0
0
Տիգրան Չանտոյեան
Երեւան
Թուրքիայում ընտրութիւնները նշանակուել են Մայիսի 14-ին, յայտարարել է Էրտողանը: «Դուք առաջին անգամ կը քուէարկէք Մայիս 14-ին կայանալիք ընտրութիւններում»,- ասել է Էրտողանը Պուրսայում երիտասարդների հետ հանդիպման ժամանակ, որը հեռարձակուել է հեռուստատեսութեամբ: Աւելի վաղ յայտնուել էր, որ Էրտողանը կարող է Մարտ 10-ին հրամանագիր ստորագրել` ընտրութիւնների օրը նշանակելու Մայիս 14-ին: Էրտողանի լիազօրութիւնները բաւարար են հրամանագրից 60 օր յետոյ խորհրդարանը ցրելու եւ արտահերթ ընտրութիւններ նշանակելու համար:
Երկրում վերջին նախագահական ընտրութիւններ տեղի են ունեցել 2018 թուականին, իսկ դրանից առաջ` 2014 թուականին, մինչդեռ խորհրդարանական ընտրութիւնները երկու անգամ անցկացուել են 2015 թուականին: Թուրքիան վերջին երկու տասնամեակների ընթացքում դարձել է աւելի ծաւալապաշտ եւ բանտարկել է ընդդիմութեան շատ անդամների եւ փակել գրեթէ բոլոր ընդդիմադիր լրատուամիջոցները:
Թուրքիոյ իշխող կուսակցութեանը յաջողուել է նախաձեռնութիւններ սկսել, որոնք թոյլ են տուել ընտրութիւններից առաջ եւս մի քանի ձայն հաւաքել, եւ յաջողութիւն է գրանցել այլ երկրների հետ ազգայնական վէճերի շեփորահարմամբ: Օրինակ` 2018 եւ 2019 թուականներին Էրտողանը Իսրայէլին համեմատել է նացիստական Գերմանիայի հետ: Տարիներ շարունակ Թուրքիայում Իսրայէլի վրայ յարձակումները բնական են համարուել: Երբ Իսրայէլը չի քննադատուել, ղեկավարութիւնը հակահայկական հռետորաբանութիւն է տարածել:
Թուրքիոյ իշխող կուսակցութիւնը հենւում է «ահաբեկչական» սպառնալիքների վրայ` իր ընտրողների շրջանում վախ սերմանելու համար, տարբեր դաւադրութիւններ առաջ քաշելով` որպէս քաղաքական հակառակորդներին ձերբակալելու պատրուակ` պետութեան դէմ դաւադրութիւնները ճնշելու համար:
Ժողովուրդի Հանրապետական Կուսակցութեան անդամները սպառնալիքներ են ստանում թրքական մասնաւոր ռազմական SADAT ընկերութեան ներկայացուցիչներից: Թրքական TV100 հեռուստաալիքով Ժողովուրդի Հանրապետական Կուսակցութեան առաջնորդ Քեմալ Քըլըչտարօղլուի հետ հարցազրոյցը յանկարծ ընդհատուել է SADAT-ի գովազդի հեռարձակմամբ, որը կոչւում է նաեւ Էրտողանի անձնական բանակ: Քըլըչտարօղլուն սա հերթական սպառնալիք է համարել իշխող կուսակցութեան կողմից, որից յետոյ 2022 թուականի Յունիսին հայց է ներկայացրել մասնաւոր ռազմական ընկերութեան դէմ: SADAT-ը հերքել է մեղադրանքները: Էրտողանի խօսքով` SADAT-ը 2012 թուականին ստեղծուած ընկերութիւն է, որը զբաղւում է ռազմական գործունէութեամբ եւ աշխատում է նախկին գաղութատիրական պետութիւններում: Թուրքիոյ ղեկավարն այս մասին խօսել է 2022 թուականի մայիսին` հերքելով ընդդիմութեան յայտարարութիւններն ընկերութեան հետ իր իբր ունեցած կապերի եւ նրա ղեկավարութեանը հովանաւորելու մասին:
