0
0
ՍՏԵՓԱՆԱԿԵՐՏ․- Կիրակի` Հոկտեմբեր 30-ին Արցախի Հանրապետութեան Ազգային ժողովի բոլոր խմբակցութիւններուն նախաձեռնութեամբ տեղի ունեցաւ արտահերթ նիստ, որուն զուգահեռ Ստեփանակերտի Վերածնունդի հրապարակին վրայ կատարուեցաւ բազմահազարանոց հանրահաւաք: Այս հաւաքին մասնակցեցան Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Արայիկ Յարութիւնեանը, ինչպէս նաեւ երկրորդ ու երրորդ նախագահներ Արկադի Ղուկասեանը եւ Բակօ Սահակեանը:
Սոչիի մէջ նախատեսուած Ռուսիոյ, Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի ղեկավարներուն հանդիպումէն օր մը առաջ տեղի ունեցախ այս բազմամարդ հանրահաւաքը կը նկատուի մեծագոյնը 1988-ի հանրահաւաքէն ետք:
Արցախի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարար Դաւիթ Բաբայեան Ստեփանակերտի Վերածնունդի հրապարակին վրայ արցախահայերու հանրահաւաքն ու ներկայութիւնը նկատեց պատգամ՝ մարդկութեան, միջազգային հանրութեան եւ զանազան երկիրներու:
«Իսկապէս, մենք ապրում ենք օրհասական ժամանակներ: Մենք առերեսւում ենք գոյաբանական վտանգների, աւելին՝ ոչ միայն Արցախը, այլեւ մայր Հայաստանը եւ Սփիւռքն են առերեսւում նմանատիպ գոյաբանական խնդիրների, եւ նրանց ապագան մեծապէս կախուած է արցախցուց, Արցախից՝ ձեզանից։ Ներքին ոլորտներում ամենակարեւորը պէտք է չլինեն անտարբեր, հէնց անտարբերութիւնը կարող է մեզ կործանել: Կարծես թէ ամենաանմեղ արարքն է: Դէ ի՞նչ է կախուած ինձանից: Ոչ մի բան կախուած չէ մէկ մարդուց: Այդպէս են մտածում ոմանք. ո՛չ, իւրաքանչիւրիցդ է կախուած մեր ապագան, իւրաքանչիւրիցդ է կախուած՝ յաղթանա՞կ է լինելու, թէ՞ պարտութիւն: Ինչ վերաբերում է արտաքին ոլորտին, ի հա՛րկէ, մեծ աշխատանք է արւում համայն հայութեան հետ մէկտեղ: Պէտք է լինենք սկզբունքային, պէտք է տեղ տանք արհեստավարժութեանը եւ հայրենասիրութեանը», ըսաւ Բաբայեան:
Ան բարձր գնահատեց Ռուսիոյ դերակատարութիւնը շրջանին մէջ խաղաղութեան եւ կայունութեան պահպանման ու խաղաղապահ բարդ առաքելութեան իրականացման առումով: Բաբայեան ընդգծեց, որ անընդունելի է եւ պիտի մերժուի որեւէ առաջարկ, փաստաթուղթ, որմով Արցախը պիտի նկատուի իբրեւ Ատրպէյճանի մաս:
«Տարբեր երկիրներու եւ միջազգային կառոյցներու կողմէ նման առաջարկներ ներկայացնելու պարագային, զանոնք պիտի դիտարկենք իբրեւ միջազգային իրաւունքի կոպտագոյն խախտում: Հաւատացէ՛ք, որ ի վիճակի ենք պաշտպանել Արցախը: Ունինք այդ ներուժը, որ մեզմէ իւրաքանչիւրին մէջ է: Պէտք չէ հաւատանք, եթէ ըսեն, որ մենք ի վիճակի չենք մեզ պաշտպանելու», ըսաւ Բաբայեան ՝ շեշտելով, որ իւրաքանչիւրէն կախուած է՝ ըլլալու այն արժանապատիւ ու սկզբունքային սերունդը, որ անկախ բոլոր դժուարութիւններէն պիտի կարենայ փրկել Արցախը:
Խօսքի աւարտին, ան ըսաւ․ «Երբ մենք ասում ենք, որ Ռուսաստանն ու ռուս ժողովուրդը եղբայրական են, ի լուր աշխարհի ուզում ենք յայտարարել, որ դա ուղղուած չէ որեւէ այլ պետութեան դէմ: Մենք նման իրաւունք չունենք, որովհետեւ ունենք Սփիւռք: Հետեւաբար եկէք բռունցքուենք, համախմբուենք, երբեք չյուսահատուենք»:
Հայ Առաքելական եկեղեցւոյ Արցախի թեմի առաջնորդ Վրթանէս եպս. Աբրահամեան հաստատեց, որ խորհրդանշական հաւաքը վառ ապացոյցն է այն իրողութեան, որ արցախեան շարժումը աւարտած չէ եւ կը շարունակէ նոր շեշտադրումով:
«Իրապէս դուք հերոս ժողովուրդ էք. այսօր դուք մի կողմ էք թողել ձեր բոլոր տեսակի անձնական նեղութիւններն ու դժուարութիւնները եւ եկել էք այստեղ՝ Ստեփանակերտի Վերածննդի հրապարակ՝ ձեր հերոս նախնինների սրբազան կանչով, ովքեր սկսեցին արցախեան շարժումը, որը յետոյ դարձաւ պայքար ու գոյամարտ, որպէսզի ցոյց տայ համայն հայութեանը, որ Արցախը ապրում է եւ պիտի ապրի, քանզի աւետարանական խօսքի համաձայն՝ մեր այոն այո է. եւ ոչը՝ ոչ: 1988թ. անկախութեան այոն մնում է այժմէական եւ աւելի զօրեղ: Որպէսզի այն դառնայ համախմբող ողջ հայութեան համար, պիտի դառնայ հոգու ճիչ՝ անտարբերութիւնից հանելու շատերին եւ ճշմարիտ ճանապարհից շեղուածներին յետ դարձնելու, դառնայ առ Աստուած աղերս՝ փրկութեան եւ յաւերժութեան։ Մենք կեանքի եւ մահուան պայքարի մէջ ենք, եւ մեր ապրելու իրաւունքը փորձում են որոշել առանց մեզ: Այսօր Արցախի հարցի լուծման միայն ու միայն մէկ տարբերակ կայ՝ ազատ ու ինքնորոշուած Արցախ: Ահա այս համոզումով է, որ մենք արդէն իսկ 30 եւ աւելի տարիներ ասում ենք՝ այո՛ ինքնորոշմանը», ըսաւ ան եզրափակելով, թէ Արցախի կողքին ըլլալ՝ կը նշանակէ ըլլալ արդարութեան եւ քաղաքակրթութեան կողքին. այս է բանալին Արցախի հարցի լուծման՝ կանգնիլ ազգերու ինքնորոշման քաղաքակիրթ ձեւաչափի կողքին:
Արցախի Ազգային ժողովի «Հայ Յեղափոխական Դաշնակցութիւն» խմբակցութեան ղեկավար Արթուր Մոսիյեանի հաստատեց, որ մեծաթիւ հանրահաւաքին պատգամը յստակ է՝ արցախահայութիւնը պատրաստ է տէր կանգնելու ազատ եւ անկախ ապրելու իր իրաւունքին, ինչպէս շուրջ երեք տասնամեակ առաջ Արցախի ազգային-ազատագրական շարժման օրերուն: Ան շեշտեց, որ շատ բան փոխուած է այդ թուականէն, սակայն անփոփոխ մնացած է արցախցիին կամքը եւ վճռականութիւնը՝ տէր կանգնելու իր պատմութեան, իրաւունքներուն, եկեղեցիներուն, շիրիմներուն, հազարաւոր նահատակ հերոսներու արեամբ սրբագործուած հողին եւ հայրենիքին:
«44-օրեայ աղէտալի պատերազմից յետոյ մեր երկիրը կանգնել է նոր իրողութիւնների եւ մարտահրաւէրների առաջ: Ադրբեջանի ղեկավարը յայտարարում է, որ Լեռնային Ղարաբաղի խնդիր չկայ, իրենք լուծել են այն: Միջազգային տարբեր դերակատարների կողմից շրջանառւում են տարբեր փաստաթղթեր, տարբերակներ, որոնց հիմքում ընկած են ոչ այնքան միջազգային իրաւունքի համամարդկային նորմերը (չափանիշները), այլեւ տարբեր ուժային կեդրոնների տարածաշրջանային շահերը: Այդպիսի քննարկուող փաստաթղթերից մէկը վերջին օրերին ՀՀ Ազգային ժողովում պատռուեց մեր գործընկերոջ կողմից, այո՛, մենք փաստում ենք, որ անընդունելի, պատռման եւ շպրտման ենթակայ է իւրաքանչիւր փաստաթուղթ, ում կողմից էլ այն ներկայացուած լինի, որն Արցախը կը ներառի Ադրբեջանի կազմում, որովհետեւ դա պարունակում է 21րդ դարում նոր ցեղասպանութեան կամ Արցախի հայաթափման վտանգ: Այս ամէնը թոյլ չտալու համար կայ մէկ ճանապարհ՝ համախմբուենք, դառնանք մէկ բռունցք եւ տէր կանգնենք մեր իրաւունքներին: Սա երկարատեւ պայքարի ճանապարհ է: Հայ ժողովրդից առաւել ոչ մէկը չգիտի խաղաղութեան արժէքը: Իրական խաղաղութեան հասնելու համար պէտք է հրաժարուել խաղաղութեան պատրանքից: Պէտք է ձերբազատուել թոյլի, անճարակի, արհեստականօրէն սերմանուող կոմպլեքսներից (բարդույթներէ) ու մարդկանցից: Յաջողութեան կը հասնենք միայն մեր իրաւունքների համար աննահանջ պայքարող համահայկական ներուժով եւ Արցախ-Հայաստան-Սփիւռք եռամիասնութեամբ», շեշտեց Մոսիյեան:
Արցախի Ազգային Ժողովի «ժողովրդավարական կուսակցութիւն» խմբակցութեան անդամ Գեղամ Ստեփանեան, խօսք առնելով ըսաւ․ «Արդէն երկու տարի է, ինչ Արցախի Հանրապետութեան ժողովուրդը ապրում ու արարում է ոչ սովորական պայմաններում` անորոշութիւն, Ատրպէյճանի կողմից պատերազմի վերսկսման սպառնալիքներ, հոգեբանական ճնշումներ, ենթակառուցուածքների պարբերական խաթարումներ եւ նման տասնեակ խնդիրներ:
Երկու տարի է` Արցախի ժողովուրդը տագնապի զանգ է հնչեցնում միջազգային հանրութեանը եւ բոլոր շահագրգիռ կառոյցներին` փորձելով նրանց հասցնել այն ակնյայտ ճշմարտութիւնը, որ Ատրպէյճանը շարունակում է գործողութիւնները` բազմիցս խախտելով կրակի դադարեցման եւ բոլոր ռազմական գործողութիւններին վերջ տալու եռակողմ յայտարարութեան ելակետային դրոյթը, ոտնահարելով ուժի կամ ուժի սպառնալիքի կիրառման անթոյլատրելիութեան միջազգային սկզբունքը:
Երկու տարի է, ինչ Ատրպէյճանը բոլոր միջազգային ատեաններում յամառօրէն ձգտում է տպաւորութիւն ստեղծել, թէ ադրբեջանա-ղարաբաղեան հակամարտութիւնը լուծուած է: Ստիպուած ենք ցաւով արձանագրել, որ միջազգային որոշ կառոյցներում եւ որոշ ազդեցիկ երկրներում Ատրպէյճանի մատուցած, այսպէս ասած, փաստարկները ոչ միայն արժանանում են ուշադրութեան, այլեւ փորձ է արւում ժողովրդի ինքնորոշման իրաւունքը ստորադասել աշխարհաքաղաքական հետաքրքրութիւններին, որոշ դէպքերում էլ ատրպէյճանական նաւթին եւ կազին:
Որեւէ հակամարտութեան լուծում չի կարող միակողմանի զիջումների հաշուին լինել: Մենք չենք համարում, որ խնդիրը լուծուած չէ, քանի դեռ որոշուած չէ Արցախի վերջնական կարգավիճակը, քանի վերականգնուած չեն Ատրպէյճանի կողմից բռնազաւթուած տարածքներից բռնի տեղահանուած քաղաքացիների խախտուած իրաւունքները, քանի դեռ բռնազաւթուած տարածքներում հետեւողականօրէն ոչնչացւում են հայկական մշակութային ու հոգեւոր ժառանգութիւնը»:
Իսկ պատգամաւոր Մետաքսէ Յակոբեան իր կարգին, խօսք առնելով, յայտնեց․ «Հասել ենք սահմանագծին, որից անդին մեր քաջորդիների արեամբ գծուած հայրենիքի կորուստն է եւ այն չկորցնելու համար պիտի հետ նայենք եւ յիշենք: Յիշում եւ յիշեցնում ենք, որ 1991 Սեպտեմբեր 2-ից ԼՂՀ հռչակումից ընդամէնը մի քանի ամիս առաջ 1991-Ի գարնան Ատրպէյճանն իրականացրեց ռազմական գործողութիւններ` գրաւելով եւ իրենց տներից արտաքսելով հայկական բնակավայրերի տասնեակ հազարաւոր բնակիչներին, ինչի արդիւնքում կրկին ցեղասպանուելու վտանգի առջեւ էինք: Արցախում եւ Հայաստանում տիրում էր հիասթափութեան, տագնապի եւ անորոշութեան մթնոլորտ: 1991-ի Սեպտեմբեր 2-ին Ստեփանակերտում տեղի ունեցաւ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի մարզային եւ Շահումեանի շրջանային խորհուրդների համատեղ նստաշրջանը: Ընդունուեց հռչակագիր Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի եւ Շահումեանի շրջանի սահմաններում Լեռնային Ղարաբաղի հանրապետութիւն հռչակելու մասին` հիմք ընդունելով 1990-ի Ապրիլ 3-ի Խորհրդային միութեան Գերագոյն խորհրդի` Խորհրդային միութեան կազմից միութենական հանրապետութիւնների դուրս գալու կարգի մասին օրէնքը: Ամիսների անց` 1991թ. դեկտեմբերի 10-ին, Արցախում տեղի ունեցաւ անկախութեան հանրաքուէ: Հանրաքուէ, որն Արցախի բնակիչներն իրականացրեցին պայթիւնների եւ հրետակոծութեան ներքոյ` ունենալով նաեւ զոհեր խաղաղ բնակչութեան մէջ, սակայն լիայոյս, որ կերտում են անկախ հայրենիք: Եւ ստացուեց:
Արցախի հանրապետութիւնն այսօր առաւել քան երբեւէ կանգնած է գոյութիւն ունենալ-չունենալու խնդրի առաջ: Աշխարհաքաղաքական եւ տարածաշրջանային վերջին զարգացումները նոր մարտահրաւէրներ են առաջ բերում Արցախի հանրապետութեան համար: Ստեղծուած իրավիճակում Ատրպէյճանը շարունակում է ուժի սպառնալիքի կիրառումը, ագրեսիւ ու հակահայկական յայտարարութիւնները` միաժամանակ պնդելով, որ Արցախի հարց պարզապէս չկայ, ինչը բացարձակ անընդունելի մօտեցում է: Այն Արցախի հանրապետութեան ուղիղ ոչնչացումն է, հայի նոր ցեղասպանութիւնն է: պաքուի նման քաղաքականութիւնն արդիւնք է մի կողմից Հայաստանից ակնկալուող յստակ հակազդեցութեան բացակայութեան, միւս կողմից միջազգային հանրութեան լռութեան, բացառութեամբ որոշ դէպքերի:
Դիմում եմ ոչ միայն այս դահլիճում նստած գործընկերներիս, այլ նաեւ հազարաւոր արցախցիներին, ովքեր հէնց հիմա Ստեփանակերտի վերածննդի հրապարակում են եւ սպասում են մեր դիրքորոշմանն ու յետագայ քայլերին: Հայրենակիցնէր, մենք սխալուելու իրաւունք չունենք, արկածախնդրութիւնը կը կործանի թէ Արցախը, թէ Հայաստանը, թէ մեր բոլորի երազանք հայրենիքը: Մենք պիտի պարզ եւ յստակ ուղղենք մեր վեկտորը, իսկ այն միայն մէկ ուղղութիւն ունի: Ուստի բանակցողներից, որոշում կայացնողներից պահանջում ենք մերժել եւ հրաժարուել վաւերացնել ցանկացած փաստաթուղթ, որտեղ կը ստորադասուի Արցախի ինքնորոշման իրաւունքը եւ փորձ կարուի Արցախը բռնակցել Ատրպէյճանին: Եթէ բանակցել, ապա միայն մի հիմքով` Արցախը եղել է, կայ ու լինելու է հայկական եւ ոչ մի պայմանով չի կարող լինել Ադրբեջանի կազմում: Կոչ ենք անում Արցախում, Հայաստանում եւ Սփիւռքում ապրող մեր ազգակիցներին եւ մեր բոլոր բարեկամներին համախմբուել յանուն Արցախի` յստակ գիտակցումով, որ այսօր վտանգուած է արցախի լինելիութիւնը»:
