեւ զինամթերք ենք արտադրում: Մեր արտադրանքի պահանջարկը կայ երկրի ներսում եւ դրսում»:
***
Նախընտրական կրքերը շարունակւում են․․․
Ընդդիմադիր դաշինքի ներկայացուցիչների միջեւ ծեծկռտուքը տեղի է ունեցել Մայիս 14-ի ընտրութիւններում պատգամաւորութեան թեկնածուների միասնական ցուցակի կազման ընթացքում։ Գործին խառնուել են «Ժողովրդական դաշինք»-իէ նախագահի միասնական թեկնածու Քեմալ Քըլըչտարօղլուի թիկնապահները:
Թուրքիոյ ընդհանուր ընտրութիւններին մասնակցող քաղաքական կուսակցութիւնները Կիրակի օրը բարձրագոյն ընտրական յանձնաժողով են ներկայացրել թեկնածուների վերջնական ցուցակները: Աւելի վաղ կարծիք էր յայտնուել, որ ընդդիմադիր դաշինքը կարող է ճգնաժամի բախուել Թուրքիայում Մայիսի 14-ին կայանալիք համընդհանուր ընտրութիւնների նախօրէին` ընտրութիւններում դաշինքից միասնական ցուցակ կազմելու համար կուսակցութիւնների կողմից առաջարկուող պատգամաւորների առաջադրման հարցում միասնական մօտեցման բացակայութեան պատճառով: Հաղորդւում է, որ Քըլըչտարօղլուն սկսել է հիասթափեցնել այն կուսակցութիւններին, որոնց աջակցութիւնը ստացել է, երբ գործը հասել է ընդհանուր ցուցակի պատրաստմանը:
Ընդդիմադիր դաշինքում լարուածութիւնը հասել է իր գագաթնակէտին, Ժողովրդահանրապետական կուսակցութեան ժողովի նիստի ժամանակ խորհրդարանական ցուցակները չորս անգամ փոխուել են վէճի պատճառով: Թէեւ ճգնաժամը մասամբ յաղթահարուել է փոքր կուսակցութիւնների օգնութեամբ, այս անգամ Ժողովրավար Հանրապետական կուսակցութեան անդամները, ովքեր համաձայն չէին ցուցակի հետ, ծեծկռտուք են սկսել, որին ստիպուած են եղել միջամտել Քըլըչտարօղլուի թիկնապահները:
Նախընտրական քարոզարշաւի կարեւորագոյն մասն է ներքին եւ արտաքին թշնամու նկատմամբ վախերի արթնացումը․ սա թուրքական քաղաքականութեան հիմնական գործիքներից մէկն է: Սրանով է բացատրւում թրքական մամուլում Արեւմուտքի նկատմամբ սերմանուող վախն ու ատելութիւնը, ինչը յատկապէս գործում է նախընտրական շրջանում` ապագայ փրկչի կերպարի ստեղծման նպատալով:
Բերուած օրինակում դա Էրտողանն է: Թրքական Aydınlık թերթը, իր հերթական համարում գրել է Թուրքիայում կայանալիք ընտրութիւններում Ա․Մ․Ն․-ի ծրագրերի մասին: Ըստ թերթի` Ուաշինկթըն չի ցանկանում ընտրութիւններում Էրդողանի յաղթանակը եւ փնտրում է երկրորդ Զելենսքի` Ռուսաստանի դէմ նոր ճակատ բացելու համար, եւ երկար ժամանակ այս հարցով բանակցում է Թուրքիոյ ընդդիմութեան գլխաւոր վեց կուսակցութիւնների հետ, սակայն դեռ յստակ համաձայնութեան չեն հասել: «Այս գծով ուշադրութեան է արժանի նախագահի թեկնածու Քեմալ Քըիըչտարօղլուի յայտարարութիւնը Ա․Մ․Ն․-ում, թէ Ռուսաստան – Ուքրայինա հակամարտութեան մէջ Թուրքիան պէտք է Ուքրաինայի կողքին լինի: Հետաքրքիր է նաեւ «Լաւ» կուսակցութեան նախագահի (Մերալ Աքշեներ) խօսքերը, որ ինքը մեծ յարգանքով ողջունում է Ուկրաինայի խիզախ զաւակներին: Յիշատակութեան է արժանի ընդդիմադիր մէկ այլ կուսակցութեան («ժողովրդավարութիւն եւ թռիչք» կուսակցութիւն) առաջնորդ Ալի Պապաճանի խօսքերը, թէ Թուրքիան Ուքրայինայի ժողովրդի կողքին է, սակայն իշխանութիւնները յստակ դիրքորոշում չեն ցուցաբերում: «Ապագայ» կուսակցութեան առաջնորդ Ահմետ Տաւութօղլուն եւս այդ գծի մէջ է` յայտնելով, որ Ուքրաինայի հարցում պէտք է ՆԱԹՕ-ի հետ շարժուել»,-նշւում է Aydınlık-ի հրապարակման մէջ:
Նախընտրական քարոզարշաւը առանց խոստումների չի լինում: Այդ մասով Էրտողանը յայտարարել է Պոլսոյ, առաջին հերթին` երկրաշարժի գօտիների բնակչութեան մի մասի` ապագայում նախատեսուող վերաբնակեցման ծրագրերի մասին: Վերաբնակեցումը նախատեսւում է Ստամբուլի ջրանցքի մօտ:
2021-ին Էրտողանը յայտարարել էր, որ մտադիր է Պոլսոյ մէջ ջրանցքներ կառուցել։ Նրա կարծիքով, «Այսպիսով կը վերացուի բնապահպանական եւ աղէտի սպառնալիքը Պոսփորում»: Այսպէս լայնածաւալ շինարարութիւն կը սկսուի։ Ջրանցքային քաղաքների էութիւնն այն է, որ վտանգաւոր շրջանններից մենք քաղաքացիներին կը տեղափոխենք Պոլսոյ ջրանցքի ափ: Դուք տեղեակ էք, որ Աւչըլար եւ Պէյլիքտուզու (քաղաքի արեւմուտքում- խմբ.) շրջանները վտանգաւոր են, եթէ երկրաշարժ լինի: Մենք քաղաքացիներին կ’առաջարկենք տեղափոխուել նոր, անվտանգ շրջաններ»,- ասել է Էրտողանը, սակայն այս շինութիւնների իրականացման համար յստակ ժամկէտ չի նշել: Մինչ երկրաշարժերից տուժած շրջաններում մարդիկ շարունակւում են բնակուել վրաններում, Պոլսում խոստանում են միլիառների արժողութեամբ վերաբնկեցման ծրագրեր գործարկել: Նախընտրական քարոզարշաւի տրամաբանութեամբ․․․
***
Թուրքիան Ատրպէյճանի հետ համատեղ յոյս ունի եւրոպական երկրներին գազ մատակարարել ընդհանուր ընկերութեան միջոցով, յայտնել է երկրի ելեկտրականութեան եւ բնական պաշարների նախարար Ֆաթիհ Տոնմեզը: «Ատրպէյճանը Թուրքիայում մեծ ներդրումներ ունեցող երկիր է: Նրանց ազգային SOCAR ընկերութիւնը նոյնպէս Թուրքիոյ խոշորագոյն ներդրողներից մէկն է: Այդ համագործակցութիւնը կսկսի իրականացուել նաեւ 3-րդ երկրում: Կը լինեն համագործակցութեան նոր տեսակներ: BOTAŞ-ը եւ SOCAR-ը նոր ընկերութիւն են ստեղծել: Մենք կազ ենք մատակարարելու Եւրոպա: Մենք յայտարարել ենք, որ դառնալու ենք գազի առեւտրի կենտրոն: Ատրպէյճանը նոյնպէս աջակցում է դրան: Պալքանեան երկրները մեզնից եւ Ատրպէյճանից կազ են պահանջում: Այդ հարցում մենք համատեղ ենք գործելու»,-ասել է Տոնմեզը:
Պալքանեան երկրներից Բուլղարիայի եւ Թուրքիայի միջեւ կնքուած 13 տարուայ համաձայնագրով կազի առաջին մատակարարումն արդէն իրականացուել է: Նախախեսուած է տարեկան արտահանել 1.5 միլիառ խորանարդ մեթր կազ դէպի Պուլկարիա: BOTAŞ-ի գլխաւոր տնօրէն Պուրհան Օզճանը նշել է, թէ Թուրքիան պատրաստ է կազ մատակարարել ոչ միայն Պուլկարիային, այլ նաեւ Եւրոպայի միւս երկրներին: Նա շեշտել է, թէ Թուրքիոյ կազային պահեստները ունակ են ապահովել տարեկան մինչեւ յիսուն միլիար խորանարդ մեթր կազ:
Թուրքիայում յոյս ունեն մինչեւ 2026 թուական Սեւ ծովի հանքավայրերի հաշուին ծածկել կազի պահանջարկի 30 տոկոսը` նուազեցնելով կախուածութիւնը ներմուծումից: Թուրքիայում բնական կազի տարեկան սպառումը կազմում է 55-60 միլիառ խորանարդ մետր: Նպատակն է մինչեւ 2026 թուականը Սեւծովեան հանքավայրի հաշուին ապահովել սպառուող կազի 30 տոկոսը: Ակնկալւում է, որ դա թոյլ կը տայ զգալիօրէն նուազեցնել կախուածութիւնը օտարերկրներից: Սպասւում է, որ համակարգին հայրենական կազի աւելացումն էլ աւելի կ՛ամրապնդի Թուրքիոյ դիրքերը բնական գազի ներկրման պայմանագրերում:
2020-ին Սեւ ծովում` Թուրքիոյ ափերի մօտ, յայտնաբերուել է կազի խոշոր հանքավայր, որի ծաւալը գնահատուել է 540 միլիառ խորանարդ մեթր: Էրտողանն այն անուանել է ամենամեծը երկրում: Նա նաեւ յայտնել է, որ Սեւ ծովում յայտնաբերուել է 58 միլիառ խորանարդ մեթր ծաւալով կազի հանքավայր, իսկ Սեւ ծովեան կազի ընդհանուր պաշարները հասել են 710 միլիառ խորանարդ մեթրի եւ միջազգային շուկաներում արժեն 1 թրիլիոն տոլար:
