0
0
Սփիւռքի մէջ ամենուրէք, մեծ խանդով նշուեցան Հայոց Ցեղասպանութեան ոգեկոչումները:
Ախալքալաքի մէջ, կազմակերպութեամբ տեղւոյն Հայկական երիտասարդական Կեդրոնին, Ապրիլ 23-ին տեղի ունեցաւ աւանդութեան վերածուած Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերուն նուիրուած ջահերթը: Քաղաքին երիտասարդութիւնը հաւաքուեցաւ “Ազատութիւն“ փողոցի վերջաւորութեան: Երթին մասնակիցները, որոնց թիւը տարուէ տարի կ՛աւելնայ, վառեցին ջահերը եւ սկսան երթը` հայկական, վրացական դրօշներով, ոճիրը դատապարտող պաստառներով եւ “Ճանաչում“ վանկարկելով` քալեցին դէպի Ախալքալաքի Սուրբ Խաչ եկեղեցի: “Զօրի Զօրեան“ երիտասարդական կազմակերպութեան անդամ Սարգիս Պալոյեան եկեղեցւոյ բակին մէջ կոչ ուղղեց Ախալքալաքի Շրջանային ժողովի պատգամաւորներուն, Ապրիլ 24-ին մոմեր վառելու եւ ծաղիկներ զետեղելու կողքին, հարցը նաեւ ներկայացնել Վրաստանի խորհրդարան` սոյն հարցը օրակարգ մտցնելու եւ 1915-ին Հայոց Ցեղասպանութեան փաստը պետականօրէն ճանչնալու եւ դատապարտելու պահանջով:
ԳԱՆԱՏԱ
Ապրիլ 24-ին, Թորոնթոյէն, Գէյմպրիճէն (Oնթարիօ), Լաւալէն, Մոնրէալէն, Հեմիլթընէն, Սէնթ Գաթրինզէն եւ այլ վայրերէ Օթթաուա ժամանեցին 2000 հայորդիներ եւ Գանատայի խորհրդարանին առջեւ միասնաբար վերանորոգեցին պահանջատիրութեան իրենց ուխտը: Գանատայի Հայ Դատի յանձնախումբին կողմէ կազմակերպուած հաւաքին ընթացքին ելոյթ ունեցան Գանատայի խորհրդարանի անդամներ եւ այլ հրաւիրեալներ: Ազատական կուսակցութեան անդամ Ճիմ Գարիճիանիս ներկաներուն յիշեցուց, որ 20-րդ դարու սկիզբը թուրքերու կողմէ գործադրուած Հայկական ու Պոնտական ցեղասպանութիւններու պատճառով է, որ այսօր Տարֆուրի մէջ կամ այլուր կը շարունակուին ցեղասպանական արարքները: Ազատական կուսակցութեան նախկին ղեկավար Պապ Ռէյ իր խօսքին մէջ շեշտեց, թէ Թուրքիոյ հետ հաշտեցման գործընթացը կրնայ յաջողիլ միայն այն պարագային, երբ Թուրքիա կ՛ընդունի պատմական ճշմարտութիւնը եւ վերջ կու տայ ուրացման իր քարոզչութեան:
Ընդդիմադիր Նոր Դեմոկրատ կուսակցութեան անդամ Ալեքսանտր Պուլրիս յայտարարեց, թէ կուսակցութիւնը կը միանայ աշխարհասփիւռ հայութեան ոգեկոչելու 98-րդ տարելիցը Հայոց Ցեղասպանութեան եւ իր խօսքը եզրափակեց հայերէնով “Երբեք չենք մոռնար“: Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպան պրն. Արմէն Եգանեան իր խօսքին մէջ շեշտեց, թէ անընդունելի կը գտնէ Օթթաուայի մօտ Թուրքիոյ դեսպանին այն յայտարարութիւնները, ուր վերջինս, Գանատայի կողմէ Հայկական Ցեղասպանութեան ճանաչումին պատճառով, կը սպառնար գանատական կառավարութեան հետ առեւտրական յարաբերութիւնները զարգացումը կասեցնել:
Թորոնթոհայութիւնը, իր կարգին Ապրիլ 21-ին, ոգեկոչած էր 98-ամեակը, ներկայութեամբ մեծ թիւով քաղաքական դէմքերու եւ հայորդիներու:
Հայ երեք աւանդական կուսակցութիւններու նախաձեռնութեամբ եւ Հայոց Ցեղասպանութեան ոգեկոչման միացեալ մարմնի կազմակերպութեամբ, 98-ամեակի հանդիսութիւնը տեղի ունեցաւ Թորոնթոյի Հայ կեդրոնէն ներս: Ներկայ էին մեծ թիւով դաշնակցային, նահանգային, եւ քաղաքապետական քաղաքական անձնաւորութիւններ, հայկական եւ գանատական բազմաթիւ կազմակերպութիւններու եւ միութիւններու ներկայացուցիչներ, ինչպէս նաեւ բազմաթիւ թորոնթոհայեր: Ձեռնարկի ընթացքին, Թորոնթոյի հայ համայնքի երկարամեայ բարեկամ եւ Օնթարիոյի խորհրդարանի նախկին խօսնակ` Տէյվիտ Ուորնըր, ասմունքեց Հայկական Ցեղասպանութեան նահատակներուն ձօնուած իր հեղինակած բանաստեղծութիւնը: Նաեւ ցուցադրուեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան մասնագէտ, ծագումով թուրք պատմաբան փրոֆ. Թաներ Աքչամի հետ “Նոր Հայ Հորիզոն“ հեռատեսիլի կայանի հարցազրոյցը:
Օրուան բանախօսն էր Գանատայի մօտ Հայաստանի Հանրապետութեան արտակարգ եւ լիազօր դեսպան պրն. Արմէն Եգանեանը, որ յայտնեց ներկաներուն, թէ Թուրքիոյ կողմէ ցեղասպանութեան ժխտումը, ինչպէս նաեւ ճիգերը հակադարձելու Գանատայի կառավարութեան կողմէ Հայկական Ցեղասպանութեան ճանաչումը, ամբողջովին անընդունելի եւ անհանդուրժելի են:
Ապրիլ 21-ին, Մոնրէալի Հայ Կեդրոնի “Ա. Ահարոնեան“ սրահին մէջ հոծ բազմութեամբ տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան ոգեկոչման պաշտօնական հանդիսութիւնը, ներկայութեամբ` Տէր Խաժակ Արք. Սրբ. Յակոբեանի` Գանատայի Հայոց Թեմի Բարեջան Առաջնորդ, հոգեւոր հայրերու, Մեծն Մոնրէալի տարածքին գործող հայ կազմակերպութեանց եւ պատկան մարմիններու ներկայացուցիչներու, ինչպէս նաեւ քաղաքապետական, նահանգային եւ դաշնակցային մակարդակներու վրայ գործող քաղաքական դէմքերու եւ ներկայացուցիչներու:
Բեմ բարձրացաւ Մոնրէալի Հայ Դատի յանձնախումբի ատենապետ պրն. Հրակ Տարագճեանը, որ փոխանցեց օրուան խորհուրդը: Նաեւ խօսք առաւ ծագումով ռուանտացի, թղթակից, գրագէտ եւ փաստաթղթագէտ` Ֆրանսուա Պուկինկօ, որուն հիմնական պատգամն էր շարունակել պայքարը, նկատի ունենալով, որ մարդկային պատմութեան մէջ առաջին անպատիժ մնացած ցեղասպանութիւնն էր Մեծ Եղեռնը: Ան կոչ ուղղեց գործնական եւ քաղաքական բոլոր միջոցառումներ օգտագործել, ի վերջոյ արդար լուծման յանգելու ու Մեծ Եղեռնի 100-ամեակի ոգեկոչման հանդիսութիւնը վերածելու տօնախմբութեան: Սոյն խրախուսիչ խօսքերը դիմաւորուեցան յոտնկայս բուռն ծափահարութիւններով:
Գէյմպրիճի (Oնթարիօ) մէջ ալ տեղի ունեցաւ 98-ամեակի նշում: Օրուան պատգամաբերն էր ընկ. Հայդուկ Շամլեանը, որ հակիրճ եւ տպաւորիչ ձեւով փոխանցեց օրուան պատգամը: Ընկ. Շամլեանի խօսքէն ետք, բեմ բարձրացան Շաբաթօրեայ վարժարանի աշակերտները, որոնք երգեցին “Սարդարապատ“ յաղթերգը եւ ներկայացուցին բանաստեղծական կտոր մը:
ԳԱԼԻՖՈՐՆԻԱ
Կազմակերպութեամբ Հայոց Ցեղասպանութեան Ոգեկոչման Լոս Անճելըսի Միացեալ մարմինին, Չորեքշաբթի, Ապրիլ 24-ին տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 98-ամեակի ոգեկոչումը, Մոնթեպելլոյի յուշարձանին մօտ, ներկայութեամբ քաղաքական դէմքերու, համայնքի ներկայացուցիչներու, գաղութի բոլոր յարանուանութեանց հոգեւոր առաջնորդներու եւ աւելի քան երեք հազար հայորդիներու:
Օրուան հանդիսավարն էր Արեւմտեան Ամերիկայի Հայ Դատի գրասենեակի գործադիր վարիչ Ուիլիըմ Պայրամեան, որ յաջորդաբար բեմ հրաւիրեց յուշահանդէսի պաշտօնատար հրաւիրեալները, որպէսզի իրենց խօսքը եւ պատգամը փոխանցեն ներկաներուն: Ելոյթ ունենցաւ Հ.Հ. գլխաւոր հիւպատոս Գրիգոր Յովհաննիսեան, որ կարեւորութեամբ անդրադարձաւ Թուրքիոյ կառավարութեան բարձրացուցած խոչընդոտներուն` արգելք հանդիսանալու համար հայութեան առաջընթացին: Հիւպատոսը շեշտեց, որ այդ բոլորը հաստատօրէն ապարդիւն պիտի անցնին:
Միացեալ մարմինի անդամ, Հայկական միացեալ ֆոնտի ներկայացուցիչ Յարութ Սասունեան ներկայացուց օրուան գլխաւոր բանախօսը` Բրիտանիոյ քաղաքացի, միջազգային իրաւաբան եւ դատաւոր, Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման կողմնակից, Մարդկային իրաւանց օրէնքի դասախօս Ճեֆրի Ռոպըրթսընի հակիրճ կենսագրականը, որ Լոս Անճելըս ժամանած էր Միացեալ մարմինին յատուկ հրաւէրով, եւ ապա բեմ հրաւիրեց զայն, որպէսզի փոխանցէ իր պատգամը: Օրուան բանախօս Ճեֆրի Ռոպըրթսըն ամփոփ ձեւով խօսեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան իր կատարած հետազօտութիւններուն մասին` շեշտելով մարդկային իրաւունքներու ոտնահարման փաստացի իրականութիւնները եւ ապա կարեւորելով այն ճշմարիտ իրողութիւնը, թէ` “կարելի չէ ներել թուրքին, առանց Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ արդարահատուցման“: Ապա յաջորդաբար ելոյթ ունեցան հրաւիրեալներու շարքէն ամերիկեան քաղաքական անձինք, որոնք ցաւակցելէ ետք ներկաներուն, վստահեցուցին Հայոց Ցեղասպանութեան իրողութիւնը եւ թէ իրենք հայ գաղութի կողքին պիտի պայքարին, մինչեւ որ Ամերիկեան կառավարութիւնը ճանչնայ Հայոց Ցեղասպանութեան փաստացի իրողութիւնը: Քաղաքական դէմքերու շարքին էին Լոս Անճելըսի քաղաքապետ Անթոնիօ Վիարայկոսա, նահանգային կրթական վերահսկիչ Թամ Թորլաքսըն, նահանգի ելեւմուտքի ընդհանուր վերահսկիչ Ճան Չիէնկ, նահանգային խորհրդարանի անդամ Մայք Կաթօ, Լոս Անճելըս քաղաքի իրաւաբան Գարմէն Թրութենիչ եւ Լոս Անճելըսի քաղաքապետական խորհուրդի անդամներ Ուենտի Կրուլ եւ Փօլ Գրիգորեան, ինչպէս նաեւ` քաղաքական այլ դէմքեր:
ԼԻԲԱՆԱՆ
Աւելի քան յիսուն հազար լիբանանահայերու պատգամ փոխանցող եւ յարգանք պարտադրող քայլարշաւ-պահանջատիրական երթ մը, կատարուեցաւ Ապրիլ 24-ին, Սփիւռքահայութեան սիրտը հանդիսացող Պուրճ Համուտէն Նահատակաց Հրապարակ: Շուրջ ժամ մը ետք լիբանանահայութեան քայլարշաւ-պահանջատիրական երթը հասաւ Նահատակաց հրապարակ, ուր ընթացք առաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 98-ամեակի ոգեկոչման պաշտօնական բաժինը: Քայլարշաւին մասնակիցները եռագոյններուն կողքին բարձրացուցած էին պաստառներ` ոչ միայն հայութեան, այլ նաեւ համայն մարդկութեան դէմ Թուրքիոյ գործած ահաւոր ոճիրը դատապարտող, անոր ժխտողական քաղաքականութիւնը մերժող, Մուշը, Կարինը, Արտահանը եւ Արեւմտահայաստանի իւրաքանչիւր թիզ հողը պահանջող, լիբանանցիներուն յիշեցնող, որ ոճրագործ թուրքին եաթաղանը նաեւ հասած էր Լիբանան: Քայլարշաւ-ոգեկոչման հանդիսութիւնը վերջ գտաւ “Սարդարապատ“ յաղթերգով:
Օր մը առաջ, լիբանանահայ երիտասարդութիւնը` իր երիտասարդական, ուսանողական եւ սկաուտական կառոյցներով միասնաբար Հայոց Ցեղասպանութեան 98-ամեակի պատգամը փոխանցեց եւ վերանորոգեց իր ուխտը` շարունակելու պայքարը միակամ շարքերով եւ հաստատակամ մօտեցումով: Հովանաւորութեամբ Հայոց Ցեղասպանութեան հարիւրամեակի Լիբանանի կեդրոնական մարմինին, եւ ներկայութեամբ հայ քաղաքական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներուն, երեսփոխաններու եւ նախարարներու, պատկան մարմիններու եւ միութիւններու ներկայացուցիչներուն եւ աւելի քան երկու հազար հայորդիներու, Մայրավանքին մէջ տեղի ունեցաւ հսկումի երեկոն: Լիբանանահայ սկաուտական կազմակերպութիւններու շեփորախումբերու մուտքի նուագէն ետք, հոգեւոր պետերու գլխաւորութեամբ տեղի ունեցաւ մէկուկէս միլիոն նահատակներու յիշատակին հոգեհանգստեան արարողութիւն:
ԻՐԱՆ
Հազարաւոր պահանջատէր հայորդիներ համախմբուեցան Թեհրանի Սուրբ Սարգիս եկեղեցւոյ շրջափակին եւ յարակից պողոտային մէջ, ուր մատուցուեցաւ պատարագ, որուն ընթացքին քարոզեց Թեհրանի հայոց թեմի առաջնորդ Սեպուհ արք. Սարգիսեան: Առաջնորդ սրբազանը կարդաց Ամենայն հայոց Գարեգին Բ. կաթողիկոսի եւ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Արամ Ա. կաթողիկոսի միացեալ յայտարարութիւնը` Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին առիթով, ապա սկսաւ ժողովրդային լուռ քայլարշաւը` դէպի Թուրքիոյ դեսպանատուն: Բազմահազար թեհրանահայեր բռունցքները ուղղած դէպի դեսպանատուն կը վանկարկէին “Մահ Թուրքիոյ ֆաշական կառավարութեան“ կարգախօսը:
Նոյն օրը Թեհրանի “Արարատ“ մարզամշակութային համալիրի “Սասունցի Դաւիթ“ սրահին մէջ տեղի ունեցաւ ոգեկոչման ձեռնարկ: Գործադրուեցաւ գեղարուեստական յայտագիր, ապա խօսք առաւ օրուան բանախօսը` լիբանանահայ ազգային-հասարակական գործիչ, Ազգային Լեւոն եւ Սոֆիա Յակոբեան քոլէճի տնօրէն, Հ.Մ.Ը.Մ.-ի “Մարզիկ“ պաշտօնաթերթի գլխաւոր խմբագիր Վիգէն Աւագեան:
Միւս կողմէ, Նոր Ջուղայի Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցւոյ մէջ, նախագահութեամբ Սպահանի հայոց թեմի առաջնորդ Բաբգէն եպս. Չարեանի, տեղի ունեցաւ հսկումի արարողութիւն: Այնուհետեւ խորհրդաւոր լռութեան եւ լոյսերու ներքեւ տեղի ունեցաւ մոմերով երթը եւ ներկաները քալեցին դէպի Սուրբ Ամենափրկիչ վանք, ուր տեղի ունեցաւ բողոքի հանրահաւաք: Ապրիլ 24-ի առաւօտեան, Սուրբ Ամենափրկիչ վանքի շրջափակին մէջ Հայոց Ցեղասպանութեան յուշարձանին մօտ տեղի ունեցաւ հոգեհանգստեան արարողութիւն եւ ծաղկեպսակներու զետեղում, ապա սկիզբ առաւ բողոքի քայլարշաւը:
Ատրպատականի հայոց թեմի հայաշատ երկու քաղաքներուն մէջ` Թաւրիզ եւ Ուրմիա մատուցուեցան Ս. պատարագներ, ինչպէս նաեւ տեղի ունեցան հոգեհանգստեան պաշտօններ ու ծաղկեմատոյց, նահատակաց յիշատակին կանգնեցուած զոյգ յուշարձաններուն առջեւ: Թաւրիզի Լիլաւա թաղի Սուրբ Սարգիս եկեղեցւոյ մէջ պատարագեց, քարոզեց ու ապա հոգեհանգստեան արարողութեան նախագահեց Ատրպատականի հայոց թեմի առաջնորդ Գրիգոր ծ. վրդ. Չիֆթճեան: Իսկ Ուրմիոյ մէջ Ս. պատարագը մատուցեց եւ քարոզեց շրջանի ծխատէր Ներսէս քհնյ. Պասիլեան:
Հաւատացեալներուն բազմութիւնը կանուխ ժամերէն լեցուցած էր եկեղեցիները եւ անոնց շրջափակերը` աղօթքով, մոմավառութեամբ եւ պատարագին մասնակցութեամբ իր յարգանքի տուրքը ընծայելու մեր անմեղ նահատակներուն:Պատարագէն ետք, թեմակալ առաջնորդին գլխաւորութեամբ, թափօրը յառաջացաւ դէպի նահատակաց յուշարձան, ուր կատարուեցաւ հոգեհանգստեան արարողութիւն: Ուրմիոյ մէջ նոյն օրը Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցւոյ շրջափակին մէջ կանգնած Ապրիլեան նահատակաց յուշարձանին առջեւ կատարուեցաւ ծաղկեմատոյց, եւ ապա “Արամ Մանուկեան“ սրահին մէջ` ոգեկոչման ձեռնարկ:
ԱՐԺԱՆԹԻՆ
Չորեքշաբթի, Ապրիլ 24-ի երեկոյեան, Արժանթինի մայրաքաղաք` Պուէնոս Այրէսի հայութիւնը ընդառաջեց համայնքի երիտասարդական միութիւններու նախաձեռնութեան, որ Հայոց Ցեղասպանութեան 98-ամեակի առիթով կազմակերպած էր քայլարշաւ մը դէպի Թուրքիոյ Դեսպանատուն: Հոծ բազմութիւն մը ներկայ գտնուեցաւ Պուէնոս Այրէսի Իրաւաբանութեան Պետական Համալսարանի մուտքին, ուրկէ ջահերով, պաստառներով եւ դրօշակներով ուղղուեցաւ դէպի Թուրքիոյ Դեսպանատուն, մինչ երիտասարդները բարձրախօսներով կ’արտայայտէին պահանջատիրական լոզունգներ:
Թափօրը ոստիկանութեան ներկայութեամբ շրջապատուած Դեսպանատան առջեւ հասնելով, տեղւոյն վրայ տեղի ունեցաւ ձեռնարկ մը, յիշատակելով 1915/23 թուականներուն Թուրքիոյ կողմէ գործադրուած Հայոց Ցեղասպանութեան աւելի քան 1.500.000 նահատակները:
Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակի նախօրեակին, Թուրքիոյ իշխանութիւններէն պահանջուեցաւ ճանաչում` իր գործադրած ոճիրին եւ հատուցում` հայ ազգի իրաւունքներուն:
Խաղաղութեան Նոպելեան մրցանակակից` Ատոլֆօ Փէրէս Էսքիվէլ, ողջոյնի գրութիւն մը ուղարկած էր ներկաներուն, ցաւ յայտնելով որ կամքէ անկախ պատճառներով բացակայ կը գտնուէր սոյն միջոցառման, նշելով թէ “Ապրիլ 24ը խտրականութեան ու անպատժելիութեան դէմ պայքարելու թուական մըն է, որոնք ոչ միայն Հայոց Ցեղասպանութեան պատճառ դարձած էին, այլ նաե՛ւ սարսափելի այլ ոճիրներու“: Իր պատգամի վերջին բաժնին մէջ, Փէրէս Էսքիվէլ կը յայտնէր. “Լրջօրէն կ’աջակցիմ ձեր պայքարին: Ու թէեւ ցաւ ի սիրտ այսօր չի կարողացայ ձեր մօտ ըլլալ, հաւատացէք որ իմ սիրտս ձեր կողքին կը գտնուի“:
ՖՐԱՆՍԱ
Ապրիլ 24-ին, Փարիզի քաղաքապետարանի հանդիսութիւններու սրահին մէջ տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին նուիրուած աւանդական ձեռնարկը: Քաղաքապետ Պերթրան Տըլանոյէ արտասանեց բացման խօսքը, որուն մէջ նշեց կարեւորութիւնը ժխտողականութեան դէմ պայքարի յաջողութեան: Ան ընդգծեց, որ Հայոց Ցեղասպանութեան ժխտումը քրէականացնող օրէնքը պէտք է վերջապէս ընդունուի: Քաղաքապետը նաեւ շեշտեց ֆրանսահայերու ունեցած անգնահատելի ներդրումը Փարիզի պատմութեան ընթացքին, մասնաւորաբար` Փարիզի ազատագրման համար պայքար մղած Միսաք Մանուշեանի խումբին ներդրումը‘ իբրեւ հայ-ֆրանսական եղբայրութեան պատմական դրսեւորումներէն մէկը: Յաջորդաբար խօսք առին ֆրանսահայ կազմակերպութիւններու համակարգման խորհուրդի համանախագահները եւ Ֆրանսայի մէջ Հայաստանի դեսպանը: Յիշատակի ձեռնարկին մասնակցեցան Ֆրանսայի մայրաքաղաքի քաղաքային իշխանութիւններու ներկայացուցիչներ, երեսփոխաններ, ծերակուտականներ, բազմաթիւ քաղաքական եւ մշակութային գործիչներ, յայտնի անհատներ, հարիւրաւոր ֆրանսացիներ եւ ֆրանսահայեր:
Ապրիլ 23-ին Փարիզի հանրահռչակ Աստուածամօր տաճարին մէջ տեղի ունեցաւ Ս. պատարագ` Ֆրանսայի Հայ կաթողիկէ եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւ Յովհաննէս եպս. Թէյրուզեանի նախագահութեամբ:
ՅՈՒՆԱՍՏԱՆ
Ապրիլ 23-.ին, Աթէնքի Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցւոյ մէջ հսկումի արարողութիւն կատարուեցաւ: Հսկումին հանդիսապետեց Յունահայոց թեմիս առաջնորդ Գերշ. Տ. Խորէն եպս. Տողրամաճեան, իր կողքին ունենալով Տէր Նարեկ Շահինեան եւ Տէր Պարէտ Խաչերեան քահանայ հայրերը, ինչպէս եւ Աթէնքի եկեղեցւոյ դպիրները: Հսկումի արարողութեան ներկայ գտնուեցան վերապատուելի Վիգէն Չոլաքեան, Յունահայոց Ազգային Վարչութիւնը, Թաղային Խորհուրդի ու Տիկնանց Մարմնոյ անդամներ, միութիւններու ներկայացուցիչներ եւ եկեղեցին լեցուցած հաւատացեալներու ու երիտասարդներու թիւ մը: Եկեղեցւոյ խորանին առջեւ սգաբեմ մը կազմուած էր, 1.5 միլիոն զոհերու թիւը խորհրդանշող մոմերով եւ նուրերով: Հսկումի արարողութեան ընթացքին կատարուեցաւ գիշերային ժամերգութիւն. ծանր եւ խորհրդաւոր մթնոլորտի մէջ, լսուեցան յատկապէս “Առաւօտ լուսոյ“ն ու “Անբաժանելին“ եւ հսկումը աւարտեցաւ հոգեհանգիստի կատարողութեամբ: Առաջնորդ սրբազան հայրը ասմունքեց Պարոյր Սեւակէն հատուածներ: Արարողութեան աւարտին, սրբազան հօր առաջնորդութեամբ, բոլոր ներկաները “Տէր ողորմեա“ն երգեցին եւ մոմավառութիւն տեղի ունեցաւ, ապա “Հայր Մեր“ով վերջ գտաւ երեկոն:
Թեսաղոնիկէի Սուրբ Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին հոգեհանգստեան արարողութիւն, Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ Թաղային Խորհուրդի եւ Հայ Դատի Յանձնախումբի համագործակցութեամբ: Պատարագը մատուցեց Գերշ. Տ. Սահակ վրդ. Եմիշեան: Յունաստանի կառավարութեան որպէս ներկայացուցիչ` նախարար Թէոտորոս Քարաօղլու դատապարտեց Հայոց Ցեղասպանութեան ոճրագործութիւնը` մարդկութեան դէմ ոճիր բնորոշելով այն: Յատկանշականօրէն ան ըսաւ թէ “կարելի չէ մարդոց դասակարգել լեզուի, կրօնքի եւ մշակոյթի միջեւ տարբերութիւններու հիմամբ: Մեր պարտքն է պաշտպանել Հանրապետութիւնը եւ պայքարիլ բոլոր այն երեւոյթներուն դէմ, որ բռնութիւն եւ ամբողջատիրութիւն կը պարտադրեն“: Ան աւելցուց թէ “ներկայ պայմաններուն տակ մեր ընկերութիւնը շեշտուած կերպով պէտք ունի համերաշխութեան: Այդպէս ուրեմն, մեր այսօրուայ ներկայութիւնը իւրայատուկ կերպով` “Չեմ մոռնար“ եւ “Երբե՛ք դարձեալ“ պատգամները կը փոխանցէ“ ըսաւ նախարարը:
ՍՊԱՆԻԱ
Պարսելոնայի համայնքը Ապրիլ 24-ին ոգեկոչեց Հայոց Ցեղասպանութեան 98-րդ տարելիցը: Ձեռնարկը տեղի ունեցաւ կազմակերպութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան դեսպանութեան, Քաթալոնիոյ մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան պատուոյ հիւպատոսութեան, Հայաստանեայց առաքելական եկեղեցւոյ խորհուրդին եւ Պարսելոնայի Հայկական մշակութային միութեան:
Ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ Սպանիոյ Թագաւորութեան մէջ Հայաստանի Հանրապետութեան գործերու հաւատարմատար Խորէն Տէրտէրեան: Ան ներկայացուց Ցեղասպանութեան մասին պատմական որոշ տեղեկութիւններ, խօսեցաւ երիտ թուրքերու քաղաքականութեան մասին եւ անդրադարձաւ Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչումին:
Խօսք առաւ Քաթալոնիոյ ներգաղթի եւ ընտանիքներու բարեկեցութեան միջգերատեսչական յարաբերութիւններու վարչութեան քարտուղար Մարիա Ռոսա Ֆորտունի: Ան նաեւ կարդաց Դանիէլ Վարուժանի բանաստեղծութիւններէն քանի մը ստեղծագործութիւններ:
Խօսք առին նաեւ Քաթալոնիոյ մէջ Հայաստանի պատուոյ հիւպատոս Խուան Սանմարթին Խիլ եւ Քաթալոնիոյ աստուածաբանութեան բաժանմունքի ղեկավար Արմանտ Պուճ: Օրուան պատգամը փոխանցեց Պարսելոնայի Հայկական մշակութային միութեան անդամ Տաթեւ Սուլեան: Ան իր խօսքը կեդրոնացուց պահանջատիրութեան ու հատուցման հանգրուանին վրայ: Անդրադարձ կատարեց նաեւ Թուրքիոյ մէջ ընթացող ու զարգացող ժողովրդավարական շարժումներուն:
Միւս կողմէ, Պարսելոնայի Հայկական մշակութային միութեան միօրեայ դպրոցը Կիրակի, Ապրիլ 21-ին ոգեկոչեց Հայոց Ցեղասպանութեան 98-րդ տարելիցը “Հայ տուն“ին մէջ: Ձեռնարկի ընթացքին, ներկաները դիտեցին Հայոց ցեղասպանութեան մասին պատմող վաւերագրական շարժապատկեր. ունկնդրեցին նաեւ բարձր դասարանի աշակերտներուն կողմէ արտասանուած բանաստեղծութիւններ:
ԲՐԻՏԱՆԻԱ
Ապրիլ 20-ին, կազմակերպութեամբ Բրիտանահայ համայնքային եւ եկեղեցական խորհուրդի Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման կոմիտէի, Լոնտոնի մէջ տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան 98-ամեակին նուիրուած տարեկան քայլարշաւը: Մասնակիցները քալեցին Լոնտոնի կեդրոնական փողոցներէն եւ հասան Համաշխարհային Ա. պատերազմի զոհերու յուշարձանին մօտ, ուր ծաղկեպսակներ զետեղուեցան: Քայլարշաւի աւարտին կազմակերպիչները բրիտանահայ համայնքին անունով Ցեղասպանութեան ճանաչման կոչ-նամակ յանձնեցին Մեծն Բրիտանիոյ վարչապետի գրասենեակին:
Միւս կողմէ Քարտիֆի (Կալէս) Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ ծխական խորհուրդին կազմակերպութեամբ, Ապրիլ 22-ին տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան յիշատակի ձեռնարկ մը: Ձեռնարկը տեղի կ՛ունենար Քարտիֆի Խաղաղութեան տաճարին մէջ եւ առաջինն էր` Կալէսի եկեղեցւոյ կողմէ Ապրիլ 24-ը իբրեւ Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի օր ճանչնալէն ի վեր: Ձեռնարկին մասնակցեցան եւ խօսք առին հայ համայնքի ներկայացուցիչներ, օտար թէ հայ հոգեւորականներ եւ այլ հիւրեր:
Աւարտին մասնակիցները ծաղկեպսակներ զետեղեցին Հայոց ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին Քարտիֆի մէջ կառուցուած խաչքարին մօտ:
ԳԵՐՄԱՆԻԱ
Ապրիլ 20-ին, Պերլինի Վիլհելմ կայսեր անուան Յիշատակի եկեղեցւոյ մատուռին մէջ` Պերլինի Հայկական դպրոցի աշակերտները ներկայացուցին գեղարուեստական յայտագիր մը “Կոչեմ ապրողաց“ խորագիրով` նուիրուած Ցեղասպանութեան զոհերուն: Հանդիսութեան ներկայ էին Հայ առաքելական եկեղեցւոյ Գերմանիոյ թեմի առաջնորդ Գարեգին արք. Պեքճեան, Գերմանիոյ մէջ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութեան ներկայացուցիչ Յարութիւն Գրիգորեան, Պերլինի մշակութային միութեան ատենապետ Վարդգէս Ալիանաք, Պերլինի եկեղեցական եւ մշակութային միութեան վարչութեան անդամներ եւ ծնողներ:
ՀՈԼԱՆՏԱ
Ապրիլ 21-ին Ամսթերտամի Հայ առաքելական եկեղեցւոյ վարչութեան նախաձեռնութեամբ, տեղւոյն “Նիուվէ Օսթեր“ յուշայգիին մէջ տեղադրուած Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յուշարձանին մօտ տեղի ունեցաւ Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի ոգեկոչման արարողութիւն: Արարողութեան սկիզբը ծաղկեպսակներ զետեղուեցան յուշակոթողին առջեւ, ապա Ամսթերտամի հոգեւոր հովիւ Տարօն քհնյ. Թադեւոսեան կատարեց հոգեհանգստեան կարգ: Ներկա
Քայլարշաւի աւարտին կազմակերպիչները բրիտանահայ համայնքին անունով Ցեղասպանութեան ճանաչման կոչ-նամակ յանձնեցին Մեծն Բրիտանիոյ վարչապետի գրասենեակին:
Միւս կողմէ Քարտիֆի (Կալէս) Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ ծխական խորհուրդին կազմակերպութեամբ, Ապրիլ 22-ին տեղի ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան յիշատակի ձեռնարկ մը: Ձեռնարկը տեղի կ՛ունենար Քարտիֆի Խաղաղութեան տաճարին մէջ եւ առաջինն էր` Կալէսի եկեղեցւոյ կողմէ Ապրիլ 24-ը իբրեւ Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի օր ճանչնալէն ի վեր: Ձեռնարկին մասնակցեցան եւ խօսք առին հայ համայնքի ներկայացուցիչներ, օտար թէ հայ հոգեւորականներ եւ այլ հիւրեր:
Աւարտին մասնակիցները ծաղկեպսակներ զետեղեցին Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին Քարտիֆի մէջ կառուցուած խաչքարին մօտ:
ՀՈՒՆԳԱՐԻԱ
Սեկետ քաղաքին մէջ բացումը կատարուեցաւ Համաշխարհային Ա. պատերազմին ընթացքին Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերուն նուիրուած յուշարձանին: Անիկա զետեղուած է Սեկետի Մայր տաճարին մօտ` Քրիստոնէական համերաշխութեան այգիին մէջ: Բացման ներկայ Բարի կամքի դեսպան Լեւոն Սարգսեան ողջունեց այս երեւոյթը եւ յայտնեց, որ հակառակ Հայաստանի եւ Հունգարիոյ միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւններու խզման` ժողովուրդներու բարեկամութիւնը դարաւոր պատմութիւն ունի: Այս առիթով նամակ յղեց նաեւ Հունգարիոյ Արտաքին Գործոց նախարար Եանոշ Մարթոնին, որ ըսաւ, թէ երկու ժողովուրդներու բարեկամութեան հիմքին մէջ ընդհանուր քրիստոնէական հաւատքն է եւ նշանակալից ձեռքբերումները, զորս Հունգարիոյ մէջ ունեցած են հայերը:
ՌՈՒՄԱՆԻԱ
Քանի մը քաղաքներու մէջ, տեղի ունեցան Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին նուիրուած ձեռնարկներ, որոնց մասնակցեցան հարիւրաւոր ռումանահայեր, ռումանացի բարձրաստիճան պաշտօնեաներ, մտաւորականներ, արուեստագէտներ եւ ուսանողներ: Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակի ձեռնարկներ տեղի ունեցան նաեւ հայաբնակ Քոսթանցա, Սուչավա, Պոթոշան, Պաքաու, Եաշ, Քլուժ, Կեռլա եւ Տումպրաւէն քաղաքներուն մէջ, ուր կատարուեցան գիրքի շնորհահանդէսներ, ցուցահանդէսներ եւ ժապաւէնի ցուցադրութիւններ:
Ապրիլ 24-ին Պուքրէշի Միքայէլ եւ Գաբրիէլ Սուրբ Հրեշտակապետաց եկեղեցւոյ մէջ կատարուեցաւ յիշատակի հոգեհանգիստ, ուր Ռումանիոյ հայոց թեմի առաջնորդ Տաթեւ եպս. Յակոբեանի կողքին ներկայ էին ռումանացի ուղղափառ, կաթողիկէ, ղպտի ուղղափառ եւ քալվինական բողոքական եկեղեցիներուն ներկայացուցիչները: Հոգեհանգիստի աւարտին ծաղկեպսակներ զետեղուեցան Մեծ եղեռնի զոհերու յիշատակին նուիրուած խաչքար-յուշարձանին առջեւ: Կարդացուեցաւ նաեւ Հայաստանի դեսպանին խօսքը, որուն մէջ ան շնորհակալութիւն կը յայտնէր բոլոր այն կառավարութիւններուն եւ խորհրդարաններուն, որոնք ճանչցած են Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ կը շարունակեն պայքար մղել մարդատեացութեան ու ցեղային խտրականութեան դրսեւորումներուն դէմ: Ան նաեւ ողջունեց բոլոր այն մտաւորականները, որոնք արդարութիւն կը պահանջեն, ինչպէս նաեւ թուրք հասարակութիւնը, որ օրէ օր կը բարձրացնէ իր բողոքի ձայնը` իշխանութիւններէն պահանջելով վերատեսութեան ենթարկել երկրին սեփական պատմութիւնը: Արարողութենէն ետք տեղի ունեցաւ արտօնուած երթ, որուն ընթացքին ռումանահայերը Հայաստանի դրօշներով եւ ցեղասպանութիւնը դատապարտող պաստառներով ուղղուեցան դէպի Պուքրէշի կեդրոն Յեղափոխութեան հրապարակ, հաւաքուածներուն եւ անցորդներուն բաժնելով ցեղասպանութեան մասին պատմող թռուցիկներ: Իսկ երեկոյեան տեղի ունեցաւ յիշատակի ձեռնարկ` Հայոց միութեան մշակոյթի կեդրոնին կազմակերպութեամբ:
Ապրիլ 23-ին Ռումանիոյ խորհրդարանի Երեսփոխաններու տան մէջ երեսփոխան, Ռումանիոյ ազգային փոքրամասնութիւններու խումբի ղեկավար Վարուժան Փամբուքճեան կատարեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը դատապարտող յայտարարութիւն մը, որուն յաջորդեց նիստը վարող Երեսփոխաններու տան փոխնախագահ Էդուարտ Հելվիկի դրական արձագանգը:
ՊՈՒԼԿԱՐԻԱ
Ապրիլ 19-ին Վառնայի քաղաքապետարանի նիստերու սրահին մէջ ցուցադրուեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան նուիրուած գերմանացի վաւերագրող Էրիք Ֆրիտլերի “Աղէտ“ ժապաւէնը: Ապա, Ապրիլ 24-ին, տեղւոյն Սուրբ Սարգիս հայկական եկեղեցւոյ մէջ մատուցուեցաւ պատարագ Վառնայի հոգեւոր հովիւ արժանապատիւ Բարթուղիմէոս քհնյ. Յակոբեանի ձեռամբ: Իսկ երեկոյեան տեղի ունեցաւ հոգեհանգստեան կարգ, որմէ ետք Վառնայի հայ երիտասարդները ներկայացուցին իրենց պատրաստած գեղարուեստական յայտագիրը: Այնուհետեւ տեղի ունեցաւ սուգի երթ դէպի Հայոց Ցեղասպանութեան յուշակոթողը:
Մայրաքաղաք Սոֆիայի մէջ, Պուլկարիոյ մէջ Հայաստանի դեսպան Արսէն Սհոյեան, Հայ առաքելական եկեղեցւոյ առաջնորդական տեղապահ Աբգար քհնյ. Յովակիմեան, դեսպանութեան անձնակազմը եւ պուլկարահայ համայնքի ներկայացուցիչներ ծաղկեպսակներ զետեղեցին Սոֆիոյ հայկական գերեզմանատան` Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին նուիրուած յուշարձանին: Այս արարողութեան յաջորդեց հոգեհանգստեան սուրբ պատարագ, որ մատուցուեցաւ Սոֆիոյ Ս. Աստուածածին եկեղեցւոյ մէջ:
ՈՒՔՐԱՅԻՆԱ
Ուքրայինայի մէջ Հայաստանի դեսպանութեան, տեղւոյն հայերու միութեան եւ Քիեւի հայ համայնքի նախաձեռնութեամբ, Ապրիլ 22-ին Ուքրայինայի գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի քաղաքագիտութեան եւ ազգագրական հիմնարկին մէջ տեղի ունեցաւ կլոր սեղան` “1915 թուականի Հայոց Ցեղասպանութիւնը. առանց մոռացութեան իրաւունքի“ նիւթով:
Կլոր սեղանին մասնակցեցան տեղւոյն խորհրդարանի վեց երեսփոխաններ` իշխող եւ ընդդիմադիր խմբակցութիւններէն, գիտական, ակադեմական հաստատութիւններու, քաղաքական, հասարակական, մշակութային կազմակերպութիւններու, զանգուածային լրատուամիջոցներու, հայ համայնքի, ազգային փոքրամասնութիւններու, ցեղասպանութեան, միջազգային եւ մարդկային իրաւունքներու նշանաւոր մասնագէտներ եւ այլ մարզերու ներկայացուցիչներ: Հայաստանի դեսպան Անդրանիկ Մանուկեան իր ուղերձին մէջ անդրադարձաւ հայ ժողովուրդի պատմութեան ամէնէն մռայլ էջին եւ նշեց, որ ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ ստեղծուած կառավարական յանձնախումբը, ինչպէս նաեւ Հայաստանը սփիւռքի հետ միասին պիտի շարունակեն աշխատանքները` հասնելու պատմական արդարութեան: Հայաստանի դեսպանը իր խոր երախտագիտութիւնը յայտնեց Ուքրանիոյ եւ ուքրանացիներուն` ցեղասպանութենէն վերապրածներէն մաս մը հիւրընկալելու համար: Կլոր սեղանին մասնակիցները շեշտեցին, որ Ցեղասպանութիւնը սարսափելի ոճիր մըն է ոչ միայն հայ ժողովուրդի, այլեւ ամբողջ մարդկութեան նկատմամբ, եւ անոր միջազգային ճանաչումն ու դատապարտումը նոր հաւանական ցեղասպանութիւններու լաւագոյն միջոցներէն մէկն է:
