0
0
Տիգրան Չանտոյեան
Երեւան
Անգարայում տեղի է ունեցել Թրքական պետութիւնների կազմակերպութեան գագաթնաժողովը։ Դրան մասնակցում են անդամ եւ դիտորդ երկրների ղեկավարները։ Գագաթնաժողովը նուիրուած է եղել արտակարգ իրավիճակների հետեւանքների հետ կապուած հարցերի քննարկմանն ու մարդասիրական օգնութեան տրամադրմանը։
Գագաթնաժողովին մասնակցելու նպատակով Թուրքիա էին ժամանել Ատրպէյճանի, Ղազախստանի, Ուզպեքիստանի եւ Խրխզիստանի նախագահները։ Մասնակցել են նաեւ դիտորդ երկրների՝ Թուրքմենիստանի եւ Հունգարիոյ, ինչպէս նաեւ չճանաչուած Հիւսիսային Կիպրոսի ղեկավարները։ Գագաթնաժողովը կազմակերպուել է Ատրպէյճանի նախագահի նախաձեռնութեամբ։
Գագաթնաժողովի օրակարգում ընդգրկուած էր արտակարգ իրավիճակներում կառավարման հարցերը, բնական աղէտների դէպքում մարդասիրական օգնութեան տրամադրումը եւ այլ հարցեր։
Թրքական պետութիւնների կազմակերպութեան գլխաւոր քարտուղար Կուպանիչպեկ Օմուրալիեւը յայտնեց, թէ կազմակերպութեան անդամները միշտ առաջնորդւում են «Մեր ուժը միասնութեան մէջ է» սկզբունքով։
***
Անցեալ Հինգշաբթի նախատեսուած Ռուսաստանի, Թուրքիոյ, Իրանի եւ Սուրիոյ պատուիրակութիւնների հանդիպումը Մոսկուայում՝ սուրիական կարգաւորման վերաբերեալ՝ յետաձգուել է թեքնիք պատճառներով։ Հանդիպման նոր թուականը առայժմ յայտնի չէ։ Աւելի ուշ Ռուսիոյ փոխարտգործնախարար Միխայիլ Պոկտանովը յայտարարել է, որ յոյս կայ, որ փոխնախարարների մակարդակով հանդիպումը կը կայանայ այս շաբաթ Մոսկուայում։
Իսկ Սուրիոյ նախագահ Պաշար Ասատը յայտնել է, որ պատրաստ է հանդիպել Էրտողանի հետ միայն Սուրիայից թրքական զօրքերի դուրսբերումից ետք։ «Ինչ վերաբերում է Էրտողանի հետ հանդիպմանը, ապա դա կապուած է այնպիսի փուլի հետ, երբ Թուրքիան պատրաստ կը լինի յստակ ձեւով եւ առանց որեւէ անորոշութեան լիովին դուրս բերել թուրք զինուորականներին Սուրիոյ տարածքից, դադարեցնել ահաբեկչութեանն օժանդակութիւնը եւ վերադառնալ այն իրավիճակին, որը կար Սուրիայում պատերազմն սկսելուց առաջ։ Սա է միակ տարբերակը, որի դէպքում ես կարող եմ հանդիպել Էրտողանի հետ»,- ասել է Ասատը։ «Բացի այդ, ո՞րն է նման հանդիպման արժէքը եւ ինչո՞ւ այն կազմակերպել, եթէ հանդիպումը չի հանգեցնելու վերջնական արդիւնքների Սուրիայում պատերազմի համար»,- աւելացրել է նա։ Ըստ Ասատի, Թուրքիան բացասական դեր է խաղացել Սուրիոյ պատերազմում՝ աջակցելով այնպիսի կազմակերպութիւնների, որոնք Դամասկոսն ահաբեկչական է համարում եւ Սուրիոյ տարածք մտցնելով իր զօրքերը, Թուրքիան մեզ համար հող գրաւած պետութիւն է»,- ասել է Ասատը, որ նաեւ շեշտել է Ռուսաստանի կարեւոր դերը, որը դրսեւորւում է ինչպէս սուրիական, այնպէս էլ թրքական կողմի հետ լաւ յարաբերութիւնների պահպանմամբ։ «Մենք վստահում ենք ռուսական կողմին, քանի որ վերջինս միջնորդի դեր է խաղացել թուրք-սուրիական շփումները հեշտացնելու գործում՝ այն հիմքերի շրջանակում, որոնց վրայ հենւում է ռուսական քաղաքականութիւնը։ Այդ հիմքերից են՝ միջազգային իրաւունքի յարգումը, պետութիւնների ինքնիշխանության ճանաչումը, ահաբեկչութիւնը չընդունելը, Սուրիոյ տարածքային ամբողջականութեան եւ նրա տարածքում սուրիական պետութեան ինքնիշխանութեան յարգումը, ոչ օրինաւոր օտարերկրեայ զինուած ուժերը Սուրիայից դուրս բերելու անհրաժեշտությունը»,- նշել է Ասատը։
***
Թուրքիոյ իշխանութիւնները որոշում են կայացրել արգիլել Ռուսաստանի եւ Պելառուսի ամերիկեան արտադրութեան ինքնաթիռների լիցքաւորումն ու թեքնիք սպասարկումը։ Լիցքաւորումը եւ այլ ծառայութիւններն արգելուել են մասնաւոր, բեռնատար եւ ճամբորդատար ինքնաթիռների համար, որոնք ունեն ամերիկեան բաղադրամասերի աւելի քան 25 տոկոս եւ թռչում են Ռուսաստան կամ Պելառուս։ Այս միջոցների կիրառումը պահանջել է Միացեալ Նահանգների առեւտրի նախարարութեան Արդիւնաբերութեան եւ անվտանգութեան բիւրոն՝ իր յատուկ նամակում։
Մարտի սկզբից թրքական մաքսային մարմինները սկսել են մերժել Եւրոմիութեան պատժացուցակներում ներառուած բեռների տարանցման յայտարարագրերը։ Մարտ 15-ին Անգարայում Ռուսիոյ դեսպան Ալեքսէյ Երխովը յայտարարել է բեռների տեղափոխման կանոնների որոշակի խստացման մասին, սակայն այդ պահի դրութեամբ ռուս բեռնափոխադրողներին յաջողուել էր ելք գտնել ստեղծուած իրավիճակից։
Ուշանում է Թուրքիա ռուսական Էս-400 հրթիռային համալիրների երկրորդ խմբաքանակի մատակարարումը։ Պատճառն այն է, որ Անգարան առարկում է երրորդ երկրներին համալիրների վաճառքն արգելող կէտի դէմ, որը սովորական բան է ռազմաթեքնիքական համագործակցութեան ոլորտում։
Թուրքիան Ռուսաստանից գնել է Էս-400 զենիթահրթիռային համալիրների առաջին խմբաքանակը, բայց երկրորդ փուլը, որից նա իրական արտօնութիւններ կը ստանայ, դեռ չի սկսուել։ 2017-ին ստորագրուած պայմանագիրը հաշուարկուած էր երկու խմբաքանակի համար եւ համաձայն դրա՝ առաջին խմբաքանակը պէտք է լիներ ուղիղ գնում, իսկ երկրորդը՝ համապատասխանէր այնպիսի պահանջների, ինչպիսին են թեքնիք տեղեկութիւնների փոխանակումը, համատեղ արտադրութիւնը եւ ծրագրային ապահովմանը։
Ռուսաստանը եւ Թուրքիան 2017-ին կնքել են 2,5 միլիառ տոլար արժողութեամբ Էս-400-ների գնման առաջին գործարքը՝ եւս մէկ խմբաքանակ գնելու պայմանով։ Առաջին խմբաքանակի մատակարարումը կատարուել է 2019-ին ամրանը եւ աշնանը։
***
Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման Հայֆայի քաղաքային խորհրդի որոշումը կարող է բացասական ազդել իսրայէլա-թրքական յարաբերութիւնների վրայ, որոնք կարգաւորուել են 2022-ին։ Իսրայէլում Թուրքիոյ դեսպանը դիմել է Իսրայէլի կառավարութեանը՝ պահանջելով կանխել Հայֆայում Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Օսմանեան կայսրութեան կողմից իրականացուած ցեղասպանութեան զոհերի յիշատակին նուիրուած յուշարձանի ստեղծումը յայտնելով, որ եթէ պաշտօնական Երուսաղէմը հրաժարուի կատարել այս պահանջը, ապա Անգարայի հետ հարաբերութիւնների բարելաւումը կարող է դադարեցուել։
Թուրքիոյ դեսպան Շաքիր Օզքան Թորունլարի նամակը հասցէագրուած է եղել Իսրայէլի մշակոյթի եւ մարզանքի նախարար Միքի Զոարին, որը ձեռնպահ է մնացել պատասխանից եւ դիւանագէտի դիմումն ուղարկել է արտաքին գործոց նախարարութիւն։ Իսրայէլի արտաքին գործոց նախարարութիւնը յուշահամալիրի հարցով խորհրդակցութիւններ է անցկացրել։
Չնայած Իսրայէլը չի ճանաչում հայերի զանգուածային սպանութիւնը որպէս ցեղասպանութիւն՝ վախենալով փչացնել յարաբերութիւնները Թուրքիոյ հետ, այնուհանդերձ յանձնարարութիւն է տրուել անպատասխան թողնել Թորունլարի նամակը։ Եթէ թրքական կողմը պնդի միջոցներ ձեռնարկել, ապա նրանց հաւանաբար կը բացատրեն, որ խօսքը տեղական իշխանութիւնների որոշման մասին է, այլ ոչ թէ Իսրայէլի կառավարութեան կամ պետական կառոյցի։ Թուրքիան ակնկալում է, որ Իսրայէլի կառավարութիւնն առնուազն կը խնդրի Հայֆայի քաղաքային խորհրդին չկատարել յուշահամալիր ստեղծելու որոշումը՝ յանուն երկկողմ յարաբերութիւնների պահպանման։
***
Թրքական TOGG ընկերութեան էլեկտրական ինքնաշարժը պատրաստւում է շուկա դուրս գալ։ Ապրանքանիշի առաջին օրինակը մինչեւ 400 ձիաուժ հզօրութեամբ ելեկտրական crossover է, որի արժԷքը սկսՒում է մԷկ միլիոն թրքական լիրայից։
Առաջին խմբաքանակը կը ներառի 20 հազար TOGG օրինակներ, որոնք մինչեւ 2023 թուի վերջը ըստ հերթականութեան տէրերին կը յանձնուեն։ Նշւում է, որ ապրանքանիշն ընտրել է անհատականացուած մօտեցում՝ ելեկտրական իւրաքանչիւր օրինակ կարտադրուի պատուէրը ստանալուց յետոյ՝ հաշուի առնելով անհատական ցանկութիւնները։
TOGG ելեկտրական այս նախատիպը յայտնուել է դեռեւս 2019-ին: Երկու տարի անց ներկայացուել է սկզբնական տիպարը, իսկ 2022-ի աշնանը սկսուել է աշխատանքը։ Այն ժամանակ հաղորդուել էր 100 հազար օրինակի ամենամեայ պահանջքի մասին, թէեւ գործարանի հզօրութիւնը թույլ է տալիս տարեկան արտադրել մինչեւ 175 հազար մեքենայ։
TOGG-ը նախատեսում է վաճառել նաև Թուրքիայից դուրս։ Ծրագրերը ներառում են մատակարարումներ Եւրոմիութեան երկիրներ, որոնց արտօնագրային գրասենեակում աւելի վաղ յայտնուել էին թրքական երկրորդ տիպի՝ sedan-ի պատկերները։
