0
0
Տիգրան Չանտոյեան
Երեւան
Թուրքիոյ երեք ընդդիմադիր կուսակցութիւնները պահանջել են նախագահական ընտրություններից հանել գործող նախագահ Էրտողանի թեկնածութիւնը եւ համապատասխան դիմումն ուղարկել են Թուրքիոյ բարձրագոյն ընտրական յանձնաժողով։ Էրտողանի գրանցումը պահանջում են չեղարկել «Լաւ» կուսակցութիւնը, «Ժողովրդավարութեան եւ բեկման» եւ «Հայրենիք» կուսակցութիւնները։ Նրանք բոլորը աջակցում են Թուրքիոյ նախագահի գլխաւոր հակառակորդ Քեմալ Քըլըչտարօղլուին։
Ընդդիմութեան կարծիքով՝ գործող նախագահի առաջադրումը հակասում է երկրի սահմանադրութեանը, քանի որ Էրտողանի ներկայիս ժամկէտը թիւով երկրորդն է։ Սակայն Թուրքիոյ բարձրագոյն ընտրական յանձնաժողովը պարզաբանել է, որ 2017 թուականին տեղի ունեցած սահմանադրական հանրաքուէից ետք, ընդդիմութեան բոլոր բողոքները օրինական հիմք չունեն։
Քրտամէտ Ժողովուրդի Ժողովրդավարական կուսակցութեան (HDP) նախկին առաջնորդ Սելահէտին Տեմիրթաշը ԷրՏողանի ձեւաՒորած դաշինքը նմանեցրել է ԹալիՊանին։ ԱրդԷն ՎԵՑ տարի բանտում գտնՈՒող Տեմիրթաշը նշել է, թէ նայելով Էրտողանի կազմած յետադիմական կուսակցութիւնների դաշինքին՝ կարելի է ասել, որ այն Թալիպանին նմանուող մի կառոյց է։
Տեմիրթաշը գրել է, թէ այդ յետադիմական դաշինքը եթե յաղթի յառաջիկայ ընտրութիւններում, ապա Թուրքիան Աֆղանիստանի նման մի երկիր է դառնալու, որտեղ կանանց իրաւունքներ չեն լինի։
«Հայրենիք» կուսակցութեան առաջնորդ Տողու Փերինչեքն էլ, ով եւս նախագահի թեկնածու է, կարծում է, որ Թուրքիան պատրաստ է միանալ եւրասիական միութեան նախագծերին, քանի որ տնտեսապէս արդեն այնտեղ է: «Թուրքիոյ ժողովուրդը ոչ միայն պատրաստ է միանալ Եւրասիական միութեան նախագծերին, այլեւ գտնւում է Եւրասիայում։ Այսօր Թուրքիան Ա․Մ․Ն․-ի անուղղակի ուժերի դեմ զինուած պայքար մղող երեք երկրներից մէկն է: Թուրքիան, Սուրիան եւ Ռուսաստանը զինուած պայքար են մղում Ա․Մ․Ն․-ի դէմ։ Տնտեսապէս Թուրքիան այժմ զարգանում է եւրասիական կլիմայական պայմաններում։ Թուրքիան եւրասիական է ոչ միայն անվտանգութեան ոլորտում, այլեւ տնտեսութեան եւ մշակոյթի ոլորտներում»,-ասել է Փերինչեքը, որ աւելի վաղ դիմում էր ներկայացրել բարձրագոյն ընտրական խորհուրդ՝ Մայիս 14-ին կայանալիք նախագահական ընտրութիւններում առաջադրուելու համար: Քաղաքական գործչին անհրաժեշտ է 100 հազար ստորագրութիւն հաւաքել։
«Հայրենիք» կուսակցութիւնը ձախակողմեան շարժում է, որը կանգնած է Թուրքիայի առաջին նախագահ Մուսթաֆա Քեմալ Աթաթուրքի գաղափարախօսութեան կողքին, ունի հակա-արեւմտեան եւ հակա-ամերիկեան ուղղուածութիւն։ Կուսակցութիւնն իրեն համարում է 1919 թուականին ստեղծուած աշխատաւորների եւ գիւղացիների ընկերվարական կուսակցութեան իրաւայաջորդը։ Այն ներկայացուած չէ Թուրքիոյ խորհրդարանում, սակայն ազդեցիկ ուժ է երկրում, յատկապէս շրջաններում։ Կուսակցութեան անդամներն այս պահին աւելի քան 50 հազար են։
Թուրքիոյ նախկին նախագահ Ահմետ Նեժմեթ Սեզերն աջակցում է գլխաւոր ընդդիմադիր Ժողովրդավար Հանրապետական կուսակցութեան նախագահ Քեմալ Քըլըչտարօղլուին, որ համարւում է Էրըողանի գլխաւոր մրցակիցը, այցելել է Սեզերին եւ փակ դռների հետեւում բանակցութիւններ վարել նրա հետ։ Այս հանդիպման արդիւնքում նախկին նախագահն ասել է, որ «յաջողութիւն է մաղթում եւ սատարում» Քըլըչտարօղլուին։ Սեզերը պետութեան ղեկավարի պաշտօնը զբաղեցրել է 2000-2007 թուականներին: Նրան առաջադրել էին քաղաքական կուսակցութիւնների դաշինքը այն բանից յետոյ, երբ նրանք չեն կարողացել փոխզիջման հասնել իրենց շարքերից մէկ թեկնածուի շուրջ, սակայն Սեզերը ոչ մի կուսակցութեան անդամ չէ եւ քաղաքական նախասիրութիւնների առումով անկախ թեկնածու է։ Նախագահի պաշտօնում նա նոյնպէս փորձում էր նոյն հեռաւորութիւնը պահել կուսակցութիւններից եւ պահպանել անաչառությունը։
Անորոշութիւնը պահպանւում է նախորդ օրը Քըլըչտարօղլուի «Հայրենիք» կուսակցութեան նախագահի թեկնածու Մուհարեմ Ինճէի հետ ունեցած բանակցութիւններից յետոյ։ 2018 թուականի ընտրութիւններում նա առաջադրուել էր Ժողովրդավար Հանրապետական կուսակցութեան կողմից եւ Էրտողանի հիմնական մրցակիցն էր՝ հաւաքելով ձայների աւելի քան 30%-ը։ Չի բացառւում, որ Քըլըչտարօղլուի հետ հանդիպումից յետոյ նա կարող է հանել իր թեկնածութիւնը յօգուտ Քըլըչտարօղլուի՝ ընդդիմութեան յաղթանակի դէպքում կառավարութիւնում եւ խորհրդարանում պաշտօններ զբաղեցնելու դիմաց։
***
Էրտողանը յայտարարել է Ապրիլ 27-ին, Փութինի հնարաւոր Թուրքիա այցի մասին։ «Ապրիլ 27-ին, հնարաւոր է, պարոն Փութինն էլ գայ, կամ մենք միասին միանանք առցանց համակարգի միջոցով եւ յոյսով եմ, որ առաջին քայլը կ՛անենք»,-ասել է Էրտողանը:
«Մենք թոյլ չենք տար մեր երկիրը ներքաշել պատերազմի մեջ, դա մեր նախընտրական կարգախօսներից մէկն է»,-ասել է նա։ Նրա խոսքով՝ Անգարայի ջանքերը վերջին երկու տարուայ ընթացքում թոյլ չեն տուել, որ «արեւմտեան ակումբը» երկիրը ներքաշի հակամարտութեան մէջ։ «Քանի դեռ մենք այստեղ ենք, մենք դրան չենք նպաստելու։ Մեր նպատակն է լուրջ վճռականութեամբ ջանքեր գործադրել եւ միջնորդի դեր խաղալ Ռուսաստանի եւ Ուքրայինայի միջեւ, որպէսզի նրանք ի վերջոյ յաջողութեան հասնեն»,-ասել է Էրտողանը։
Իսկ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարար Սերգէյ Լավրովը թուրք գործընկեր Մեւլութ Չավուշօղլուի հրաւէրով Ապրիլ 6-7-ը կ՛այցելի Թուրքիա։ Այցի ընթացքում նախատեսՒում է խնդիրների լայն շրջանակ քննարկել, առաջին հերթին երկկողմ համագործակցութԵան հեռանկարները, որոնք փոխադարձ հետաքրքրություն են ներկայացնում, այդ թւում առեւտուրը, ելեկտրականութիւնը, զբօսաշրջութիւնը, կը լինի մտքերի փոխանակում տարածաշրջանային եւ միջազգային օրակարգի արդիական հարցերի շուրջ, այդ թւում՝ Ուքրայինայի ներկայ իրավիճակի, Սուրիոյ եւ Լեռնային Ղարաբաղի կարգաւորման, ինչպէս նաեւ Կեդրոնական Ասիոյ եւ Աֆղանիստանի վերաբերեալ:
Նման հանդիպում վաղուց արդէն հասունացել է։ Մասնաւորապէս Արեւմուտքի չնշումների ներքոյ Ռուսաստանի նկատմամբ Թուրքիոյ կիրառած որոշ տնտեսական պատժամիջոցները ռուս-թրքական յարաբերութիւնների նորովի յստակեցման հրամայական են։
Այս ամէնից բացի նաեւ ընթանում է Ռուսաստանի միջնորդութեամբ թուրք-սուրիական հաշտեցման բանակցութիւնները։ Ապրիլ 3-ին կայանալու է արտաքին գհործոց փոխնախարարների մակարդակով Ռուսաստան-Սուրիա-Թուրքիա-Իրան քառակողմ հանդիպում։ Աւելի վաղ Իրանի արտաքին գործոց նախարար Հոսէյն Ամիր Ապդոլլահիանը յայտարարել էր, որ հանդիպումը տեղի կ՛ունենայ յաջորդ շաբաթ՝ Մոսկուայում։
Չորեքշաբթի Իրանի արտաքին գործոց նախարար Հոսէյն Ամիր Ապտոլլահիանը յայտարարել է, որ կովկասյան տարածաշրջանում լարուածութիւնը կարող է կարգաւորուել «երեք + երեք» ձեւաչափի շրջանակում, որը ենթադրում է Հարաւային Կովկասի երեք երկրների (Հայաստան, Վրաստան եւ Ատրպէյճան),, ինչպէս նաեւ այս տարածաշրջանի ամենամօտ երեք հարեւանների մասնակցութիւնը (Ռուսաստան, Իրան եւ Թուրքիա): «Իհարկէ, մենք պետք է «երեք + երեք», ինչպէս նաեւ գործող մեքանիզմներով, առանց ուժի դիմելու, կարգաւորենք այս տարածաշրջանում հարցերը»,- ասել է նա։
Ապտոլլահիանը նաեւ ընդգծել է կովկասեան տարածաշրջանի տնտեսական հնարաւորութիւնները զարգացնելու համար դէպի կայուն խաղաղութեան եւ անվտանգութեան ուղղութեամբ շարժուելու կարեւորութիւնը, ինչպէս նաեւ ընդգծել է այս իրավիճակում արտաքին միջամտութեան անընդունելիութիւնը։
«Մենք կարծում ենք, որ անհրաժեշտ է շարժուել դէպի խաղաղութիուն եւ կայունութիւն եւ այս տարածաշրջան արտաքին միջամտութիւնը եւ տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական իրավիճակը փոխելու ջանքերը գործօններ են, որոնք էլ աւելի են բարդացնում իրավիճակը», – յայտարարել է Ապդոլլահիանը։
***
Փարիզի Առեւտրի միջազգային պալատի արբիտրաժային դատարանը ի նպաստ Իրաքի որոշում է կայացրել Թուրքիոյ դէմ հայցով, որով վիճարկվում էր Քիւրտիստանից այդ երկրի տարածքով նաւթի արտահանումը: Վերջնական դատական որոշումը կայացուել է Մարտ 23-ին։
Իրաքը մեղադրել է Թուրքիային 1973 թուականի համաձայնագրի դրոյթները խախտելու մԷջ, ըստ որի թրքական կառավարութիւնը պէտք է կատարի իրաքեան կողմի հրահանգները Իրաքից արտահանուող նավթը բոլոր պահեստային, փոխադրման կեդրոններ եւ վերջնական սպառողներ տեղափոխելու վերաբերեալ։
Իրաքի նաւթի նախարարութիւնը յիշեցնում է, որ իրաքեան հումքի իրացումն իրականացւում է SOMO ընկերութեան միջոցով, որ թրքական Ճեյհան նաւահանգիստի միջոցով արտահանման գործառնութիւնները կառավարելու իրաւասութիւն ունեցող կազմակերպութիւն է: Դատական որոշումից յետոյ մտադիր է Ճեյհանով նաւթի արտահանման մեքանիզմները քննարկել Քիւրտիստանի համապատասխան իշխանութիւնների եւ թրքական կողմի հետ՝ հումքի կայուն մատակարարումներն ապահովելու եւ միջազգային ընկերութիւնների հանդէպ SOMO-ի պարտավորութիւնների կատարման համար:
Իրաքի հիւսիսից նաւթի արտահանումը դադարեցուել է Մարտ 25-ին այն բանից յետոյ, երբ միջազգային դատարանը վճռել է, որ Թուրքիան խախտել է երկկողմ համաձայնագիրը՝ աջակցելով Քիւրտիստանի տարածաշրջանային կառավարութեան անկախ խողովակաշարային հոսքերին։
Իրաքեան Քիւրտիստանով անցնում է Քիրքուք-Ճեյհան նաւթամուղը։ 2017 թուականին Քիւրտիստանում տեղի է ունեցել տարածաշրջանի անկախութեան հանրաքուէ, որտեղ հարցուածների ճնշող մեծամասնութիւնը կողմ է արտայայտուել անկախութեանը: Չնայած այն հանգամանքին, որ Պաղտատը թոյլ չի տվել Էրպիլին առանձնանալ, ինքնավար մարզն ինքնուրոյն նաւթ է արտահանել եւ ստացել դրա դիմաց ստացուած միջոցները՝ առանց դաշնային կառավարութեան հետ համակարգելու:
+
Թուրքիայի խորհրդարանը քննարկել է Ֆինլանտային ՆԱԹՕ-ի կազմ ընդգրկելու օրինագիծը եւ ձայների մեծամասնությամբ հաւանութիւն է տուել Ֆինլանտան ՆԱԹՕ-ի կազմ ընդգրկելու օրինագծին։ Թուրքիան վերջին երկիրն էր, որ վաւերացրեց։ Այս վաւերացումն օրէնքի ուժ կը ստանայ նախագահ Էրտողանի կողմից ստորագրելուց յետոյ։
