ՑԵ­ՂԱՍ­ՊԱ­ՆՈՒ­ԹԻՒՆ – ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԱ­ՀԱՆ­ՄԱՆ ԱՒԵ­ՐԻ ՄԱ­ՍԻՆ

0 0

Յ. ՊԱԼԵԱՆ

ՏԵՍԱՆԿԻՒՆ ՓՈԽԵԼՈՒ ­ՓՈՐՁ

1915-ով յատ­կան­շուող ցե­ղաս­պա­նու­թիւն-հայ­րե­նա­հա­նու­մը եւ խորհր­դա­յին-ստա­լին­եան հար­թող գլա­նի հե­տե­ւանք­նե­րը ազ­գի հո­գե­բա­րո­յա­կան աւե­րի տե­սան­կիւ­նէ չենք քննած: Այդ ան­կա­րե­լի եղած է եւ այդ­պէս ալ կը շա­րու­նակ­ուի` նե­րազ­գա­յին ինք­նա­գո­հու­թեան թո­հու­բո­հին մէջ են­թա­քա­ղա­քա­կան կարծ­րա­ցած տա­րա­կար­ծու­թիւն-մրցակ­ցու­թիւն­նե­րու որ­պէս հե­տե­ւանք, ծնունդ տա­լով առան­ձին ապ­րող նոյն ազ­գէն սե­րած տար­բեր հատ­ուած­նե­րու:

Այս քննու­թիւնը տար­բեր որակ է Ցե­ղաս­պա­նու­թիւնը փաս­տե­լու հա­մար եղած վա­ւե­րագ­րե­րու մէկ­տե­ղու­մէ, հրա­պա­րա­կու­մէ, վեր­լու­ծու­մէ:

Մտա­ծում, վեր­լու­ծա­կան աշ­խա­տանք, ազ­գա­յին հե­ռան­կա­րի մշա­կում` շնչաս­պառ եղած են, երէկ եւ այ­սօր, “հայ­րե­նա­սի­րա­կան“ հա­մար­ուած կար­գա­խօ­սե­րու եւ ան­հա­տա­պաշ­տա­կան վե­րա­բե­րում­նե­րու մէջ: Զա­նոնք հիմ­նա­ւո­րող քա­ղա­քա­կան միտ­քը կծկուած է քա­րոզ­չա­կա­նի մէջ, որ կը շա­րու­նա­կէ ջուր բե­րել ջո­ջա­կա­նու­թիւն­նե­րու դիր­քե­րու տե­ւա­կա­նաց­ման ջա­ղաց­քին: Կար­գա­խօս կրկնե­լով` ապաս­տա­նած ենք մենք մեզ­մէ դուրս, որով­հե­տեւ ինք­զինք խո­շո­րա­ցոյ­ցի տակ բռնել ե՛ւ դժուար է, ե՛ւ ցաւց­նող:

Ազգ էինք, երբ հո­ղին վրայ էինք, մեր աւան­դու­թիւն­նե­րով, եր­գե­րով, ուխ­տագ­նա­ցու­թիւն­նե­րով, ըն­տա­նե­կան-տոհ­մա­կան սո­վո­րու­թիւն­նե­րով եւ ար­ժէք­նե­րով, մեր ար­մատ­նե­րէն եկող բար­բառ­նե­րով, հո­ղը մշա­կող եւ անոր վրայ բնա­կող տի­րոջ բնա­կան զգա­ցու­մով, լայն առու­մով ըն­տա­նի­քի մը պատ­կա­նե­լու բնազ­դա­կան գի­տակ­ցու­թեամբ: Մեծ քա­ղաք­նե­րու մէջ մի­ա­տե­սա­կու­թեան ան­դի­մա­գիծ դառ­նա­լու դա­տա­պարտ­ուած­ներ չէ­ինք:

Այս յատ­կան­շա­կան տու­եալ­նե­րը դի­մա­գիծ եւ ինք­նու­թիւն կը ստեղ­ծէ­ին:

Իմաս­տուն եւ ման­ուա­ծա­պատ վեր­լու­ծում­ներ ընե­լու կա­րիք չկար կեղծ լու­սապ­սակ­ներ ու­նե­նա­լու հա­մար:

Բաղ­դա­տենք ԱԶ­ԳԻ ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԱ­ՀԱՆ­ՈՒԱԾ ՀԱՏ­ՈՒԱ­Ծէն գո­յա­ցած ­բազ­մա­թիւ եւ բազ­մա­գոյն հա­մայնք­նե­րը նշուած ազ­դակ­նե­րուն:

Եթէ ­Հար­ցում­նե­րու

­Պա­տաս­խա­նենք

Ի՞նչ մնա­ցած է, ի՞նչ պա­հած ենք: Նո՞յնն ենք, թէ՞ տար­բեր, իրա­պէս շա­րու­նա­կու­թի՞ւն ենք:

Հայ­րե­նա­հան­ուած հատ­ուա­ծը, ի հար­կէ, հո­գե­պէս խոր­շա­կա­հար էր, քա­նի որ ըն­տա­նիք­ներ ի սպառ բնաջնջ­ուած էին, կամ անոնց ան­դամ­նե­րուն մէ­կը զոհ գա­ցած էր` մնա­ցող­նե­րը յա­ւեր­ժա­ցած սու­գի մատ­նե­լով, սուգ զա­ւա­կի, հօր, մօր, եղ­բօր: Այ­սօր ան­գամ, երբ “ան­շի­րիմ“ մեռ­եալ­նե­րու մա­սին կը խօս­ուի, ցաւ կայ այդ բա­ռին ետեւ, նոյ­նիսկ երբ չենք կրնար անուն­ներ տալ այդ ան­շի­րիմ­նե­րուն, որով­հե­տեւ աղօթ­քով եւ խուն­կով սգա­լու իրա­ւուն­քէ զրկուած են մար­դիկ:

Ու­շագ­րաւ է, որ երեք սե­րունդ ետք ան­գամ բա­նաս­տեղծ մը կը պատ­մէ թրքա­կան հա­րե­մէ եկած իր մեծ մօր մա­սին: Նոյ­նիսկ երբ մար­դիկ կը պատ­շա­ճին, առօր­եան կը կլա­նէ զի­րենք, ապր­ուած կամ ժա­ռանգ­ուած անց­եա­լը նստած կը մնայ են­թա­գի­տա­կի­ցին մէջ: Հե­ռա­ւոր աշ­խարհ­նե­րէ մար­դիկ երբ մին­չեւ Տէր Զօր կու գան, հայ­րե­նա­հան­ուա­ծի ուխ­տագ­նա­ցու­թիւն է այդ ճամ­բոր­դու­թիւնը, անոնք զբօ­սաշր­ջիկ չեն: Հո­գե­բա­րո­յա­կան քան­դու­մին կար­ծէք ան­մի­ջա­կան դար­մա­նը կը փնտռեն: Անոնք ճառ չեն կրնար խօ­սիլ, բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն չեն գրեր, կը վկա­յեն իրենց բջիջ­նե­րուն մէջ տեղ գտած ցա­ւի մա­սին: Այս վկա­յու­թիւնը թատ­րոն չէ:

Եթէ մէկ կող­մէ կայ ցա­ւի տե­սակ մը “պաշ­տա­մունք“, միւս կող­մէ` կայ ինք­զին­քին եւ յետ­նորդ­նե­րու անվ­տանգ ապա­գայ մը ապա­հո­վե­լու ընդ­հան­րա­ցած եւ բազ­մա­թիւ ձե­ւե­րով ար­տա­յայ­տուող մի­տու­մը, որ­պէս­զի յա­ւեր­ժա­ցած ցա­ւի անց­եա­լը յան­կարծ չկրկնուի: Փո­խա­նակ իրա­ւուն­քի պաշտ­պա­նու­թիւնը ան­հա­տա­կան եւ հա­ւա­քա­կան վե­րա­բե­րու­մի, այ­սինքն` յանձ­նա­ռու­թեան, առանցք դարձ­նե­լու, զանգ­ուա­ծա­յին կեր­պով “գլուխ փրկե­լու“ ըն­թացք որ­դեգր­ուած է, եւ մե­ծա­մաս­նու­թիւնը կ՛որ­դեգ­րէ խու­ճա­պա­յին փա­խուստ մը ծի­նե­րու մէջ պառ­կած սա­րսա­փէն:

Եւ ազ­գա­յին վե­րապ­րու­մը կը ստո­րա­դաս­ուի ան­հա­տա­կան վե­րապ­րու­մի պար­զա­գոյն ձե­ւին, ըն­տա­նի­քի, հօր, մօր, զա­ւա­կի: Ազ­գա­յին իրաւ վե­րապ­րու­մի գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւն կա­րե­լի չէ եղած ներշն­չել:

Պատ­մա­կան ծան­րակ­շիռ հե­տե­ւանք­նե­րով ձա­խո­ղու­թիւն մը:

Այս ձա­խո­ղու­թեան ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը բազ­մա­զան են, եթէ ինք­նար­դա­րա­ցում­նե­րու մշուշ չստեղ­ծենք: Անոնք հա­ւա­սա­րա­պէս աւե­րիչ հան­գա­մանք ու­նին:

Վի­ճա­կագ­րու­թիւն մը չու­նինք գիտ­նա­լու հա­մար, որ Բ. Աշ­խար­հա­մար­տի աւար­տէն ան­մի­ջա­պէս ետք Հա­յաս­տան ՆԵՐ­ԳԱՂ­ԹՈՂ­ՆԵ­ՐՈՒ ո՞ր տո­կո­սը դուրս եկաւ երկ­րէն, ո՞ր տո­կո­սը հոն մնաց: Ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թեան տե­սան­կիւ­նէ չենք մեկ­նա­բա­նած երե­ւոյ­թը:

Մի­ջի­ն ա­րե­ւել­եան եր­կիր­նե­րու ապա­կա­յու­նաց­ման պատ­ճա­ռով ներս­փիւռք­եան գաղ­թե­րը ին­չո՞ւ դէ­պի եր­կիր վե­րա­դարձ չե­ղան, այլ եղան խու­ճա­պա­յին փա­խուստ` ովկ­ի­ա­նոս­նե­րէն ան­դին: Կրկին` ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թեան տե­սան­կիւ­նէ չենք մեկ­նա­բա­նած երե­ւոյ­թը:

Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խա­ցու­մէն ետք տե­ղի ու­նե­ցած եւ կանգ չառ­նող խու­ճա­պա­յին ար­տա­գաղ­թը ինչ­պէ՞ս բա­ցատ­րել` գե­րան­ցում կա­տա­րե­լով բա­րօ­րու­թեան ազ­դակ­նե­րէն: Կրկին` ազ­գա­յին գի­տակ­ցու­թեան տե­սան­կիւ­նէ չենք մեկ­նա­բա­նած երե­ւոյ­թը:

Սփիւռք(ներ)ի դպրո­ցա­կան տա­րի­քի հա­յած­նունդ­նե­րու ո՞ր տո­կո­սը կը գտնուի հայ­կա­կան վար­ժա­րան­նե­րու մէջ եւ ին­չո՞ւ անոնք ափ կ՛առ­նեն հոն, ուր ազգ եւ մշա­կոյթ պի­տի չժա­ռան­գեն, ո՞ր տրա­մա­բա­նու­թեան եւ գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան կը հպա­տա­կին անոնց ծնող­նե­րը, եւ ինչ­պէ՞ս զա­նոնք հոն հաս­ցու­ցած ենք:

Մեր ժո­ղո­վուր­դին կրած ցե­ղաս­պա­նու­թեան եւ հայ­րե­նա­հան­ման ծանր հար­ուա­ծը նե­րազ­գա­յին իրա­պէս հա­ւա­քա­կան իտ­է­ա­լի ծնունդ չէ տուած: Փոք­րա­մաս­նու­թիւն­ներ կան, որոնք կը գոր­ծեն այն մի­ա­միտ հա­ւատ­քով, որ ազ­գի հա­ւա­քա­կան կամ­քը եւ երազ­նե­րը կ՛ար­տա­յայ­տեն: Տա­սը կամ քսան միլի­ո­նի ո՞ր տո­կո­սը ինք­զինք կը տես­նէ այդ հա­ւա­քա­կան կամ­քին եւ երա­զին մէջ: Այս հար­ցու­մը չենք ուղ­ղած եւ չենք ուղ­ղեր:

Ընդ­հան­րաց­նե­լով, ո՞ր տո­կո­սը ՄԵ՛Ր ՀԱՄ­ՐԱՆ­Քին իս­կա­պէս կը գտնուի ազ­գա­յին աւա­զա­նի մէջ, ի՞նչ կ՛ընենք հե­ռա­ցած-հե­ռա­ցող տո­կո­սին հա­մար: Այս “ի՞նչ կ՛ընենք“ հար­ցու­մը կը վե­րա­բե­րի ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան զանգ­ուա­ծա­յին թա­փան­ցու­մին եւ իւ­րաց­ման, որ տար­բեր որակ է շա­բա­թա­վեր­ջի աղ­մուկ-իրա­րան­ցում­նե­րէն:

ՇՂԹԱՅԻ ­ՕՂԱԿՆԵՐԸ

­ԻՆՉՊԷ՞Ս ­ՉԱՆՋԱՏԵԼ

Կա՞յ այ­լընտ­րան­քա­յին ըն­թացք:

Կա՛յ:

Շա­րու­նա­կու­թիւն ըլ­լա­լու եւ մէ­կու­թիւն ստեղ­ծե­լու հա­սա­րակ յայ­տա­րա­րը եւ ու­ժա­կա­նու­թիւնը ո՞ւր կը գտնուին: Անոնք կը գտնուին ԻՆՔ­ՆՈՒ­ԹԵԱՆ ԳԻ­ՏԱԿ­ՑՈՒ­ԹԵԱՆ մէջ: Իսկ այս գի­տակ­ցու­թիւնը կար­գա­խօ­սա­յին թու­թա­կա­բա­նու­թիւն­նե­րէն եւ բարձ­րա­խօ­սա­յին աղմ­կա­րա­րու­թե­նէն տար­բեր որակ է: Այդ որա­կը պա­հել եւ աճեց­նել վե­րա­կանգ­նու­մի այ­լընտ­րան­քա­յին ըն­թացքն է:

Այդ որա­կը եթէ պահ­ուած ըլ­լար, Հա­յաս­տան եւ այ­լուր, ար­տա­գաղթ տե­ղի չէր ու­նե­նար եւ տե­ղի կ՛ու­նե­նար զանգ­ուա­ծա­յին հայ­րե­նա­դար­ձու­թիւն, ազա­տագր­ուած հա­յաշ­խար­հի վե­րաբ­նա­կե­ցու­մը թա­փով կ՛ըն­թա­նար եւ կը յա­ջո­ղէր:

Ժո­ղո­վուրդ­նե­րու պատ­մու­թիւնը մի­ա­տե­սակ չէ, ան չի կրկնուիր:

Ֆրան­սա­կան օրա­թերթ “Լի­պե­րասի­ոն“ իր 4 Ապ­րիլ 2013-ի հա­մա­րով յատ­կան­շա­կան եւ ու­սա­նե­լի վեր­լու­ծում մը կա­տա­րած էր գեր­մա­նաֆ­րան­սա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու մա­սին: Գեր­մա­նաֆ­րան­սա­կան մի­աց­եալ ­հե­ռա­տե­սի­լի ըն­կե­րու­թեան, “Էյ. Ար. Թի. Ի.“-ի, իրա­կա­նա­ցու­ցած ճի­գի մա­սին կը կար­դանք. “Էյ. Ար. Թի. Ի.“ն ստեղ­ծեց հա­սա­րա­կաց յի­շո­ղու­թիւն մը Ֆրան­սա­յի եւ Գեր­ման­իոյ մի­ջեւ: Հար­ցը կը վե­րա­բե­րի մեր հա­ւա­քա­կան ճա­կա­տագ­րին հնար­ման եւ մշակ­ման: Յօդ­ուա­ծը մի­աս­նա­բար ստո­րագ­րած են Էյ. Ար. Թի. նա­խա­գա­հը` Վե­րո­նիք Քայ­լա եւ փոխ-նա­խա­գա­հը` Կոթֆ­րէյտ Լանկշ­թայն: Իրենք կը մէջ­բե­րեն մեծ իմաս­տա­սէր Էտ­մոնտ Հու­սեր­լի լու­սա­ւոր մէկ ար­տա­յայ­տու­թիւնը, որուն մա­սին կ՛ար­ժէ, որ մենք մտա­ծենք մեր հայ­կա­կան կա­ցու­թե­նէն մեկ­նե­լով: Կը կար­դանք. “Եւ­րո­պա­յի հա­մար մե­ծա­գոյն վտան­գը յոգ­նա­ծու­թիւնն է “որ­պէս լաւ եւ­րո­պա­ցի­ներ…“: Եւ­րո­պա­յի հա­մար այ­սօր եւս ճիշդ է մտա­ծու­մը: Բայց ի՞նչ կը թե­լադ­րէ ան մե­զի, երբ փոր­ձենք “եւ­րո­պա­ցի­ներ“ բա­ռը փո­խա­րի­նել “հա­յեր“ բա­ռով:

Հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան ձա­խո­ղու­թիւնը եւ աղէտ-ար­տա­գաղ­թը ՅՈԳ­ՆԱ­ԾՈՒ­ԹԵԱՄԲ չե՞ն բա­ցատր­ուիր մի­թէ, որ աս­տի­ճա­նա­բար կը գու­նա­թա­փէ եւ կ՛ան­հե­տաց­նէ ԻՆՔ­ՆՈՒ­ԹԵԱՆ ԳԻ­ՏԱԿ­ՑՈՒ­ԹԵԱՆ եւ ԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ԳԱ­ՂԱ­ՓԱ­ՐԱ­ԽՕ­ՍՈՒ­ԹԵԱՆ մարդ­կա­յին տա­րածք­նե­րը` զանգ­ուած­նե­րը առաջ­նոր­դե­լով դէ­պի բան չնշա­նա­կող “ծա­գու­մով հա­յեր“ վի­ճակ, զոր ոմանք կը շե­փո­րեն բար­բան­ջե­լով:

Այ­լընտ­րան­քը ղե­կա­վար­ման յանդգ­նու­թեան ընտ­րան­քի մա­կար­դա­կին կը գտնուի:

Հրա­մա­յա­կան պէտք է հա­մա­րել, Հա­յաս­տան-սփիւռք(ներ), իրա­պէս մի­աս­նա­կան եւ հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թիւն յա­ռա­ջաց­նել իրաւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեամբ, ջնջե­լով պատ­ուար­նե­րը, օրի­նակ` լու­ծում մը գտնե­լով ԶՈՅԳ ՈՒՂ­ՂԱԳ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ­ՆԵՐ ու­նե­նա­լու ան­հե­թե­թու­թեան: Այդ քայլ մը կ՛ըլ­լայ հա­ւա­քա­կան ճա­կա­տագ­րի նոր որա­կով դի­մա­ւոր­ման եւ հա­ւա­նօ­րէն կը նպաս­տէ հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան:

Հա­յե­րէ­նի ու­սուց­ման եւ գոր­ծա­ծու­թեան իս­կա­կան ներդ­րում­նե­րով նոր որակ տա­լով` ազ­գա­յին նկա­րա­գի­րը եւ շա­ղա­խը կը զօ­րա­նան, քա­նի որ հա­սա­րակ յայ­տա­րար լե­զուն աւե­լի կը մի­աց­նէ ազ­գի հատ­ուած­նե­րը: Այս նա­եւ կը դառ­նայ ազ­գա­յին մշա­կոյ­թի զար­գաց­ման ու­ժա­կա­նու­թիւն, օրի­նակ` աճեց­նե­լով գրա­կա­նու­թիւնը եւ անոր անշր­ջան­ցե­լի նե­ցուկ հա­յա­խօս եւ ըն­թեր­ցող զանգ­ուա­ծը: Մեր ներդ­րում­նե­րը հաս­ցէ պէտք է որ փո­խեն, փո­խած ըլ­լա­յին: Կրկին յի­շենք Օշա­կա­նը, որ կը պատ­գա­մէր, թէ մա­գա­ղա­թը աւե­լի կ՛ապ­րի քան մար­մա­րը: Մանր փա­ռա­սի­րու­թիւն­նե­րը պի­տի չե­րաշ­խա­ւո­րեն մեր տո­կա­լու եւ տե­ւե­լու հնա­րը, այլ` մշա­կոյ­թը: Այդ­պէս է պատ­մու­թեան պատ­գա­մը Վռամ­շա­պուհ ար­քա­յէն, Սա­հակ կա­թո­ղի­կո­սէն եւ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցէն ի վեր: Քա­րե­րը յի­շա­տա­կի կո­թող­ներ կ՛ըլ­լան “ծա­գու­մով հա­յեր“-ուն հա­մար, ինչ­պէս` գե­ղե­ցիկ դամ­բա­րան­նե­րը, երբ ինք­նու­թիւն եւ կեանք տուող աւի­շը կը չոր­նայ: Այդ աւի­շը հա­րա­զատ մշա­կոյթն է, սրահ­ներ լեց­նող խայ­տաբ­ղէտ թե­թեւ­սո­լի­կու­թիւն­նե­րէ տար­բեր որակ, որ ինք­նու­թեան երաշ­խիք է:

Այդ մշա­կոյ­թը իս­կա­կան հա­րա­զա­տու­թեամբ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն է, որ կ՛իմաս­տա­ւո­րէ մեր բո­լոր նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը: Առանց անոր, ինչ որ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն կը կո­չենք, կը վե­րած­ուի աթո­ռա­տեն­չու­թեան, շա­հախնդ­րու­թեան, աթո­ռա­մար­տի եւ աք­լո­րակռիւի, այդ ձե­ւով եր­կու կա­թիլ ջու­րի պէս կը նմա­նինք մեր շրջա­պա­տին` կար­ծե­լով, որ կը յաղ­թա­հա­րենք ցե­ղաս­պա­նու­թիւն-հայ­րե­նա­հա­նում զոյ­գին գոր­ծած աւե­րը:

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ­

ՎԱՂՈՒԱՆ ­ՄԱՍԻՆ

Ապա­գան սե­ւե­ռե­լու եւ մեր լի­նե­լիու­թիւնը ճիշդ հու­նի վե­րա­դարձ­նե­լու հա­մար նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րու եւ ներդ­րում­նե­րու հաս­ցէ­նե­րը վե­րա­տե­սու­թեան պէտք է են­թար­կել, որ­պէս­զի մա­շում եւ տե­ղա­տուու­թիւն յաղ­թա­հար­ուին, որա­կի շուրջ խմբուի ազ­գի մե­ծա­մաս­նու­թիւնը:

Ֆրան­սա­ցի­նե­րը կ՛ըսեն, որ` “Ցու­լը պէտք է բռնել իր կո­տոշ­նե­րէն“ զայն զգետ­նե­լու հա­մար:

Իրաւ եւ հա­մազ­գա­յին որա­կով մի­ա­նա­լու եւ հզօ­րու­թիւն ու­նե­նա­լու հա­մար նա­հան­ջի ցու­լը կո­տոշ­նե­րէն բռնող ղե­կա­վա­րու­թիւն կը փնտռուի, ինչ­պէս պի­տի ըսէր պա­տա­րա­գի­չը` “Ի Հա­յաս­տան եւ ի սփիւռս աշ­խար­հի“:

Կը պա­տա­հի՞, որ մտա­ծենք այն մա­սին, որ եթէ ներ­կա­յի ըն­թա­ցի­կը շա­րու­նակ­ուի, ինչ­պէս պի­տի հաս­նինք մեր դա­րու աւար­տը Հար­ցում էր:

About Post Author

hairenik

editor@hairenik.com

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %