0
0
Ա.Ա.
Բոլոր տուեալները ցոյց կու տան, որ Մոսկուա եւ Ուաշինկթըն գրեթէ համակարծիք են հայեւատրպէյճանական սահմանային իրավիճակին յստակացման հոլովոյթին շուրջ։Այս տպաւորութիւնը առաւել շեշտուեցաւ, երբ Եւրոպայի եւ Եւրասիոյ հարցերով Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի օգնականի պաշտօնակատար Ֆիլիփ Ռիքըր Պաքուի մէջ յայտարարեց, որ Ատրպէյճան եւ Հայաստան պէտք է իրենց ուժերը քաշեն սահմանագիծէն եւ սահմանազատման հարցերը լուծեն դիւանագիտական միջոցներով։ Մօտաւորապէս նոյն բովանդակութեամբ առաջարկ մը կատարած էր Մոսկուա՝ ատրպէյճանական ուժերու Հայաստան ներխուժումէն ետք։
Ռիքըր նաեւ կենսական համարեց առարկայական բանակցութիւններու վերսկսումը՝ ԵԱՀԿ Մինսքի խումբին համանախագահութեան հովանիին տակ։Այս կեցուածքը իր էութեամբ կը հակադրուի Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի դիրքորոշման, թէ Մինսքի խումբին համանախագահութեան դերակատարութեան վերաշխուժացման կարիքը չկայ, որովհետեւ Արցախի տագնապը լուծուած է։
Ամերիկացի պաշտօնատարը նաեւ պատասխանեց այն հարցումին, թէ ներկայիս Հարաւային Կովկասի մէջ հարցերը կը լուծեն Ռուսիա, Թուրքիա եւ Ատրպէյճան, իսկ Միացեալ Նահանգներ արդեօք խաղէն դու՞րս ձգուած են։«Նախագահ Պայտըն եւ արտաքին գործոց նախարար Պլինքըն շատ յստակ հասկցուցին, որ Ուաշինկթըն մտադրութիւն ունի մասնակցելու Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ տագնապին լուծման ճիգերուն եւ հոլովոյթին։Միացեալ Նահանգներ նաեւ մտադրութիւն ունին ճիգերը շարունակելու՝ Մինսքի խումբին միւս համանախագահներուն, Ռուսիոյ եւ Ֆրանսայի հետ», շեշտեց ան։
Ինչ կը վերաբերի Հարաւային Կովկասի մէջ Թուրքիոյ դերակատարութեան եւ ազդեցութեան ուժեղացման, Ռիքըր ըսաւ, որ Թուրքիա Միացեալ Նահանգներու դաշնակիցն է եւ երկու երկիրներուն միջեւ համագործակցութեան հարցերը քննարկման առարկայ պիտի դառնան Պայտըն – Էրտողան հանդիպման ընթացքին։«Ունինք տարակարծութիւններ, զորս կը լուծենք դիւանագիտական միջոցներով», աւելցուց ան։
Պայտըն Էրտողանի հետ պիտի քննարկէ Արցախի տագնապը
ՆԱԹՕ-ի վեհաժողովին ծիրին մէջ, տասնչորս յունիսին պրիւքսէլի մէջ պիտի կայանայ Միացեալ նահանգներու եւ Թուրքիոյ նախագահներ՝ Ճօ Պայտընի եւ Ռեճէպ Էրտողանի այնքան սպասուած հանդիպումը, որուն ընթացքին արծարծուելիք թեմաներուն մասին խօսելով՝ Միացեալ Նահանգներու նախագահի ազգային ապահովութեան հարցերով խորհրդական Ճէյք Սալիվըն յայտարարեց, որ քննարկուելիք խնդիրներուն շարքին պիտի ըլլայ նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը։
Սալիվըն ըսաւ, որ Պայտըն Թուրքիոյ նախագահին հետ պիտի քննարկէ՝ Սուրիոյ հարցը, Միջերկրականեան ծովու արեւելեան աւազանին իրավիճակը, Իրանի թղթածրարը եւ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը։Քննարկման նիւթ մը պիտի ըլլայ նաեւ Աֆղանիստանի մէջ Թուրքիոյ ստանձնելիք դերակատարութիւն մը՝ ՆԱԹՕ-ի ուժերուն հեռացումէն ետք։Վերջին օրերուն շրջան կ՛ընեն տեղեկութիւններ, թէ թրքական զօրաբաժինը կրնայ Աֆղանիստան մնալ, Քապուլի օդակայանին բնականոն աշխատանքը ապահովելու համար։ Այս հաւանականութեան մասին խօսեցաւ նաեւ Թուրքիոյ պաշտպանութեան նախարար Հուլուսի Աքար, որ յայտնեց, թէ թրքական զօրաբաժինը կրնայ այդ առաքելութիւնը կատարել, եթէ ՆԱԹՕ-ի դաշնակիցները բաւարարեն Անգարայի քաղաքական, տնտեսական եւ լոժիսթիք պահանջները։
Ինչ կը վերաբերի թրքական կեցուածքին, ապա Անգարայի մէջ զգուշաւոր լաւատեսութիւն կը տիրէ Պայտըն – Էրտողան բանակցութիւններուն վերաբերեալ։Սակայն Թուրքիոյ իշխող կուսակցութեան՝ Արդարութիւն եւ բարգաւաճում կուսակցութեան բանբեր Օմէր Չելիք ըսաւ, որ բազմաթիւ հարցեր կը խոչընդոտեն թուրքեւամերիկեան յարաբերութիւններու սերտացումը։Ան այս իմաստով շեշտեց Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ Ֆեթհիւլլա Կիւլէնի արտայանձնման խնդիրը։
Գերմանական կարեւոր կեցուածք մը
Ֆրանսայի, Գերմանիոյ եւ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարներ՝ Ժան Իվ Լը Տրիան, Հեյկօ Մաաս եւ Սերկէյ Լաւրով, հեռաձայնային հաղորդակցութեան մը ընթացքին, քննարկման առարկայ դարձուցին երեք պետութիւնները յուզող հարցեր եւ խնդիրներ, որոնց շարքին եղան Արցախեան տագնապը եւ Արցախեան երկրորդ պատերազմէն ետք Հարաւային Կովկասի մէջ տիրող ընդհանուր իրավիճակը։
Ճիշդ է, որ երեք պետութիւններուն արտաքին գործոց նախարարութիւնները հաղորդագրութիւններ հրապարակեցին քննարկումներուն վերաբերեալ, սակայն իւրաքանչիւրը ունեցաւ միւսներէն տարբեր շեշտադրումներ։
Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը յայտարարեց, որ քննարկուած թեմաներուն շարքին եղած են հայեւատրպէյճանական սահմանին եւ Լեռնային Ղարաբաղի իրավիճակները, ինչպէս նաեւ՝ Հայաստանի, Ատրպէյճանի եւ Ռուսիոյ ղեկավարներուն կողմէ ստորագրուած եռակողմ յայտարարութիւններուն գործադրութեան ընթացքը։«Ընդգծուեցաւ զինադուլը պահպանելու կարեւորութիւնը եւ ծագած հարցերը դիւանագիտական միջոցներով լուծելու անհրաժեշտութիւնը։Նախարարները նաեւ շեշտեցին ԵԱՀԿ Մինսքի խումբին համանախագահներուն դերակատարութիւնը՝ Հայաստան-Ատրպէյճան բանակցութիւններուն հոլովոյթին մէջ», յայտարարեց Մոսկուա։Լաւրով նաեւ շեշտած է, որ այս հոլովոյթին մէջ միջազգային որեւէ կազմակերպութիւն կրնայ իր ներդրումը ունենալ այն պարագային, երբ Երեւան եւ Պաքու համաձայն գտնուին։Թէ միջազգային որ կազմակերպութեան մասին է խօսքը, Լաւրով չէ պարզած, սակայն յստակ է, որ ակնարկութիւնը կ՛երթայ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան Խորհուրդին, որուն մասին խօսեցաւ ֆրանսայի նախագահ Էմանուէլ Մաքրոն, երբ ատրպէյճանական զօրամիաւորումներ հատեցին Հայաստանի միջազգայնօրէն ճանչցուած սահմանները եւ աւելի քան երեք քիլոմեթր խորանալով՝ տարածքներ գրաւեցին Սիւնիքի եւ Գեղարքունիքի մարզերուն մէջ։
Իր կարգին, Ֆրանսայի արտաքին գործոց նախարարութիւնը յայտարարեց, որ պատրաստ է Ռուսիոյ հետ ճիգերու համակարգման։«Նախարար Լը Տրիան յայտնեց Ֆրանսայի ամբողջական յանձնառութիւնը՝ կարելի բոլոր միջոցներով Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ լարուածութեան մեղմացման հասնելու եւ պատերազմէն բխած հարցերը կարգաւորելու համար», յայտնեց Փարիզ, որ ամէնէն կարծր հակազդեցութիւնը ունեցած էր Արցախեան երկրորդ պատերազմին ընթացքին։
Քանի մը շաբաթ առաջ Ֆրանսայի նախագահը հրապարակաւ պահանջած էր, որ ատրպէյճանական ուժերը հեռանան Հայաստանէն։Նախարարական մակարդակի վրայ կայացած քննարկումներէն ետք սակայն, Փարիզ աւելի մեղմ եւ դիւանագիտական ձեւակերպում բանաձեւեց։ «Նախարար Լը Տրիան ընդգծեց սահմանազատման եւ սահմանագծման շուրջ մարտահրաւէրներու յաղթահարման համար կողմերուն միջեւ բանակցութիւններու սկսելու կարեւորութիւնը, անկախ այն զարգացումներէն, որոնք արձանագրուած են այդ տարածքներուն մէջ», նշուեցաւ Փարիզի հաղորդագրութեան մէջ։
Իսկ պաշտօնական Պերլին այս թեմային անդրադարձաւ քանի մը տողով։«Նախարարները նաեւ քննարկեցին հայեւատրպէյճանական տագնապը, որ առկայ է Լեռնային Ղարաբաղի շուրջ», յայտարարեց Գերմանիոյ արտաքին գործոց նախարարութիւնը։ Գերմանական այս կեցուածքը փաստօրէն կը հակադրուի Ատրպէյճանի նախագահին այն պնդումներուն, թէ Լեռնային Ղարաբաղի տագնապը լուծուած է։Այս իմաստով ալ թէ՛ Ուաշինկթընի եւ թէ՛ Եւրոպական Միութեան ղեկավար պետութիւններէն մին համարուող Գերմանիոյ իշխանութիւններուն կողմէ նման կեցուածքներ ցուցանիշ են, թէ Արցախեան տագնապը լուծելու բանակցային հոլովոյթը դարձեալ Մինսքի խումբին համանախագահութեան ծիրին եւ հովանիին տակ դնելու միջազգային ճիգերը կրնան ի վերջոյ արդիւնաւորուիլ։
Քաթանեան ազատ արձակուեցաւ
Սիւնիքի մարզի Գորիսի շրջանի Սեւ լիճի հատուածէն հայ զինուոր մը եւս գերեվարուեցաւ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքներ ներխուժած ատրպէյճանական ուժերուն կողմէ։ Ըստ պաշտպանութեան նախարարութեան հաղորդագրութեան, 25-ամեայ զինուորը մառախուղին պատճառով ապակողմնորոշուած եւ մտած է ատրպէյճանցի զինուորներուն գտնուած վայրին մէջ, ուր անմիջապէս գերեվարուած է։
Ատրպէյճանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը նախ յայտարարեց, որ հայկական կողմէն զինուորներ ականապատման նպատակով թափանցման փորձ կատարած են։Իսկ գերեվարուած զինուորն ալ համարուեցաւ խափանարար մը։Հայաստանի պաշտպանութեան նախարարութիւնը կտրականապէս մերժեց ատրպէյճանական այս մեկնաբանութիւնը՝ յայտարարելով,որ Պաքուի իշխանութիւններուն պատճառաբանութիւնը իրականութեան չի համապատասխաներ։ Իսկ Գորիսի աւագանիի անդամ, Վերիշէն գիւղի բնակիչ Նարեկ Օրտեան, որ շրջանին շատ լաւ ծանօթ է, հաստատեց,որ զինուորին մոլորութեան պատճառը մառախուղն է։ «Այս շրջաններուն մէջ թանձր մառախուղ կ՛ըլլայ։Տեղւոյն բնակիչները միշտ կը մոլորին», ըսաւ ան։ Օրտեանի համաձայն, գերեվարումը կատարուած է Սեւ լիճի աշտարակին մօտ։ Տեղին է նշել,որ նոյն ուղղութեամբ Մայիս 20-ին ատրպէյճանական զօրամիաւորումները երկու յարձակումներ կատարած էին։ Ատրպէյճանցի զինուորները նահանջած էին ձեռնամարտէ ետք։ Այս օրերուն Սեւ լիճի տարածքին մէջ հայ եւ ատրպէյճանցի զինուորները իրարմէ միայն քսան մեթրէն մինչեւ երկու հարիւր մեթր հեռաւորութեան վրայ կը գտնուին եւ ամէն օր դէպքեր եւ միջադէպեր կ՛արձանագրուին։
Հայ զինուորին գերեվարութենէն ետք, ռուս խաղաղապահներ թէեւ ներկայացած եւ խօսած են ատրպէյճանցիներուն հետ, սակայն ալ ոչ ոք հաւատք կ՛ընծայէ բանակցութիւններուն, որովհետեւ ատրպէյճանցիները բացարձակապէս կը մերժեն գերեվարուած զինուորները ազատ արձակել։ Աւելի ուշ սակայն Պաքուի իշխանութիւնները յայտարարեցին, որ հետաքննութիւնները ցոյց տուած են, որ հայ զինուորը իսկապէս մոլորած է։ Ատրպէյճանցիները ապա ազատ արձակեցին քսանհինգ ամեայ Արթիւր Քաթանեանը, որ իր հայրենի Ակներ գիւղը վերադարձաւ։
Ատրպէյճանական զօրամիաւորումներ Մայիս տասներկուքին ներխուժեցին Սիւնիքի մարզի Սեւ լիճին տարածքը, խորացան քիլոմեթրեր դէպի Վերիշէն գիւղ։
Ստեղծուած իրավիճակը շատ անհեթեթ է, որովհետեւ ինքնիշխան Հայաստանի տարածքներուն մէջ ատրպէյճանցի զինուորներ հայ զինուոր կը գերեվարեն, իսկ հայ զինուորները, որոնք կազմ ու պատրաստ կը սպասեն, ոչ կրակելու, ոչ ալ հակադարձելու իրաւունք ունին։Խնդիրը այն է, թէ ատրպէյճանցիները հայ զինուորները կը գերեվարեն, որովհետեւ անոնք Հայաստանի մէջ «արգիլուած տարածքներ» հատած են։
Մայիս 27-ին ատրպէյճանցի զինուորներ Գեղարքունիքի մարզի Վարդենիսի շրջանի Կութ գիւղի հատուածէն վեց հայ զինուորներ գերեվարեցին, պատճառաբանելով, որ անոնք ականապատման աշխատանքներ կը կատարէին։ Մայիս 25-ին ալ ատրպէյճանցիները կրակեցին եւ սպաննեցին հայ զինուոր մը։Իսկ մեծ թիւով անասուններ ալ անհետացած են եւ հայ հովիւներ ամէն օր վտանգի ենթակայ են՝ իրենց հօտերը արօտավայրեր առաջնորդելու ընթացքին։ Արօտավայրերը կը գտնուին Անկախ Հայաստանի ինքնիշխան տարածքներու մէջ։
