0
0
Յ. Պալեան
Բռնապետութիւնը չի կրնար մուտք գործել ոչ ալ տեւել, առանց պառակտելու քաղաքացիները, մայր՝ տկարութեան:
Արիստոտէլ (384-322 Ք.Ա.)
Հայաստանի խորհրդարանական արտահերթ ընտրութեան յառաջացուցած խնդիրները հասկնալու եւ բացատրելու ճիգ ըրի: Հետեւեցայ լրատուամիջոցներուն, թեր ու դէմ կարծիքներուն, քննադատութիւններուն, ընտրապայքարի ընթացքին «օգտագործուած միջոցներուն», ինչպէս ըսուեցաւ եւ գրուեցաւ «մանիպուլացիա»ներուն (բառարան մը կ’ըսէր՝ ձեռնավարութիւն):
Ժողովրդավարական ընտրութիւն մը արդար չի կրնար ըլլալ, եթէ կողմերէն մէկը օգտագործէ պետական միջոցները (ռըսուրսները), միւսները չունենան այդ հնարաւորութիւնները: Այսինքն՝ մրցակցական պայմանները կը դադրին նոյնը ըլլալէ, կը խախտի ժողովրդավարութեան հաւասարութեան սկզբունքը: Երեւոյթը կոչեցէ՛ք ինչպէս որ ուզէք, չարաշահում կամ բռնապետութիւն:
Զարմանքով կը հետուէի վարչապետի թեկնածու վարչապետի պաշտօնակատարի ոստիկանական բազմաթիւ կառքերու ընկերակցութեամբ տեղափոխութիւններուն եւ լրատուամիջոցներու այն տեղեկութիւններուն, որոնք բազմիցս կը յիշատակէին, որ պետական-վարչական կառոյցները ճնշումներ կը բանեցնէին տարբեր կողմնորոշում ունեցող ընտրող քաղաքացիին վրայ, գործէ արձակուող ուսուցիչներէն մինչեւ պաշտօնեաներ, ծեծի ենթարկուող համայնքապետներ:
Ինչո՞ւ ընտրապայքարի մէջ եղող թեկնածու եւ միեւնոյն ժամանակ վարչապետի պաշտօնակատար անձը ոստիկանական ջոկատներով պիտի տեղափոխուէր ընտրապայքարի համար, ինչո՞ւ միւս քսանչորս նոյն պաշտօնին թեկնածուները այդ առաւելութենէն պիտի զրկուէին: Անոնց զրկուած ըլլալը բնական է, անբնական է առաջինի իրականացուցած հանգամանքի չարաշահումը:
Այս բացասականութեան չհակազդեցին ո՛չ Կեդրոնական Ընտրական Յանձնախումբը, ո՛չ դատարանները եւ ոչ ալ օրինապահ մարմինները, թերացան ի տես եւ ի լուր բացայայտ խախտումներուն: Թերացո՞ւմ, մեղսակցութի՞ւն, պետական պաշտօնեայի անպատասխանատուութի՞ւն…
Այս պայմաններուն մէջ ինչպէ՞ս կրնան, պետական դէմքեր, լրագրողներ եւ քաղաքական մեկնաբաններ բանիմացի պէս յայտարարել, որ ժողովրդավարութիւնը յաղթեց: Ոչ ոք կրնայ չքմեղանալ եւ ըսել, որ տեղեակ չէր: Իսկ անհատի մը կողմէ պետական միջոցներու չարաշահումը, ան ըլլայ նիւթական, զինուորական թէ լրատուական, ժողովրդավարութեան եւ հաւասարութեան ժխտման ախտանիշ է: Այդպէս սկսած եւ տեւած են մենատիրութիւնները եւ բռնապետութիւնները, որոնք իրենք զիրենք պահած եւ պարտադրած են զինեալներու նեցուկով, բանակ, ոստիկանութիւն, այլազան սպասարկութիւններ, թիկնապահներու յատուկ ջոկատներ:
Այս բոլոր խախտումները, խաղքութիւնները, մեղսակցութիւնները, բացայայտ են, նկարահանուած են, մամուլը խօսած է: Կարծէք նոյնիսկ սովորական երեւոյթ կը համարուի իշխանութեան մը կողմէ կողմնապաշտական նպատակներով պետական կարելիութիւններու օգտագործումը:
Զարմանալի կը գտնեմ զանգուածի անտարբերութիւնը, ընդվզումի պակասը եւ անզգայութիւնը նախ ծանրագոյն հետեւանքներով պարտութեան մը եւ նոյն պարտութեան առաջնորդած ղեկավարութեան մը նկատմամբ, նաեւ, նոյն այդ իշխանութեան կողմէ պետական միջոցներու անօրինական եւ բացայայտ չարաշահման դիմաց, որ կը խախտէ ժողովրդավարական հաւասարութեան պայմանները:
Նման պարագաներու բացատրութեան բանալին պէտք է փնտռել ստեղծուած համակարգի նկարագրին մէջ:
Այսինքն համակարգը, իշխանութիւնը, իր տրամադրութեան տակ եղած բոլոր միջոցներու օգտագործումով, ինքզինք կը պարտադրէ ուժով, պառակտում յառաջացնելով, ամբոխահաճութեամբ, անձնակացնելով պետութիւնը, որ միշտ յանգած է բռնապետութեան: Այդ մասին կը վկայէ պատմութիւնը, հիներէն մինչեւ Ստալին, Չաուչեսքու, գաղութարարութեան աւարտէն եւ Խորհրդային Միութեան փլուզումէն ետք յառաջացած բազմաթիւ պետութիւններ:
Հարկ է խօսիլ, մեր երկրի անմիջական պատմութեան մէջ, պետութեան անձնականացման մասին: Վարչապետը, բարեկամի կամ թշնամիի հետ երկրի ճակատագիրը կնքող համաձայնութիւն ստորագրելէ առաջ պարտաւոր էր գործադիրը եւ օրէնսդիրը, կառավարութիւնը եւ Ազգային Ժողովը, տեղեակ պահել, ունենալ անոնց համաձայնութիւնը:
Երբ կառավարութեան անդամները կ’ըսեն, թէ կարեւոր որոշումներու կայացման մասին կը լսեն մամուլէն, պարզ կը դառնայ եզրակացութիւնը, որ համակարգի բնոյթը փոխուած է, դադրած է ժողովրդավարական ըլլալէ, եւ կ’ընթանայ դէպի բացարձակատիրութիւն, բռնապետութիւն, մենատիրութիւն:
Այս բնորոշումները կարելի է վիճարկել, բայց կարելի չէ չտեսնել այն, որ ժողովրդավարական միշտ փխրուն համակարգը փուլ եկած է:
Խորհրդարանական ընտրութեան արդիւնքները հարցականի տակ են, քանի որ բողոքներ կան, անոնք պիտի ներկայացուին Սահմանադրական Դատարան: Այս դիմումը կը վկայէ այն մասին, որ ընտրուած է Ազգային Ժողով մը, որ եթէ մնայ այնպէս ինչպէս որ է, յառաջիկայ տարիներուն որպէս կուզ պիտի կրէ անվաւեր ըլլալու կասկածը, վէճերը պիտի շարունակուին, պարտութեան ենթարկուած եւ բազմաթիւ դժուարութիւններու դիմաց կանգնած երկրի մը մէջ:
Հայաստանի մէջ երեք տարիներէ ի վեր կասկածի եւ քննադատութիւններու թիրախ դատական համակարգը պիտի կարենա՞յ արդար եւ անվիճելի որոշում կայացնել: Այս կասկածն ալ, իր կարգին, ապակայունացնող է: Ո՞վ այսօր կրնայ երաշխաւորել, որ Սահմանադրական Դատարանը ազատօրէն պիտի վճռէ, իսկ ինչ ալ ըլլայ այդ վճիռը ան ընդունելի պիտի ըլլա՞յ բոլորին կողմէ: Նոյնիսկ կարելի է խորհիլ, որ Սահմանադրական Դատարանի վճիռը կրնայ սրել կացութիւնը, աճեցնել բարդութիւնները:
Բառերը իմաստ ունին: Ինչպէ՞ս գովաբանուած հպարտ քաղաքացիները բարենիշ կու տան, վստահութիւն կը յայտնեն երկիրը պարտութեան առաջնորդած ղեկավարութեան: Այս հարցումին պատասխանը քաղաքական վերլուծումներով չի սահմանուիր:
Թաւշեայ յեղափոխութեան ամբոխահաճութիւնը (պոպուլիզմը) փճացուց ժողովրդավարական կարգին եւ պետական համակարգին հանդէպ վստահութիւնը: Կասկածը համատարած է, այդ մասին կը վկայէ, հակառակ գործածուած միջոցներուն, քուէարկողներու գրեթէ կէսի բացակայութիւնը, որ հրաշքով ներկայ պիտի չըլլայ, եթէ նոյնիսկ Սահմանադրական Դատարանը ընթացք տայ բողոքներուն եւ ժողովուրդը հրաւիրուի կրկին քուէարկելու:
Հարկ է նաեւ աչքի առաջ ունենալ ինչ որ ըսուած է Միացեալ Ազգերու Կազմակերպութեան կողմէ ընդունուած Մարդկային Իրաւանց տիեզերական յայտարարութեան նախաբանին մէջ. «…էական է որ Մարդկային Իրաւունքը պաշտպանուի իրաւական կարգերու կողմէ, որպէսզի մարդը ստիպուած չըլլայ դիմելու բռնապետութեան եւ ճնշումի հակադրուելու որպէս գերագոյն միջոց՝ ըմբոստացման»:
Արգիլուած չէ նաեւ մտածել բոլոր ժամանակներու մեծերէն Արիստոտէլի հետ, որ բռնապետի տիպարին համար կ’ըսէ, որ ան կը հետապնդէ ոչ թէ իր հպատակներուն, այլ իր իր անձնական շահը, կը կառավարէ հակառակ իր հպատակներու կամքին, եւ կը բռնաբարէ արդարութեան օրէքները, ճշդելով, որ բռնապետութիւնը կրնայ ըլլալ միաձնեայ կամ հաւաքական:
Կը խորհիմ, որ ուր որ կը գտնուի Հայաստանը այսօր, իր պառակտուածութեամբ, քէներով, սեւ ու սպիտակով, կարիք ունի իմաստութեան եւ իմաստուններու: Այս ընելու համար հարազատ մտաւորականութիւնը պէտք չէ գոհանայ յայտարարութիւններով, այլ որպէս քարոզիչ երթայ դէպի ժողովուրդը, ըլլայ հայրենիքի եւ ազգի վերականգնումի ճամբացոյց, յաւելեալ պարտաւորութեան անշահախնդիր գիտակցութեամբ:
Առանց յոռետես կամ չարաղէտի գուշակ համարուելու, պէտք է առաջնորդուիլ այն ողջախոհութեամբ, որ վաղը ուշ կրնայ ըլլալ:
Այս ընելու համար պէտք է առաջնորդուիլ ճիշդ մարդը ճիշդ տեղը դնելու, the right man in the right place իմաստութեամբ:
Այդ right man-ը, ճիշդ մարդը, ճիշդ մարդերը կան, թերեւս խօսափողի առջեւ չեն:
Եթէ չկան, եթէ չգտնենք, այն ատեն պէտք է յուսահատիլ:
