ՀԱՆ­ՐԱ­ՅԻՆ ԿԵԱՆ­ՔԻ ԱՌՈՂ­ՋՈՒ­ԹԵԱՆ ԵՒ ՅԱ­ՋՈ­ՂՈՒ­ԹԵԱՆ ՄԱ­ՍԻՆ

0 0
Read Time:9 Minute, 20 Second

ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ

Ար­հա­մար­հան­քի ամէն ձեւ, եթէ մի­ջամ­տէ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, կը պատ­րաս­տէ կամ կը հաս­տա­տէ ֆա­շա­կա­նու­թիւնը:
Ալ­պէր Քա­միւ

 

Կ՛ըսեն, որ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը բա­րո­յա­կա­նու­թեան հետ ոչ մէկ կապ ու­նի: Այս հաս­տա­տու­մը ճի՞շդ է, երբ ՄԱՐԴն է առա­ջադ­րանք­նե­րու իս­կա­կան առանց­քը:

16-րդ դա­րու իմաս­տուն մը, Ռա­պը­լէ, կ՛ըսէր, որ “գի­տու­թիւնը առանց խիղ­ճի, այլ ոչինչ է հոգիի աւե­րէն“: Նոյ­նը կա­րե­լի է ըսել քա­ղա­քա­կա­նու­թեան հա­մար: Առանց խիղ­ճի, այ­սինքն բա­րո­յա­կա­նի, քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը ոչ միայն աւեր է, այլ` աւե­րող: Անոր փաս­տը աղա­ղա­կող պատ­մու­թիւնն է:

Քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը հան­րա­յին կեան­քի հա­մա­կար­գու­մի աշ­խա­տանք է, լաւ կամ վատ եղա­նա­կով: Հի­նէն ի վեր, ան դար­ձած է իշ­խա­նու­թիւն, որ այ­լա­սե­րե­լով դար­ձած է փա­ռա­սի­րու­թիւն եւ շա­հախնդ­րու­թիւն: Կը բա­ւէ հե­տե­ւիլ մա­մու­լին, ուր­կէ կ՛իմա­նանք ինչ որ կը յայտ­նա­բեր­ուի միայն: Այդ զոյ­գին ըն­կե­րա­ցող բա­ցա­սա­կա­նու­թիւն­ներ ծնունդ առած են, եւ հա­կա­ռակ հո­գե­պա­րար ճա­ռե­րու, բրտօ­րէն կը շա­րու­նակ­ուին:

Հան­րա­յին կեան­քի մէջ մարդ­կա­յին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, հի­նէն ի վեր, ան­հա­ւա­սա­րու­թեան վրայ հիմն­ուած են, որոնց վարժ­ուած ենք, ժա­ռան­գած, վա­տու­թեամբ ըն­դու­նած, սա­կայն պահ մը կանգ առ­նե­լով չենք մտա­ծած, թէ ի՞նչ եղած են եւ են հե­տե­ւանք­նե­րը: Ցարդ մեր ու­շադ­րու­թիւնը բե­ւե­ռած ենք տնտե­սա­կան ազ­դա­կին վրայ եւ պայ­քար­նե­րը անոր շուրջ դար­ձած են: Ամուլ, ամ­լաց­նող տոն­քի­շո­թեան, քա­նի որ նկա­տի չեն առն­ուած մարդ­կա­յին եւ հո­գե­բա­նա­կան ազ­դակ­նե­րը:

Իշ­խա­նու­թիւն­նե­րը միշտ այ­լա­սե­րած են իրենք զի­րենք եւ շրջա­պա­տը, ըմ­բոս­տա­ցում­նե­րը նոր բնա­կա­նու­թիւն ստեղ­ծե­լու առա­ջադ­րան­քով հրա­պա­րակ եկած են, որ վեր­ջին հա­շուով, նոր փա­ռա­սի­րու­թիւն­նե­րու (դրա­մա­կան եւ երե­ւել­ի­ա­կան) յա­գուրդ տա­լու մի­տու­մով գոր­ծած են, սպա­սե­լով որ նոր ըմ­բոս­տա­ցում­ներ գան: Եւ ժա­մա­նա­կը ինք իր վրայ շրջան կ՛ընէ: Կը բա­ցա­կա­յին այ­լա­սի­րու­թիւնը, յար­գան­քը իր նմա­նին հան­դէպ, որոնք ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներն են չխոս­տո­վա­նուող ախ­տա­ւոր ար­հա­մար­հան­քի: Հան­րա­յին կեան­քի բո­լոր մա­կար­դակ­նե­րուն եւ անոր առող­ջաց­ման հա­մար պի­տի յանդգ­նի՞նք քննել եւ չէզո­քաց­նել ար­հա­մար­հան­քը, որ շար­ժիչ ուժն է ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն­նե­րու, պա­տե­րազմ­նե­րու եւ աւեր­նե­րու, որոնց առանց­քին կը գտնուի “ֆա­շա­կա­նու­թիւն“ը, նե­րազ­գա­յին եւ ազ­գա­միջ­եան, քա­նի որ եր­կու մա­կար­դակ­նե­րուն ալ կայ ար­հա­մար­հան­քը:

Այդ ար­հա­մար­հան­քը կ՛աճի իշ­խա­նու­թեան ամ­րաց­ման եւ ինք­զինք պար­տադ­րող ինք­նան­պա­տակ հե­ղի­նա­կու­թեան հետ (ու­ժի կամ դրա­մի վրայ հիմն­ուած), որ յա­ճախ կը թաքն­ուի նա­եւ երե­ւու­թա­կան հա­մես­տու­թիւն-զի­ջու­մի ետին: Իս­կա­կան հե­ղի­նա­կու­թիւնը ինք­զինք պար­տադ­րե­լու ախ­տէ զերծ է: Թա­գա­ւո­րա­կան ժա­ռան­գա­կան իշ­խա­նու­թիւնը, իշ­խա­նու­թեան դիր­քե­րու վրայ յա­ւեր­ժա­ցու­մը, իշ­խա­նու­թեան ըն­կե­րա­ցող ճո­խու­թիւնը, պա­լատ­նե­րէն մին­չեւ թիկ­նա­պահ­նե­րը, ար­հա­մար­հանք են ժո­ղո­վուր­դին նկատ­մամբ, նա­եւ ազ­գե­րու մի­ջեւ: Այդ­պէս էին իտա­լա­կան ֆա­շիզ­մը, գեր­մա­նա­կան նաց­ի­ա­կա­նու­թիւնը, սպա­նա­կան ֆրան­քիզ­մը, ստա­լի­նա­կա­նու­թիւնը, որոնք թէ­ա­կան ար­ժէք­նե­րու հպա­տա­կե­լով, մար­դը կը դարձ­նէ­ին ար­հա­մար­հե­լի առար­կայ: Այ­սինքն, ար­հա­մար­հան­քը ինք­զինք սահ­մա­նե­լով եւ սրսկե­լով ըն­կե­րա­յին կազ­մա­կեր­պու­թեան մէջ, քա­ղա­քա­կա­նու­թիւնը կ՛այ­լա­սե­րէ, զայն կը վե­րա­ծէ ֆա­շա­կա­նու­թեան, նաց­ի­ա­կա­նու­թեան, ֆրան­քիզ­մի, ստա­լի­նա­կա­նու­թեան: Առա­ւել կամ նուազ հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րով քիչ մը ամէն տեղ: Կը բա­ւէ հաւ­կու­րու­թե­նէ չտա­ռա­պիլ:

Քա­ղա­քա­ցին պէտք է տես­նէ այս իրա­կա­նու­թիւնը: Իմաս­տուն եւ գի­տա­կան վեր­լու­ծում­ներ կա­տար­ուած են հասկ­նա­լու եւ բա­ցատ­րե­լու հա­մար տար­բեր ձե­ւե­րով ֆա­շա­կա­նու­թիւն­նե­րը: Ըսած են, որ անոնք պատ­մա­կան ար­կած էին, ինչ­պէս հա­մայ­նա­վա­րու­թիւնը, բո­լոր պա­րա­գա­նե­րուն ալ հաս­տատ­ուած էր ամ­բող­ջա­տի­րու­թիւն: Ինք­նաքն­նա­դա­տու­թեան պի­տա­կի տակ ըս­ուած էր, որ անոնք բա­րո­յա­կան եւ քա­ղա­քակր­թա­կան տագ­նապ էին` ազա­տա­կա­նու­թեան շրջա­նա­կին մէջ, կամ զանգ­ուած­նե­րու կող­մէ փորձ` դա­սա­կան իտ­է­ալ­նե­րը նոր օրէնք­նե­րով եւ հո­րի­զոն­նե­րով փո­խա­րի­նե­լու:

Ին­չո՞ւ փո­խա­րի­նել եւ ի՞նչ փո­խա­րի­նել: Ինչ­պէ՞ս մար­դիկ կրցած էին ազա­տու­թիւն­նե­րը սահ­մա­նա­փա­կել եւ ինչ­պէ՞ս այդ ըն­դու­նած էին: Ըն­դու­նա՞ծ էին: Մե­նաշ­նորհ­նե­րու պաշտ­պա­նու­թիւնը քաղ­քե­նիու­թիւնը առաջ­նոր­դած էր պե­տա­կան կար­գը վե­րա­ծե­լու իշ­խա­նու­թեան աստ­ուա­ծաց­ման, ինչ­պէս որ այդ եղած էր աստ­ուա­ծա­յին իրա­ւուն­քով թա­գա­ւոր­նե­րու պա­րա­գա­յին, այ­սինքն մար­դոց մէկ մա­սին հան­դէպ ար­հա­մար­հան­քի քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, զոր կա­րե­լի է կո­չել գա­ղու­թա­րա­րու­թիւն, ամ­բող­ջա­տի­րու­թիւն:
… Հե­ռու չեն այն օրե­րը, երբ նա­խակր­թա­րան աւար­տող ան­ձը չէր ու­զեր սեւ գործ ընել, պէտք էր որ “շէֆ“ ըլ­լար, քա­նի որ միւս­նե­րուն աշ­խա­տան­քը ստոր­նա­ցու­ցիչ էր, ար­հա­մար­հե­լի: Իսկ այդ “շէֆ“ ըլ­լա­լը կ՛են­թադ­րէ պեր­ճանք, թա­գա­ւո­րա­կան գա­հե­րէն մին­չեւ ժո­ղովր­դա­վա­րա­կան եղա­նա­կով ձեռք բեր­ուած հան­գա­մանք­նե­րը:

Հո­գե­բա­նա­կան այս ար­հա­մար­հե­լու վե­րա­բե­րու­մը ըն­կե­րու­թիւնը կրծող ախտ է, պատ­ճա­ռը ըն­կե­րա­յին, նե­րազ­գա­յին եւ մի­ջազ­գա­յին բա­խում­նե­րու, որ իր ծաղ­րան­կա­րա­յին հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րուն կը հաս­նի մա­կե­րե­սա­յին պեր­ճան­քի (կա՞յ պեր­ճանք որ մա­կե­րե­սա­յին չըլ­լայ), երբ մար­դիկ ինք­նա­հաս­տատ­ման հա­մար կը բնա­կին հսկայ ապա­րանք­նե­րու մէջ, առանց մտա­ծե­լու որ ու­րիշ­ներ իրենց գլխուն վրայ ծածք չու­նին, կը ճամ­բոր­դեն օդա­նա­ւի առա­ջին կար­գով, կը շրջա­գա­յին երա­զե­լու մղող ինք­նա­շարժ­նե­րով, թիկ­նա­պահ­նե­րով, ծա­ռա­նե­րով: Ան­հա­ւա­սա­րու­թիւն­նե­րը կը մշակ­ուին ար­հա­մար­հան­քի աղ­բիւ­սին վրայ: …Այս ար­հա­մար­հան­քը լծակն է ըն­կե­րա­յին-քա­ղա­քա­կան կեան­քի մէջ դրսե­ւո­րուող հա­կա­սու­թիւն­նե­րուն:

Եթէ քա­ղա­քաց­ի­ա­կան ընդ­դի­մու­թիւն յա­ռա­ջա­նայ ըն­կե­րու­թեան բո­լոր մա­կար­դակ­նե­րուն վրայ, յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը կ՛ու­նե­նան տար­բեր որակ: Դի­տա՞ծ էք բնաւ, հա­րուստ եւ զար­գա­ցած երկ­րի մը մէջ, մեծ պո­ղո­տա­յի մը եզեր­քը պնակ մը կե­րա­կու­րի հա­մար հեր­թի կանգ­նած­նե­րը, կամ շէն­քի մը մուտ­քին, մայ­թի վրայ գի­շե­րող­նե­րը:

Ըն­կե­րու­թեան տա­կանք­նե­րը այդ խեղ­ճե­րը չեն, այլ անոնք որոնք յղփա­ցա­ծի իրենց հո­գե­բա­նու­թեամբ ար­հա­մար­հան­քի առար­կայ կը դարձ­նեն զի­րենք, իրենց “հա­ւա­սար­ներ“ը, որոնք այդ­պէս ալ չեն, քա­նի որ այդ հա­ւա­սա­րու­թիւնը ար­հա­մար­հան­քով կ՛ոտ­նա­կոխ­ուի: Եւ այս ոտ­նա­կա­խու­մը ֆա­շա­կա­նու­թիւն է, զոր յաղ­թա­հա­րե­լու հա­մար նոր օրե­րու Կան­տի­ներ պէտք են, որ­պէս­զի Ալ­պէր Քամիւի իմաս­տու­թեամբ եղած սահ­մա­նու­մէն ներշնչ­ուած ճա­կատ յար­դար­ուի. “Ար­հա­մար­հան­քի ամէն ձեւ, եթէ մի­ջամ­տէ քա­ղա­քա­կա­նու­թեան, կը պատ­րաս­տէ կամ կը հաս­տա­տէ ֆա­շա­կա­նու­թիւնը“:

Մեծ հար­ցա­կա­նի առ­ջեւ կանգ­նած է մարդ­կու­թիւնը. ինչ­պէ՞ս մար­դուն մէջ մեռց­նել ար­հա­մար­հան­քի ախ­տը եւ ար­հա­մար­հան­քի (չ)աս­պետ­նե­րը հե­ռաց­նել հրա­պա­րա­կէն: Ինչ­պէս մեռց­նել ան­փո­խա­րի­նե­լիու­թեան առաս­պե­լը, զոր կը մշա­կեն ար­հա­մար­հող­նե­րը:
Ման­րուք­նե­րէ եւ սնա­փա­ռու­թիւն­նե­րէ ան­դին քայլ առ­նե­լով, յա­ճախ պէտք է բարձ­րա­ձայն կրկնել Ալ­պէր Քամիւի ազ­նիւ եւ ազն­ուաց­նող մտա­ծու­մը, որ­պէս նոր մար­դու հա­ւա­տամք, որ­պէս­զի հին ֆա­շա­կա­նու­թիւնը նոր շա­պի­կով չվե­րա­դառ­նայ, նոյ­նիսկ դրացի­ին բա­կը, քա­նի որ ոս­տու­մով մը ան կը հաս­նի մե­զի:

Happy
Happy
0 %
Sad
Sad
0 %
Excited
Excited
0 %
Sleepy
Sleepy
0 %
Angry
Angry
0 %
Surprise
Surprise
0 %

Average Rating

5 Star
0%
4 Star
0%
3 Star
0%
2 Star
0%
1 Star
0%

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Social profiles