Դժուար է հասկանալ նաեւ Թուրքիոյ տնտեսութեան վիճակը: Գնաճը եւ թուլացող արժոյթը խնդիրներ են եղել, չնայած Էրտողանը յաճախ է պարծենում, որ հէնց իր տնտեսական ձեռքբերումների շնորհիւ մարդիկ պէտք է աջակցեն իշխող կուսակցութեանը:
Ընդդիմութեան համար առաջիկայ ընտրութիւնները մարտահրաւէր կը լինեն: Ժողովուրդի Հանրապետական Կուսակցութիւնը, որը իշխող էր Թուրքիայում մինչեւ 2000-ականների սկիզբը, կարծես թէ չի առաջադրում թեկնածուներ, որոնք որեւէ մէկին ոգեշնչում են: Ժողովրդային Դեմոկրատական կուսակցութիւնը նոյնպէս գտնւում է ճնշման տակ, քանի որ նրա անդամների մեծ մասը բանտարկուած է: Ընդդիմութիւնը բաժանուած է աշխարհիկ ազգայնականների, որոնք նոյնպէս հակասուրիական հռետորաբանութեամբ են համակուած, եւ ձախերի: «Արդարութիւն եւ բարգաւաճում» կուսակցութեան յաջողուել է գերիշխել կրօնական աջերի վրայ` ձախ եւ կեդրոնական իր հակառակորդներին թողնելով այնքան բաժանուած, որ նրանք չեն կարող հաւաքուել միասին, որպէսզի ձայների 50%-ից աւելի ստանան:
Թուրքիոյ վեց կուսակցութիւններից բաղկացած ընդդիմադիր դաշինքը այս ամիս կը յայտարարի նախագահի իր թեկնածուի մասին` Մայիսին նշանակուած ընտրութիւններում Էրտողանի 20-ամեայ իշխանութիւնը վիճարկելու նպատակով: «նախագահի թեկնածուի անունը հաւանաբար կը յայտարարուի Փետրուարին», – լրագրողներին ասել է Ժողովուրդի Հանրապետական Կուսակցութեան ղեկավար Քեմալ Քըլըչտարօղլուի խորհրդական Ունալ Չեւիքեօզը: Վեց կուսակցութիւնների դաշինքը նպատակ ունի ստեղծել միասնական հարթակ, սակայն դեռեւս պէտք է համաձայնութեան կատարուի թեկնածուի շուրջ` առաջիկայ ընտրութիւններում Էրտողանին մարտահրաւէր նետելու համար: Չեւիքեօզը յայտնել է, որ ընդդիմադիր վեց կուսակցութիւնների առաջնորդները Յունուար 30-ին կը ներկայացնեն իրենց առաջարկները խորհրդարանական համակարգին անցումային շրջանի եւ ապագայ կառավարութեան ծրագրի վերաբերեալ:
Հարցումների համաձայն` սպասւում է, որ երկրի ընտրողների կէսից պակասը կը քուէարկի «Արդարութիւն եւ բարգաւաճում» կուսակցութեան եւ Էրտողանի ազգայնական դաշնակցի օգտին, սակայն նրանք, ովքեր դէմ են «ստատուս քո»-ին, բաժանուած են հիմնականում վեց ընդդիմադիր կուսակցութիւնների դաշինքի եւ քրտամէտ կուսակցութեան:
Նախագահը երբեմնի արարողակարգային պաշտօնը վերածել է գործադիր իշխանութեան կապող օղակի, սակայն ընտրութիւնների նախաշեմին գերիշխում է վերջին երկու տասնամեակում կեանքի արժէքի ամէնավատ ճգնաժամը: Դա անհամաչափօրէն ուժեղ հարուած է հասցրել աղքատներին, որպէս կանոն, Էրտողանի ամենահամառ աջակիցներին:
Մինչ ընդդիմադիր դաշինքը խոստանում էր ընտրութիւններում յաղթելու դէպքում երկիրը կառավարել համաձայնութեան հիման վրայ, Էրտողանը մերժում էր այդ գաղափարը` որպէս վերադարձ քաղաքական եւ տնտեսական անկայունութեանը: Փոխարէնը, նախագահը քարոզարշաւ է իրականացնում անհանգիստ ժամանակներում:
Ընդդիմադիր դաշինքի մէջ չմտնող քրտամէտ խոշոր կուսակցութիւնը որոշել է իր թեկնածուին առաջադրել առաջին փուլում եւ կարող է որոշիչ գործօն դառնալ երկրորդ փուլում:
Ըստ աղբիւրների` յաղթանակի դէպքում ընդդիմադիր դաշինքը նախնական համաձայնութեան է եկել նախագահի պարտականութիւնները կիսելու վերաբերեալ: Կուսակցութեան որոշ առաջնորդներ կարող են լինել նախագահի տեղակալներ, իսկ միւսները` նախագահական խորհրդատուական խորհրդի անդամներ: Իւրաքանչիւր կուսակցութիւն կարող է ստանալ առնուազն մէկ պաշտօն կառավարութիւնում, իսկ մնացած նախարարական տեղերը կը բաշխուեն` կախուած համազգային քուէարկութեանը ստացած իրենց մասնաբաժնից:
+
Փետրուարի 1-ից ՆԱԹՕ-ի արձագանգման ուժերի ծովային բաղադրիչի հրամանատարութիւնը, որն ամէն տարի փոխւում է դաշինքի անդամ մի քանի երկրների միջեւ, կ’անցնի Թուրքիայից: 2022 թուականի սկզբից այդ գործառոյթը կատարել է Մեծն Բրիտանիան, 2024 թուականի Փետրուարին հրամանատարութիւնը կ’անցնի Իտալիային:
ՆԱԹՕ-ի ծովային ուժերի կառավարման համար կ’օգտագործուի Թուրքիոյ ռազմածովային ուժերի հրամանատարական TURMARFOR կեդրոնը, որը բացուել է 2020 թուականին եւ հնարաւորութիւն ունի համակարգելու տարբեր երկրների ծովային ուժերը: TURMARFOR-ի ներկայացուցիչ Ճիւնեթ Թալայմանի խօսքով` նման հնարաւորութիւններ ունեն Նատօ-ի եւս չորս երկրներ` Մեծ Բրիտանիան, Ֆրանսիան, Իտալիան եւ Սպանիան:
Թուրքիոյ ռազմածովային ուժերի հրամանատար դերծովակալ Հուսէյն Թիկլին նշել է, որ նման փոխգործակցութիւնը ցոյց է տալիս այն կարեւորութիւնը, որով Թուրքիան վերաբերում է ՆԱԹՕ-ին:
+
Էրտողանը յայտարարել է, որ Շուէտը չպէտք է աջակցութիւն սպասի ՆԱԹՕ-ին անդամակցելու իր յայտին` Սթոքհոլմում հակաիսլամական ուժերի եւ քրտամէտ խմբերի բողոքի ցոյցերից յետոյ:
Էրտողանը քննադատել է Քորանը հրկիզելու արշաւը` ասելով, որ դա վիրաւորանք է բոլորի, յատկապէս մահմետականների համար: Նրան յատկապէս վրդովեցրել են Շուէտի իշխանութիւնները` Ստոքհոլմում Թուրքիոյ դեսպանատան մօտ ցոյց կազմակերպելու թոյլտուութեան համար, որը նա որակել է որպէս յարձակում 85 միլիոն թուրք քաղաքացիների վրայ: «Հասկանալի է, որ նրանք, ովքեր նման ստորութիւն են գործել մեր դեսպանատան առջեւ, այլեւս չեն կարող մեզնից որեւէ բարեհաճութիւն ակնկալել ՆԱԹՕ-ին անդամակցելու իրենց դիմումի առնչութեամբ»,- ասել է Էրտողանը հանգստեան օրերին տեղի ունեցած ցոյցերի վերաբերեալ իր առաջին մեկնաբանութեան մէջ` նշելով, որ Շուէտը հաւանաբար, հաշուարկել է ցոյցը թոյլատրելու հետեւանքները:
Էրտողանը քննադատել է նաեւ քրտամէտ բողոքի ցոյցերի համար: «Դուք թոյլ էք տալիս ահաբեկչական կազմակերպութիւններին սանձարձակութիւններ անել պողոտաներում եւ փողոցներում, իսկ յետոյ ակնկալում էք մեր աջակցութիւնը ՆԱԹՕ-ին միանալու համար: Դա տեղի չի ունենայ»,- ասել է Էրտողանը` նկատի ունենալով ռազմական դաշինքին միանալու Շուէտի եւ Ֆինլանտայի դիմումները: Նա ասել է, որ եթէ Շուէդը յարգանք չցուցաբերի Թուրքիոյ կամ մահմետականների հանդէպ, «Նրանք մեզանից ոչ մի աջակցութիւն չեն տեսնի ՆԱԹՕ-ի հարցում»:
+
Իրաքեան Քիւրտիտանի նախագահ Նեչիրուան Պարազանին Անգարայում հանդիպել է Էրտողանի հետ: Պարազանիի գրասենեակի հաղորդագրութեան համաձայն, երկու ղեկավարները քննարկել են մի շարք հրատապ հարցեր, այդ թւում` Էրպիլի ու Պաղտատի յարաբերութիւնները եւ «երկու կողմերի միջեւ առկայ խնդիրները լուծելու համար շարունակուող բանակցութիւնները: Երկու կողմերն ընդգծել են Քիւրտիսթանի եւ Թուրքիոյ միջեւ յարաբերութիւնները բոլոր ոլորտներում, յատկապէս առեւտրական-տնտեսական համագործակցութեան ոլորտում զարգացնելու, ինչպէս նաեւ Իրաքի եւ Քիւրտիստանի համատեղ գործընկերութիւնը Թուրքիոյ հետ էներգետիկայի ոլորտում ընդլայնելու համար առկայ հնարաւորութիւնները օգտագործելու փոխադարձ պատրաստակամութիւնը»,- ասւում է հաղորդագրութեան մէջ:
Էրտողանի գրասենեակից յայտնել են, որ հանդիպումը տեղի է ունեցել Անգարայի նախագահական համալիրում` չյստակեցնելով, թէ ինչ է քննարկուել:
Պարազանին եւ Էրտողանը վերջին անգամ հանդիպել են 2022 թուականի Մարտին: Էրտողանն այն ժամանակ լրագրողներին ասել էր, որ իր երկիրը փոխշահաւէտ գործարք է փնտրում Իրաքից բնական գազի արտահանման համար` յաւելելով, որ Պարազանին խոստացել է նպաստել բանակցութիւններին:
+
Թրքական Baykar ընկերութիւնը երկու Bayraktar TB2 անօդաչու է նուիրել Ուքրայինային: «Այսօր Ուկրաինայի մեծ ընկերներից եւ գործընկերներից` Baykar ընկերութիւնից եւս 2 Bayraktar TB2 անօդաչու ստացանք: Baykar ընկերութիւնը դրանք անվճար է նուիրաբերել` Ուքրայինայի զինուած ուժերին ու ժողովրդին օգնելու համար: Մենք անսահման երախտապարտ ենք Baykar-ին` մեր պետութեան համար ամենադժուար ժամանակներում ցուցաբերած անզիջում եւ կայուն աջակցութեան համար»,- ասւում է Ուքրայինայի հետախուզութեան գլխաւոր վարչութեան յայտարարութեան մէջ:
Թէ ում դէմ են կիրառուելու այդ անօդաչուները, պարզ է․ պարզ չէ միայն, թէ որքան է տեւելու ռուս-թրքական «եղբայրութիւն»-ը այս երկակի խաղի պայմաններում:
