0
0
Գէորգ Պետիկեան
Քառասուն եւ աւելի երկար օրեր տեւող մեզի պարտադրուած Արցախեան այս մեծ ու ահռելի պատերազմը, արդէն վերջ գտած է: Անոր հետ վերջ գտած է նաեւ «յաղթելու ենք» ամէնօրեայ լոզունգը եւ դժբախտաբար փոխարինուած՝ «պարտուեցանք»-ով: Արդեօ՞ք պարտուեցանք:
Ճիշդ է, որ պատերազմը վերջ գտած է, սակայն ո՛չ պայքարը: Նաեւ ցաւալի է, որ պատերազմի գերանդին մեծաթիւ զոհեր խլած էր մեզմէ: Բայց նաեւ լաւ պէտք է, որ գիտնանք, որ մեր բոլոր զինուորները զոհաբերուեցան, իբրեւ հայրենիքի օրհնութիւն: Վերջ ի վերջոյ անմեղ արեան այդ հսկայ հոսքը մեր բոլորի կեանքին համար էր: Ու ազգովին մեր մեծ ու փոքր սուգերը մեզի կը մղեն մտածելու շատ մը «բաներու» մասին: Որովհետեւ մենք, մեր զոհերը մեզի հետ ապրեցնող ազգ ենք: Միշտ կը յիշենք եւ կը յիշեցնենք: Որովհետեւ նաեւ կը հաւատանք, որ մեր հերոսներու մահերը մեր կեանքի արեւն ալ են: Ու թէեւ այս պատերազմին բաւական սուղ գին վճարեցինք, սակայն տակաւին հաշիւը չէ փակուած: Այս է իրականութիւնը, որ այնքան սարսափելի է եւ նոյնքան ալ անխիղճ: Անոր համար բառերս կորսուած են, նախադասութիւններս ալ հոգիիս նման ճզմուած, իսկ ապրումներս կորսնցուցած՝ իրենց նախկին ջերմութիւնը: Անկանոն կացութիւն: Մտահոգ ու յատկապէս սգաւոր ենք ամբողջ ազգով ու նաեւ շուարած՝ մենք զմեզ եւ աշխարհի առջեւ, անոր համար՝ «սիրտս լացում ա», ինչպէս ամէն առիթով, հայրենի ազնիւ բարեկամս, իմ «ինչպէս էք»ներուս կը պատասխանէր:
Ու այս բոլորէն ետք եւ բոլորին նման, ես ալ ամէն օր եւ ժամերով, կուրծքիս վրայ աղօթքներ սեղմած, դիտած եմ եւ տակաւին՝ դիմատետրիս եւ հեռատեսիլի պաստառներուն վրայ ցու-ցադրուած հայկական տեսարաններն ու սրտաճմլիկ դէպքերու նկարները, որոնք անխնայ կը մրճահարեն մտքերս, ու խառն եւ խեղճ հոգեվիճակի մէջ կը նետեն հայու հոգիս ու կրկին կը ստիպեն, որ լուռ եւ անխօս ապրիմ վիճակներու անօրինակ խառնուրդ մը: Այսպէս տեսանելի է, թէ ինչպէ՞ս մարդիկ, հայ մարդիկ իրենց պապենական տուներէն կը հեռանան իրենց ձեռքերով կրակի տալէ ետք տասնամեակներէ ի վեր ապրած իրենց բնակարանները: Աւելին՝ միւս կողմէ թշնամի զինուորներ, իրենց գրաւած հայկական հողատարածքներէն ներս կը քանդեն հայկական դպրոցներն ու տուները, կ’անարգեն մեր եռագոյնն ու մեր պաշտելի յուշակոթողները: Հապա եւ տակաւին Եռաբլուրի մեր նահատակ զինուորներու հրաժեշտի ու թաղման տխուր արարողու-թիւններու կողքին, Դադիվանքի շրջապատէն ներս մեր ժողովուրդի իբրեւ հրաժեշտի հանդի-պում, համախմբումը վանահայր տէր Յովհաննէսի հետ: Ապա անդին, քիչ մը հեռուն, Երեւանի մայր հրապարակին վրայ՝ անհատնում ցոյցերն ու հանրահաւաքներու շարքերը, ինչպէս նաեւ Ազգային ժողովին ու վարչապետարանի շէնքերէն ներս դռներն ու պատուհանները ջարդ ու փշուր ընող հայ ամբոխին արարքները: Ըսէ՛ք, ինչպէս դիտել, տեսնել հայ մարդու նման հոգեվճակն ու արժանապատուութիւնը ոտնակոխող տեսարանները: Ու՝ «սիրտս լացում ա»:
Յայտնի է, թէ ազգային ալեկոծումներով լեցուն երկիր մը դարձած ենք: Վախէս կը վախնամ, որ նաեւ երազներս ալ կրնան կորսուիլ: Մեզի ներքին եւ արտաքին հարցեր կը տանջեն: Նորութիւն-ներ չեն: Ամէն կողմէ եւ բարձրաձայն ու բազմաղմուկ կը լսուին աղաղակներ եւ արդարութիւնը բացակայ է: Ամէնէն վատը՝ մարդիկ մոռցած են իրարու հետ հաշտ ապրելու ձեւն ու եղանակը: Բոլորն ալ մոռցած են այն հողը, որուն վրայ միասին կ’ապրէին: Բոլորին շրթներուն վրայ կոյր ատելութիւն կայ: Տեսանելի է: Ամէն վայրկեան բողոք, ընդվզում: Իրապէս՝ այպանելի է մեր ապրած կեանքը: Այս բոլորը հասկնալի են եւ իրաւացի: Բայց…
Պէտք է նաեւ գիտնալ, որ ամէն տեսանկիւնէ դիտուած այս պատերազմը ուրիշ էր եւ մեր երկիրը պարզապէս զոհ գացած էր համաշխարհային քաղաքականութեան աղտոտ խաղին: Հայութեան համար ոչ միայն նոր եւ արիւնոտ էջ մը բացուած էր, այլեւ՝ անոր ճակատագիրը բոց դարձուցած: Անոր համար այս օրերուն ալեկոծ նաւու նման մեր հայրենիքը մեր բոլորին հոգիներուն նման սկսած է շարժիլ: Բոլորս ալ կարծես ման կու գանք հորիզոնի վրայ իր նաւավարը կորսնցուցած եւ միաժամանակ առագաստը պատռած նաւակի նման: Ու տակաւին ամէն կողմ սուգ՝ կրկնուող ձեւերով: Կարծես բոլորն ալ մոռցած են այն հազարաւոր զոհերը, որոնք հայու ներկայ կեանքը ապահոված էին: Նաեւ ճիշդ է, որ համատարած տխրութեան մը արդիւնքն են վստահութեան եւ անվստահութեան բոլոր կոչերն ու ձեւերը, որոնք զիս ու ինծի նման շատերուն ալ թերահաւա-տութեան մէջ ձգած ու նետած են: Անոր համար ալ՝ «սիրտս լացում ա»:
Աղտոտ է քաղաքականութիւն ըսուածը ու ես զայն միշտ նմանցուցած եմ նոյնքան աղտոտ աւազանի մը, ու երբեք չեմ ուզած անոր մօտենալ եւ կամ անոր մէջ լողալ, ոչ թէ որովհետեւ լողալ չեմ գիտեր, այլ՝ չեմ ուզեր կեղտոտել ոտքերս: Ունիմ պէտք եղած քաջութիւնը՝ խորհելու եւ հանդարտելու: Ուստի կ’ուզեմ իրապաշտ ձեւով մօտենալ ազգային մեր այս խոր դժբախտու-թեան: Ու միշտ ես ինծի հարց տուած եմ, թէ ինչպէ՞ս պէտք է փոյթով դուրս գալ այս իրավիճակէն: Ինչպէ՞ս ուրախութեամբ եւ խաղաղութեամբ պէտք է լեցնել հայ կեանքի այս ե՛ւ ներկայ ե՛ւ տխուր պարապը: Անկասկած պէտք չէ դիտել կեանքը իր այս օրերու նեղ բացուածքներէն: Հաւատացէ՛ք, նոր հաւատքով եւ հայութեամբ կը լեցուիմ, երբ ամէն անգամ հայ զինուորի նկարին կը հանդի-պիմ: Որովհետեւ ինծի եւ անկասկած բոլորիս համար ալ հայ զինուորը մեր փառքն ու պատիւն է: Հաւատքն ու վստահութիւնն է: Իսկ հայ բանակը, մեր մեծութիւնն ու հպարտանքն է եւ հայրենիքն ալ անոր սուրն ու զէնքն է:
Ճիշդ է, որ այս պատերազմն ու իրեն հետ բերած իրավիճակները վառած են մեր յոյզերը, սակայն տակաւին չեն մարած մեր յոյսերը: Նաեւ ճիշդ է, որ պատերազմի առաջին իսկ վայրկեանին հայ կեանքը դէպի մահ վազած էր, որովհետեւ հայրենիքն ու իր սուրբ հողը խօսած էին բոլորի սրտին եւ հոգիին: Որովհետեւ հողը, հայերուն համար ազգային արժէք էր: Իսկ հիմա, կորսնցնելէ ետք այդ հողերը…«սիրտս լացում ա»:
Ուստի իրապաշտ կերպով կ’ուզեմ մօտենալ մեր իրավիճակին եւ ըսել, թէ հայը աշխարհի պատ-մութեան եւ միջազգային ներկայ քաղաքականութեան ամէնէն մեծ զոհն էր, ճակատագրական այս պատերազմին մէջ: Անոր համար հայութիւնը պէտք չէ որ ինքզինք ուրանայ: Բայց այնպէս կ’երեւի, թէ հայու գիտակցութեան մէջ, մանաւանդ այս օրերուն բան մը բացակայ է: Ու այս մէկը իր տկարութեան արդիւնքն է: Միւս կողմէ աշխարհն ալ խառնարկ է: Ամէն բան իր կարգին չէ: Այսպէս, մէկուն համար երգ՝ իսկ ուրիշին համար՝ ուռենիի տխրութիւն, որովհետեւ պահեր կան, որոնք չեն մոռցուիր: Ուստի ինչպէ՞ս հասկնալ մեր հոգեվիճակը: Գիտենք, որ շատ սխալ բաներ կատարուած են մեր բոլորին պատճառով: Հին ու նոր սպառնալիքներու աշխարհի մէջ կ’ապրէինք ու տեղեակ չէինք այս բոլոր վտանգներուն ու անոնց իսկութեան ճշգրտութեան: Մեզի համար ներելի չէր երբեք զգացականապէս շարժիլ: Պարտաւոր էինք գիտակցիլ եւ միաժամանակ գտնել մեր ժողովուրդի առողջ բազկերակը: Չ’ըրի՞նք, թէ՞ ո՛չ, չ’ուզեցինք ընել: Չեմ գիտեր: Դուք ըսէ՛ք: Մեղքը մեր բոլորի վիզը: Անոր համար ներկայ մթնոլորտի մէջ ապրիլը իրապէս, որ դժուար է ու վախազդու: Իբրեւ լաւագոյն լուծում, կը կարծեմ, որ հայը պէտք է վերադառնայ իր իսկական հոգիին, միաժամանակ որոնելով իր կամքի գաղտնի խորհուրդը: Այլապէս ո՞ւր մնաց հայ ըլլալու եւ մնալու իր դարաւոր պատգամը: Ո՞ւր մնաց հայրենիքը հզօրացնելու եւ զարգացնելու մեր կամքը: Ո՞ւր է մեր ղեկը: Ըսէ՛ք, արդեօ՞ք պայման է ուրիշի մոմը մարել, իրը աւելի լաւ երեւնալու համար: Ամէն առիթով միութիւն եւ միասնութիւն քարոզուած է: Իմ կարծիքով նման զգացում լոկ քաղաքական արժէք չէ, այլ՝ բարոյական եւ ազգային պարտաւորութիւն ու յանձնառութիւն, արժանապատուութիւն ըլլալու աստիճան:
Տարիներով խօսեցանք, գրեցինք, երազեցինք եւ վերանորոգ տեսիլքներով սպասեցինք ազգային այս յանձնառութիւն կոչուածին: Մենք ըսինք եւ մենք լսեցինք: Իսկ այս օրերուն ներքին եւ արտաքին հարցերու մէջ կը թաւալինք իբրեւ ազգ եւ երկիր: Չենք ուզեր, որ եղածն ալ կորսնցնենք: Մեզի նոր դիւանագիտութիւն է պէտք, յաղթութեան եւ յաղթահարելու բոցով: Տեսանելի է, թէ ինչպէ՞ս բոլորի շրթներուն վրայ կոյր ատելութիւն մը կայ: Հայու անվայել: Մոռցած են, թէ իրենք բոլորն ալ կոչուած են որակ դառնալ, գալիք ուղեղները լուսաւորող շողով, գիտակից ու զոհաբերող ոգիով: Ե՞րբ կանգ պիտի առնեն ատելութիւն եւ նախանձ:
Օտարներուն սկսած ենք նմանիլ: Ու՝ «սիրտս լացում ա…»:
Անհրաժեշտ է արթնցնել խղճի ու բարոյականութեան աչքերը եւ վերջնականապէս մարել իրարու դէմ որդեգրած ատելութեան մեզ լափող բոցը: Հաւատացէ՛ք, Արարատը իր վեհաշուք տեսքով իսկ լուռ եւ մտահոգ մեզ կը դիտէ: Մի ձգէ՛ք, որ ստեղծուած աղմուկին մէջ ծերանանք: Մեզի համար ազգային ընդհանրական ձգտում է պէտք, վրէժը լուծող զաւակներու կամքով: Բոլորս ալ առաքե-լութիւն մը ունինք: Նախ մենք մեզի պէտք է, որ վերադառնանք, միաժամանակ գնահատելով եւ վերանորոգելով մեր միտքերը: Որովհետեւ յստակ է, թէ դեռ բաւական երկար պիտի քալենք եւ միասին, մեր նպատակներու իրականացման խնդիր: Ուստի պարտինք սորվիլ, թէ վերջապէս հայրենիքն է մեր բոլորի կեանքի բանալին: Պէտք չէ զոհ երթալ աժան գաղափարախօսութիւն-ներու եւ կեղծ հայրենասիրական կոչերու: Մտածենք, թէ ինչպէ՞ս ազգովին դուրս պէտք է գանք խառնակ եւ անախորժ եւ մեր ձեռքերով իսկ ստեղծած այս իրավիճակէն: Դարձած ենք ինքն իրեն չվստահող մարդ: Անճանաչելի: Անորակ: Անմարդ հայ:
Արդ, ինչպէ՞ս պէտք է ընել վերագտնելու համար մեր սեփական արժանապատուութեան զգացումը: Շատ պարզ է: Պէտք է դասեր քաղել պատմութենէն: Ազգային ոգիով օծուն նոր եւ առողջ շունչ տալ հայու կեանքին եւ հայրենիքին: Եւ անպայման՝ հայրենիքը զարգացած երկիր մը դարձնել: Անկասկած՝ իրականութիւնը օր մը պիտի վերադառնայ մեր ժողովուրդին, բայց մինչ այդ, մենք պարտաւորութիւններ ունինք: Ներկայի մեր կեանքը կը պահանջէ, հեռու մնալ մեր իսկ ձեռքերով ստեղծած անդունդի եզրէն: Հայ կեանքը նոր բաներ կը պահանջէ եւ ամէնէն էականը՝ համերաշխութիւն եւ քաղաքական իմաստութիւն:
Իսկ այժմ, համատարած այս սուգի ու տխրութեան մէջ, էական է, մեր ազգի նոր յոյսի եւ կեանքի լարերը միասնաբար թրթռացնել: Այլապէս տակաւին օրերով, մեր բոլորին սրտերը այսպէս երկար պիտի լան:
Թող բոլորս ալ առիթ տանք, որ անգամ մը եւս հայու մեր գիտակցութիւնը բանայ մեր խղճին պատուհանները, որպէսզի մեր սրտերուն «լացում ա»ները փոխարինուին ուրախութեան եւ խնդութեան աղաղակներով:
