0
0
Ա.Ա.
Ըստ «Սուփըր Սագօ» անունով անձի մը, որ ըստ երեւոյթին ռապիզ երգիչ մըն է, թաթարական եւ ապա ատրպէյճանական համարուող վայնասիւններով լեցուն «մուղամ» ժանրի երգն ու երաժշտութիւնը հայկական են, բայց «դժբախտաբար» Կոմիտաս չէ հաւնած այս ժանրը եւ ջնջած ու սրբած է, երբ կը հաւաքէր եւ կը խազագրէր հայկական ժողովրդական երգերը։
Բնականաբար Սուփըրին այս յայտնագործութիւնը անհրաժեշտ քննադատութեան արժանացաւ հայրենի վաստակաշատ երգահաններու, երաժշտագէտներու, կոմիտասագէտներու եւ բազմաթիւ արուեստագէտներու կողմէ, որոնք միաբերան մերժեցին նման յայտարարութիւն եւ ամէն մէկը իր մասնագիտութեան ծիրին մէջ ներկայացուց նման արտառոց յայտնութեան մը ժխտման փաստարկները։
Կոմիտաս ճիշդ է, որ երեխայութեան եւ պատանեկութեան տարիներուն թրքախօս էր եւ երբ ներկայացուցին զինք Հայոց հայրապետին, ան նախ թրքերէն երգեց։ Երբ վեհափառը հարց տուաւ, որ հայերէն երգ չի՞ գիտեր, պատանի Կոմիտաս իր հրաշալի ձայնը ձգեց եւ մեր ամէնէն խորհրդաւոր շարականներէն մին երգեց։Պէտք չէ մտահան ընել, որ պատանի Կոմիտաս իր ծննդավայրին՝ Կուտինայի հայոց եկեղեցւոյ մէջ դպրութիւն կը կատարէր եւ հոն ալ արժանացաւ Սուրբ Էջմիածնի նորաբաց Գէորգեան ճեմարանը յաճախելու բախտին։
Կոմիտասի ժառանգութեան մասին խօսիլը եւ պատմելը հատորներ կը լեցնէ եւ կարելի չէ յօդուածի մը սեղմ տողերուն մէջ սեղմել մեր Մեծ Վարդապետին կատարած աշխատանքը, որուն շնորհիւ մեր ժողովրդական երգերը փրկուեցան կորուստէ եւ մեզի ժառանգուեցան իրենց բիւրեղագոյն ձեւին մէջ, մաքրուած ու սրբուած թրքական թէ այլ օտար բոլոր տեսակի ազդեցութիւններէն։ Ասիկա է Կոմիտասի կատարած հիմնական աշխատանքը, որուն շնորհիւ ան իրաւամբ կը համարուի հայ ժողովրդական եւ գեղջկական երգի Մեսրոպ Մաշտոցը։
Իսկ ինչ կը վերաբերի թաթար-մոնկոլական մուղամին,ապա այս ժանրը առաւելաբար կը յատկանշուի վայնասիւնով, զոր արտաբերելու շնորհը ունեցող երգիչներն ու երգչուհիները յաճախ իրենց կոկորդը կը պատռտեն, պարզապէս ամէնէն բարձր խազերը արտաբերելու համար։Այս ժանրը ոչ մէկ առնչութիւն ունի հայ երգին հետ։Մուղամին ստեղծման ժամանակաշրջանը միջնադարն է, վայրը՝ Մուղանի տափաստանն ու Կեդրոնական Ասիոյ տարբեր շրջանները, ուր տեղական ազդեցութիւնները իրենց կնիքն ու դրոշմը դրած են տուեալ շրջանին մէջ ստեղծուած եւ «երգուած» մուղամին վրայ։
Ատրպէյճանցիները, որոնք մինչեւ 1918 թաթար էին, ժառանգեցին այս երգաոճը եւ մուղամը վերածեցին իրենց ազգային ժառանգութեան եւ հարստութեան։Այսքան։Մուղամը ոչ մէկ կապ ունի հայկական ժողովրդական եւ գեղջկական երգարուեստին հետ։ Ոչ մէկ կապ այնքան մը, որ Կոմիտասի ոչ մէկ կենդանագիր գրած է բառ մը կամ նախադասութիւն մը, որ կրնայ ցուցանիշ եւ փաստ ըլլալ, թէ Կոմիտաս հետաքրքրութիւն ցուցաբերած է այս վայնասիւնային ժանրին նկատմամբ։
Կոմիտասի մասին տուած իր վկայութիւններուն մէջ, Հալիտէ Էտիպ Ատիվար մեծ գովասանքով կը խօսի Մեծ վարդապետին արուեստին, ձայնին եւ երգահանի արժանիքներուն մասին։ Հալիտէ Էտիպ Ատիվար Երիտասարդ Թուրքերու եւ Քեմալ Աթաթուրքի սերտ գործակիցներէն մին է, որ տխրահռչակ Այնթուրայի որբանոցին մէջ իր լռութեամբ եւ անտարբերութեամբ մասնակից դարձած է հայ որբերը թրքացնելու սադայէլեան աշխատանքին։
Իր յուշերուն մէջ Հալիտէ Էտիպ կը պատմէ, որ Թուրք Օճախին մէջ է, որ առաջին անգամ հանդիպած է Կոմիտասի, որ սրահին մէջ ներկաներուն դիմաց կանգնած իր հիանալի ձայնով երգած է Քեմախի եւ Կարինի ժողովրդային երգերէն մին։ Էտիպ կը յիշէ, որ այդ երգին մեղեդին իրեն ծանօթ եղած է, որովհետեւ իրենց թուրք աղախինը թրքերէն բառերով նոյն երգը երգած է։ Էտիպի այս վկայութիւնը մէջբերեով՝ կը վկայուի, որ Կոմիտաս նախանձախնդիր եղած է հայ գեղջուկին եւ քաղաքացիին երգերը մաքրագործելու եւ հայացնելու աշխատանքին, ոչ թէ տափաստաններու մէջ վայնասիւներ արձակող թաթարներու «երգ»ը ընդօրինակելու եւ իբրեւ թէ ջնջելու, ինչպէս որ կ՛ըսէ Սուփըր Սագօ։Մահացու մեղքի համազօր է Կոմիտասին վերագրելու բան մը, որ բնաւ չէ ըրած։Ուրկէ լսած, ուր կարդացած եւ որմէ իմացած պիտի ըլլայ նման բան, որ այս անձը կը ջանայ փոխանցել։ Իսկապէս ամօթ է։ ԱՄՕԹ։
