ՋԱ­ՒԱԽ­ՔԸ ՄԵՐ ԲՈ­ԼՈ­ՐԻՆ ԿԸ ՍՊԱ­ՍԷ

0 0

  ՍՕՍԷ ՊԷՕՃԷՔԵԱՆ

Աշ­խար­հի շուրջ կան շատ հա­յեր, որոնք ան­ծա­նօթ են Ջա­ւախ­քին: Հա­յու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նի ներ­կայ դժուա­րին պայ­ման­նե­րուն մէջ, արդ­եօ՞ք պէտք է մտա­հոգ­ուինք նա­եւ քսա­նամ­եայ ջա­ւախք­ցի երի­տա­սար­դով, որուն կեան­քը ակա­մայ հո­ղա­գոր­ծու­թեան կապ­ուած է, կամ շրջա­նի երե­խա­նե­րու մա­սին, որոնք երե­կոյ­եան ժա­մե­րուն ո՛չ թէ կը պատ­րաստ­ուին քնա­նա­լու կամ հե­ռա­տե­սի­լին դի­մաց նստե­լու այլ պար­տին անա­սուն­նե­րը ուղ­ղել դէ­պի ախոր:

Եր­կու տա­րի առաջ, խումբ մը Երի­տա­սար­դա­կան Միու­թեան ան­դամ ըն­կեր­նե­րով որո­շե­ցինք ճամ­բոր­դել դէ­պի Ջա­ւախք եւ մեր աչ­քե­րով տես­նե­լով ծա­նօ­թա­նալ մեր հայ­րե­նի­քի այդ հատ­ուա­ծին ու ջա­ւախքցի­ին` իր առօր­եա­յով: Նոյն­պէս ու­զե­ցինք ու­սում­նա­սի­րել, թէ ին­չո՞ւ այս տա­րած­քին վրայ պէտք է ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նէ յատ­կա­պէս հայ երի­տա­սար­դու­թիւնը:

Մեր այ­ցե­լու­թիւնը ինք­նան­պա­տակ չդարձ­նե­լու հա­մար մեկ­նար­կե­ցինք “Ջա­ւախք Ճամ­բար“ ծրա­գի­րը, որ կը պար­փա­կէր տե­ղի երե­խա­նե­րուն հա­մար ման­կա­պա­տա­նե­կան եր­կու ցե­րե­կա­յին ճամ­բար­ներ, մէ­կը` Ախալ­քա­լա­քի մէջ, երկ­րոր­դը` Ախալց­խա­յի: 2012-ի ամ­րան հա­մար նա­խա­տես­ուած ծրա­գի­րը ար­ժա­նա­ցաւ ո՛չ միայն մեր ըն­կեր­նե­րու հա­ւա­նու­թեան այլ նա­եւ ընդ­հան­րա­պէս մեր գա­ղու­թի նե­ցու­կին եւ յա­ջո­ղե­ցանք Ա.Մ.Ն.-էն ու Գա­նա­տա­յէն երի­տա­սարդ­նե­րու խում­բով մը գլուխ հա­նել ճամ­բա­րի ծրա­գի­րը տաս օր ան­ցը­նե­լով Ջա­ւախ­քի պա­տա­նի­նե­րուն հետ. մեր ճամ­բա­րի ծրագ­րին մաս կը կազ­մէ­ին խմբա­յին խա­ղեր, երգ ու պար, առող­ջա­պա­հա­կան, ազ­գա­յին ու մարդ­կա­յին նիւ­թե­րու մա­սին դա­սա­խօ­սու­թիւն­ներ, պտոյտ­ներ ու ճամ­բա­րի աւար­տին` ծնող­նե­րու հա­մար կազ­մա­կերպ­ուած հան­դէս մը: Ծրագ­րի յա­ջո­ղու­թիւնը այն­պի­սին էր, որ զայն կրկնե­ցինք 2013-ի ամ­ռան եւս, շնոր­հիւ մեր հայ­րեն­ակից­նե­րու եւ միու­թիւն­նե­րու նե­ցու­կին. երկ­րորդ տա­րին մե­զի մի­ա­ցան Հա­յաս­տա­նէն եւս երի­տա­սարդ­ներ իսկ Ջա­ւախ­քի մէջ ճամ­բա­րին մաս­նակ­ցող պա­տա­նի­նե­րու թիւը բարձ­րա­ցաւ 175-ի:

2012 Յու­լի­սին երբ Ջա­ւախք հա­սանք, մեր առա­ջին նկա­տո­ղու­թիւնը տե­ղա­ցի­նե­րու հա­կազ­դե­ցու­թիւնն էր մեր ներ­կա­յու­թեան: Շատ կը պա­տա­հէր, որ երբ խում­բով կը քա­լէ­ինք դէ­պի շու­կայ, դէ­պի հիւ­րա­նոց կամ պար­զա­պէս երբ փո­ղոց­նե­րուն մէջ կը պտտէ­ինք, կը լսէ­ինք տե­ղա­ցի­նե­րու փսփսու­քը, թէ “ասոնք են ամե­րի­կա­ցի­նե­րը, ճամ­բա­րի խմբա­պետ­նե­րը“: 2013ի ամա­ռը այս նայ­ուածք­նե­րը դարձան ժպիտ­նե­րու եւ խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րու: Ընդ­հան­րա­պէս առա­ջին հար­ցու­մը կ’ըլ­լար թէ հա­յե­րէն գի­տէ­ի՞նք. մեր դրա­կան պա­տաս­խա­նը զար­մա­նա­լի ու­րա­խու­թիւն կը պատ­ճա­ռէր ու տար­բեր նիւ­թե­րու մա­սին խօ­սակ­ցու­թե­նէ ետք ան­խու­սա­փե­լի հար­ցու­մին կը հաս­նէ­ինք – ամուս­նա­ցա՞ծ ենք… Եւ ամէն մէկ ջա­ւախ­քա­հա­յու հետ մեր խօ­սակ­ցու­թեան մէջ կը զգա­յինք իրենց գո­հու­նա­կու­թիւնը ի տես այն իրո­ղու­թեան, որ սփիւռ­քա­հա­յեր ներ­կայ են իրենց հո­ղին վրայ ու մա­նա­ւանդ` ո՛չ որ­պէս զբօ­սաշր­ջիկ այլ իրենց “հա­ցը կը կի­սեն“ ու կը փոր­ձեն երե­խա­նե­րուն հետ կա­մուրջ մը ստեղ­ծել: Մոռց­ուած չըլ­լա­լու գո­հու­նա­կու­թիւն մը կը տես­նէ­ինք իրենց աչ­քե­րուն մէջ, որ հա­ւա­նա­բար կա­թիլ մը կ’աւելց­նէր դա­ժան ձմեռ մը եւս հո­ղին վրայ անց­նե­լու իրենց կա­մե­ցո­ղու­թեան վրայ:

Թէ­եւ Ախալ­քա­լա­քի, Ախալց­խա­յի եւ մօ­տա­կայ գիւ­ղե­րու “ճամ­բա“նե­րը պտտի­լը մեր օր­ուան ամե­նէն հա­ճե­լի բա­ժին­ներն էին, սա­կայն նա­եւ ամե­նէն մտա­հո­գիչ­նե­րը, որով­հե­տեւ պար­բե­րա­բար կը հան­դի­պէ­ինք թուր­քե­րու կամ կը լսէ­ինք թրքե­րէն խօ­սակ­ցու­թիւն: Վրաս­տան եւ Թուրք­իա մի­աս­նա­բար ծրա­գիր­ներ կը մշա­կեն, որոնց գոր­ծադ­րու­թեան հա­մար թուր­քեր կը հաս­տատ­ուին Ջա­ւախ­քի տար­բեր շրջան­նե­րու մէջ: Այլ մտա­հո­գիչ պա­րա­գայ մը պա­տա­հե­ցաւ երբ հան­դի­պե­ցանք Թիֆ­լի­սի հա­մալ­սա­րա­նէն խումբ մը վրա­ցի երի­տա­սարդ­նե­րու, որոնք մե­զի յայ­տա­րա­րե­ցին թէ “հա­յե­րը չեն սի­րեր“: Աւե­լի ուշ իմա­ցանք, որ այ­սօ­րի­նակ ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ յա­ճախ կը լսուին յատ­կա­պէս Ախալց­խա­յի մէջ: Ամե­րի­կա­յէն եկած մեր նման երի­տա­սարդ­նե­րու հա­մար ազ­գա­յին ատե­լու­թեան այս ար­տա­յայ­տու­թիւնը, մա­նա­ւանդ հա­մալ­սա­րա­նա­կան երի­տա­սարդ­նե­րու բեռ­նէն, առն­ուազն` մտա­հո­գիչ էր ու ան­հասկ­նա­լի: Իսկ հար­ցու­մը որ մեր մտքին մէջ կը պտտէր, թէ ինչ­պէ՞ս կրնայ այ­սօ­րի­նակ մօ­տե­ցում ըլ­լալ մեր ժո­ղո­վուր­դին հան­դէպ` 21-րդ դա­րուն, իսկ մեր ժո­ղո­վուր­դը այդ նկատ­մամբ կը մնայ ան­տեղ­եակ ու լուռ:

Ջա­ւախ­քի կեան­քի պայ­ման­նե­րը դժուար են: Տե­ղի հա­յու­թեան մե­ծա­մաս­նու­թիւնը կը զբա­ղի հո­ղա­գոր­ծու­թեամբ, դի­մագ­րա­ւե­լով տե­ւա­բար բար­դա­ցող խնդիր­ներ, ինչ­պէս` տղա­մար­դոց թիւի նուա­զու­մը: Աշ­խա­տանք գտնե­լու հա­մար Ջա­ւախ­քի երի­տա­սարդ այր մար­դոց մե­ծա­մաս­նու­թիւնը գիւ­ղէն կը հե­ռա­նայ առն­ուազն տա­րին մի քա­նի ամս­ուան հա­մար: Վրա­ցի­նե­րը ստանձ­նած են շրջա­նէն ներս գոր­ծող պե­տա­կան կա­ռոյց­նե­րու, սա­կա­ւա­թիւ գոր­ծա­րան­նե­րու կամ պե­տա­կան ծրա­գիր­նե­րու ղե­կա­վա­րու­թիւնը ու աշ­խա­տան­քի նա­խա­պա­տուու­թիւնը կու տան վրա­ցի­նե­րու, նոյ­նիսկ թուր­քե­րու` հա­յե­րէն առաջ: Ջա­ւախ­քի մէջ երի­տա­սարդ­նե­րը հնա­րա­ւո­րու­թիւն չու­նին նա­եւ իրենց ու­սու­մը շա­րու­նա­կե­լու, հե­տե­ւա­բար նոյ­նիսկ ուս­ման ծա­րաւ ջա­ւախ­ցի հայ երի­տա­սար­դը պար­տա­ւոր է մեկ­նիլ շրջա­նէն դէ­պի Հա­յաս­տան, Թիֆ­լիս կամ այլ եր­կիր: Այս կը նշա­նա­կէ, որ գիւ­ղի կամ գիւ­ղա­կան պայ­ման­նե­րու մէջ ապ­րող ըն­տա­նի­քի առօր­եայ կա­րիք­նե­րու հո­գաց­ման բե­ռի ծան­րու­թիւնը կ’իյ­նայ կի­նե­րու եւ պա­տա­նի­նե­րու ու­սե­րուն: Այս իրա­կա­նու­թեան ակա­նա­տես եղանք երբ այ­ցե­լե­ցինք մեր ճամ­բա­րին մաս­նա­կից մի քա­նի երե­խա­նե­րու տու­նե­րը:  11-ամ­եայ տղե­կը ստանձ­նած էր տան հօր “դեր“ը եւ մե­զի բա­ցատ­րու­թիւն­ներ կու տար իրենց մշա­կած ար­տե­րու եւ պա­հած անա­սուն­նե­րու մա­սին, կը հե­տե­ւէր որ ան­պայ­ման ու­տենք իր մօր պատ­րաս­տած գաղց­րե­ղէն­նե­րը ու կը հսկէր որ մեր բա­ժակ­նե­րը դա­տարկ չմնան: Տան “տղա­մարդ“ն էր:

Նոյն օրը, որ ճամ­բա­րի խմբա­պետ­նե­րու հան­գիս­տի օրն էր, ինք­նա­շար­ժե­րով ուղղ­ուե­ցանք դէ­պի Զա­տիկ կոչ­ուած բլու­րը: Այս­տեղ, ձո­րի բեր­նին մեր դի­մաց բաց­ուե­ցաւ ան­վերջ լեռ­նաշղ­թա­նե­րու շա­րան մը. մեր ետին կանգ­նած էր հո­գա­ծու­թեան կա­րիք ու­նե­ցող եկե­ղե­ցին, իսկ ձո­րի խոր­քէն կը լսուէր աղ­բիւ­րի կլկլո­ցը: Հայ­րե­նի Ջա­ւախ­քի այդ ան­կիւ­նի գե­ղեց­կու­թիւնն ու խա­ղա­ղու­թիւնը ար­ցուն­քով լե­ցուց մեր բո­լո­րի աչ­քե­րը: Մե­զի ըն­կե­րա­ցող ջա­ւախք­ցի երի­տա­սար­դին ձայ­նը լսե­ցի ետեւս. չհասկ­նա­լով ըսա­ծը դար­ձայ ետեւ ու նա­յե­ցայ անոր աչ­քե­րուն եւ յի­շե­ցի Ար­շիլ Կորքիի խօս­քը.- “հա­յու աչ­քե­րը կը խօ­սին շրթունք­նե­րու շար­ժում­նե­րէն առաջ ու շատ աւե­լի վերջ“: Սկսայ աղօ­թել Աս­տու­ծոյ, որ ուժ ու կո­ռով տայ ամէն մէկ ջա­ւախ­քա­հա­յու, որ կա­րո­ղա­նան գո­յա­տե­ւել ու շա­րու­նա­կեն տէր կանգ­նիլ հա­յա­պատ­կան այս դրախ­տին:

Զա­տի­կի շքեղ տե­սա­րա­նէն ետք այ­ցե­լե­ցինք Ջա­ւախ­քի հնա­գոյն եկե­ղե­ցին: 10-րդ դա­րուն կա­ռուց­ուած Սբ. Համ­բարձ­ման եկե­ղե­ցին, որ գմբեթ չու­ներ, անոր պա­տե­րու բո­լոր հայ­կա­կան փո­րագ­րու­թիւն­նե­րը քերթ­ուած էին սա­կայն կը շա­րու­նա­կէր ծա­ռա­յել որ­պէս հայ­կա­կան եկե­ղե­ցի:

Ճամ­բան շա­րու­նա­կե­ցինք դէ­պի Կիւմ­պիւր­տա գիւ­ղը, ջա­ւախքցիի կեան­քի մէկ այլ պա­տա­ռի­կին ծա­նօ­թա­նա­լու յոյ­սով: Գիւ­ղը ճամ­բա­ներ չու­նի այլ քար­քա­րոտ ու ցե­խոտ կա­ծան­ներ, ուր երե­խա­նե­րը կը վազվ­զէ­ին: Այս­տեղ երե­խա­նե­րու մի­ակ զուար­ճու­թիւնը շրջա­կայ լեռ­նե­րը մագլ­ցիլն է իսկ մտա­ծե­լա­կեր­պը խիստ աւան­դա­պահ: Այ­ցե­լե­ցինք շրջա­նի հնա­գոյն Օդան ու քա­լե­ցինք շրջա­կայ բլուր­նե­րուն ուղ­ղու­թեամբ: Խումբ մը 6-էն 10 տա­րե­կան աղջ­նակ­ներ սկսան մեր հետ պտտիլ սա­կայն շու­տով յան­դի­մա­նու­թիւն ստա­ցան իրա­րու կող­քին կանգ­նած մեծ հայ­րիկ­նե­րէն, որով­հե­տեւ կը խօ­սակ­ցէ­ին “օտար տղոց հետ“:

Գիւ­ղի բո­լոր տու­նե­րը իրար նման են: Ախոր մը, “օտա“ մը, տու­նէն ան­ջատ կա­ռուց­ուած խո­հա­նոց, քիչ մը աւե­լի հե­ռու` բաղ­նիք, իսկ այս բո­լո­րի ետե­ւը մե­ծա­մաս­նու­թեամբ գետ­նախն­ձո­րով ցան­ուած հո­ղա­տա­րածք: Տու­նե­րուն վե­րեւ հե­ռա­տե­սի­լի ան­թեն­ներ չկան, ոչ ալ հա­մա­ցան­ցը հա­սա­նե­լի է այս­տեղ: 13 տա­րե­կա­նէն վեր բո­լոր տղա­մար­դոց ժա­ման­ցի մի­ջո­ցը տո­մի­նօ-ն է որ դուր­սը կը խա­ղան մին­չեւ մու­թը իյ­նա­լը:

Այդ օրը այ­ցե­լե­ցինք մի քա­նի գիւղ եւս, որոնց շար­քին Գան­ձան, որ կը գտնուի Փարո­ւա­նայ լի­ճի ափին եւ ուր կը գտնուի Վա­հան Տէր­եա­նի տուն-թան­գա­րա­նը: Ու ամէն տեղ ակա­նա­տես եղանք նոյն պատ­կե­րին.- ար­հես­տա­գի­տու­թեան բա­ցա­կա­յու­թիւն, փոքր դպրոց­ներ, երի­տա­սարդ­նե­րու հա­մար ժա­ման­ցի ու աշ­խա­տան­քի առիթ­նե­րու ամ­բող­ջա­կան բա­ցա­կա­յու­թիւն:

Որ­քա՛ն ծա­նօ­թա­ցանք Ջա­ւախ­քին, այն­քան աւե­լին տես­նե­լու ծա­րա­ւը սկսաւ մեծ­նալ: Օր մը, ճամ­բա­րի աշ­խա­տան­քէն ետք որո­շե­ցինք բարձ­րա­նալ մեր հիւ­րա­նո­ցին դի­մա­ցի բլու­րը: Այս­տեղ մէկ այլ սքան­չե­լի տե­սա­րան բաց­ուե­ցաւ մեր դի­մաց.- Ախալ­քա­լա­քը շրջա­պատ­ուած լեռ­նե­րով ու բլուր­նե­րով, որոնց վե­րեւ կը հսկէր Գու­գա­րաց աշ­խար­հի Մա­սի­սը` Ապուլ սա­րը, որ հպար­տօ­րէն կը հսկէր Ախալ­քա­լա­քին:

Ակա­մայ մեր խօ­սակ­ցու­թիւնը դար­ձաւ դէ­պի մեր իրա­կա­նու­թեան ու այն հսկա­յա­կան ճի­գին, որ կը թա­փենք օտար պե­տու­թիւն­նե­րու կող­մէ Հայ­կա­կան Ցե­ղաս­պա­նու­թեան ճա­նա­չու­մը հայ­ցե­լու, մինչ այ­սօր, Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան սահ­մա­նա­կից Ջա­ւախ­քի մէջ մեր ոտ­քե­րուն տակ հո­ղը կը կորս­ուի: Տա­րին մի քա­նի օր մենք կամ մեր նման մի քա­նի խմբակ­ներ կու գանք, կ’ացե­լենք պա­պե­նա­կան մեր հո­ղե­րու չքնաղ այս տա­րած­քը, ու կը հե­ռա­նանք այս­տե­ղէն ջա­ւախք­ցին խրա­տե­լով որ չհե­ռա­նայ այս­տե­ղէն, կառ­չած մնայ այս հո­ղին, առանց ըմբռ­նե­լու որ ձմռան ի՞նչ կը կա­տար­ուի այս­տեղ, գիւ­ղէ գիւղ տե­ղա­շար­ժը որ­քա՛ն դժուար կը դառ­նայ, բժիշկ­նե­րու թիւը որ­քան փոքր է, ատամ­նա­բոյժն ու ակ­նա­բոյ­ժը շռայ­լու­թիւն են, աշ­խա­տան­քը` հե­ռա­ւոր հա­ճոյք, երի­տա­սար­դու­թեան հա­մար ապա­գա­յի հե­ռան­կա­րը‘ ան­տե­սա­նե­լի: Կ’աճին միայն պա­պե­նա­կան հո­ղը ձգել ու հե­ռա­նա­լու ուղ­ղա­կի եւ անուղ­ղա­կի ճնշում­նե­րը:

“Ջա­ւախք Ճամ­բար“ը հա­մեստ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մըն է, որուն ետին կը կանգ­նի երի­տա­սարդ­նե­րու խմբակ մը: Այս նա­խա­ձեռ­նու­թիւնը առիթ տուաւ մե­զի ուղ­ղակի­օ­րէն առընչ­ուե­լու Ջա­ւախ­քի հետ: Յա­ջո­ղե­ցանք գէթ ճամ­բար­նե­րու տե­ւո­ղու­թեան ժպիտ բե­րել ջա­ւախ­քա­հայ երե­խա­նե­րու դէմ­քե­րուն: Վստահ ենք որ մեր այս ծրա­գի­րը փո­փո­խու­թիւն մտցուց իրենց կեան­քին մէջ, որով­հե­տեւ “Ջա­ւախք Ճամ­բար“ը փո­փո­խու­թիւն մտցուց մե՛ր կեան­քին մէջ ու Ջա­ւախ­քը դար­ձուց մեր առօր­եա­յի ան­բա­ժա­նե­լի մէկ մա­սը: Այ­սօր ար­դէն մեր միու­թիւն­նե­րուն ու հայ­րե­նա­կից­նե­րուն հետ կը քննար­կենք զայն ընդ­լայ­նե­լու կա­րե­լիու­թիւն­ներն ու ճամ­բա­րի խմբա­պետ­նե­րը փո­խա­րի­նու­մը, աւե­լի մեծ թիւով երի­տա­սարդ­նե­րու առիթ տա­լու, որ ապ­րին այն նոյն փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րը որ մե՛նք ապ­րե­ցանք եւ Ջա­ւախ­քը դառ­նայ աւե­լի՛ մեծ թիւով երի­տա­սարդ­նե­րու առօր­եա­յին մէկ մաս­նի­կը:

Ջա­ւախ­քի մէջ բազ­մա­տասն­եակ ծրա­գիր­նե­րու կա­րե­լիու­թիւն­ներ կան, որոնց կրնայ նա­խա­ձեռ­նել հայ երի­տա­սար­դու­թիւնը: Մեր նա­խա­ձեռ­նու­թեան յա­ջո­ղու­թիւնը լա­ւա­գոյն ապա­ցոյցն է, որ յանձ­նա­ռու երի­տա­սար­դու­թիւնը, սփիւռ­քա­հայ թէ հայ­րե­նի կա­ղա­պա­րում­նե­րէն դուրս կրնայ գալ ու թռիչք առ­նել դէ­պի հայ­րե­նի այն տա­րած­քը, որ ամե­նէն աւե­լի կա­րիքն ու­նի այ­սօր ամ­բողջ հա­յու­թեան նիւ­թա­կան ու բա­րո­յա­կան նե­ցու­կին: Կը մնայ մեր դի­մաց նշա­ցո­ղը բարձ­րաց­նել, որ­պէս­զի ար­դա­րաց­նենք Գա­րե­գին Նժդե­հի երի­տա­սար­դու­թեան ուղղ­ուած պատ­գա­մը‘ Երի­տա­սար­դու­թիւն, աշ­խար­հի ան­գե­րա­զան­ցե­լի գե­ղեց­կու­թիւնն ես դու, երբ բարձ­րան­պա­տակ ես:

Ջա­ւախ­քը մեր բո­լո­րին կը սպա­սէ:

About Post Author

hairenik

editor@hairenik.com

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %