2
0
Բժիշկ Կարպիս Հարպոյեան
Մոնրէալ
Բժիշկ Համբար Քելիքեան (Համբարձում Քէքլիքեան) ծնած է Հաճըն, 17 Յունուար 1899-ին:
1915-ին, Հայկական Ցեղասպանութեան առաջին շրջանին, Համբարին ծնողքը կը տարագրուի եւ ի վերջոյ կը հասնի Հալէպ: Տարագրութեան օրերուն, Համբարին երեք քոյրերը կը սպաննուին թուրքերու ձեռքով:
Պատանի Համբարը յաջողած է փախուստ տալ թրքական հետապնդումներէն, չէ միացած ծնողքին եւ հասած է Պոլիս ու անկէ ճամբայ ելած է դէպի Միացեալ Նահանգներ: Ան Նոր Աշխարհ կը հասնի 1920-ին, գրպանը ունենալով միայն երկու տոլար եւ հետը ունենալով իր անունը կրող պզտիկ գորգ մը:
Երիտասարդ Համբար Շիքակօ հասնելէ ետք աշխատած է երկրագործի մը քով: Իր աշխատասիրութիւնը եւ նուիրուածութիւն մղած է երկրագործը, որ հոգատար վերաբերմունք ունենայ իրեն հանդէպ: Երկրագործը վիճակահանութենէն իր շահած նիւթական պարգեւը կը նուիրէ գաղթական Համբարին, որպէսզի կարենայ երկրորդական դպրոց երթալ եւ ուսանիլ: Ան դպրոցի լուացարանին եւ ճաշարանին մէջ աշխատած է, հոգալու համար իր ապրուստը:
Համբար մանկութենէն հրապուրուած է բժիշկ հօրեղբօրմով եւ երազած է ապագային դառնալ բժիշկ: Հօրեղբայրը 1915-էն առաջ ծառայած է Հաճընի թրքական զօրաբաժնին մէջ, իբրեւ բժիշկ: Քոլէճի մէջ ուսանելէ ետք, կ’իրականայ Համբարին մանկութեան երազը. ան կ’ուսանի Շիքակոյի համլսարանի եւ Rush Medical College-ի մէջ, շնորհիւ համալսարանի տնօրէն Harry Pratt Judson-ի տրամադրած կրթաթոշակին:
Համբար բժիշկ կը վկայուի Cook County Hospital-էն եւ 1929-ին կը նշանակուի օգնա-կան բժիշկ Ֆիլիփ Քրէօշրրի, որ կ’աշխատէր ոսկրաբուժ բժիշկ Ճոն Մըրֆիի հետ:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան կը մասնագիտանայ ոսկրաբուժութեան եւ ոսկրային հիւանդութիւններու վիրահատութեան մէջ:
Ան Բ. Աշխարհամարտին ծառայած է Ամերիկեան բանակին մէջ, իբրեւ վիրաբուժ բժիշկ եւ մասնագէտ ոսկրային կոտրուածքներու եւ վնասուածքներու: Այդ տարիներուն, ան կատարած է ոսկրային հազարաւոր վիրահատումներ:
Պատերազմի աւարտին, վերադարձած է Շիքակօ եւ սկսած է աշխատիլ իբրեւ ոսկրաբուժ Wesley Hospital հիւանդանոցին մէջ:
Ան շուտով կը դառնայ նշանաւոր ոսկրաբուժ մը, մասնաւորաբար վնասուած ոտքի, ձեռքի եւ բազուկի վիրահատումներու եւ վերակառուցողական գործողութիւններու:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան կը դարմանէ շատ մը ամերիկացի անձնաւորութիւններ: Նշանակալից կ’ըլլայ Ա․Մ․Ն․ Ծերասկոյտի ապագայ ծերակուտական Պոպ Տոլի բուժումը:
Բ. Աշխարհամարտի օրերուն, Պոպ Տոլ Իտալիոյ մէջ ծանրօրէն կը վիրաւորուի: Կը ջարդուի անոր ամբողջ ձախ ուսը և կը կորսնցնէ ձախ թեւին շարժունակութիւնը։
Հիւսիսային Իտալիոյ ռազմագծի հիւանդանոցներէն մէկուն բժիշկները անյոյս կը յայտարարեն անոր պարագան։ Կ’առաջարկուի անդամահատել ձախ ուսը եւ ամբողջ ձախ թեւը, սակայն ան կը մերժէ: Ամերիկա վերադառնալէ ետք, ան ամերիկեան զինուժի թիւ 297 հիւանդանոցին մէջ պատահմամբ դէմ յանդիման կու գայ իր փրկչին՝ բժիշկ Համբար Քէլիքեանին, որ կը յաջողի իր հմտութեամբ վերականգնել անոր փշրուած ուսը: Ծերակուտական Տոլ այնուհետեւ կրցած է մասամբ մը գործածել իր ձախ բազուկը: Բժիշկ Համբար Քէլիքեան այս արդիւնքին հասած 1943-1953 իր կատարած եօթը վերականգնումային գործողութիւններով՝ կատարելով ոսկրային եւ մկանային պատուաստումներ հիւանդին ուսին, բազուկին եւ ձեռքին: Իբրեւ արդիւնք այս խրդին եւ երկարաշունչ վերականգնողական գործողութիւններուն, Տոլ մասամբ մը կը վերագտնէ իր բազուկի շարժումները: Ան կը դառնայ բժիշկ Համբար Քէլիքեանի շատ մտերիմ բարեկամը եւ անոր ընդմէջէն՝ ամբողջ ամերիկահայութեան եւ Հայ Դատին:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան մերժած է նիւթական վարձատրութիւն ստանալ այս երիտասարդ ամերիկացի վեթերանէն: Ան նաեւ նոյն կեցուածքը որդեգրած է բոլոր ամերիկացի վեթերան զինուորականներէն, որոնք իրեն դիմած են ոսկրային վնասուածքներու եւ կոտրուածքներու բուժումին համար: Ան այս մօտեցումը ունեցած է անոնց հանդէպ, ի յիշիտակ իր եղբօր՝ Սիրականին, որ սպաննուած էր Իտալիոյ մէջ, 1943-ին:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան 70-ական եւ 80-ական տարիներուն գործակցած է ծերակուտական Պոպ Տոլի հետ, ի խնդիր Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան կը դառնայ ամբողջ Ամերիկայի համբաւաւոր ոսկրաբուժը:
Ան իր հասուն տարիքին՝ 80 տարեկանին, կատարած է շաբաթական տասը ոսկրային մեծ վերականգնողական գործողութիւններ:
Ան մասնագիտացած է նաեւ ոսկրային ընդոծին անբնական երեւոյթներու հիւանդութիւններու եւ անոնց վերկանգնումային գործողութիւններու մէջ:
Ան գրած է բժշկական երեք գիրքեր՝ ձեռքի, կրունկի եւ ոտքի վիրահատումներու մասին: Հրատարակած է 33 մասնագիտական յօդուածագրութիւններ:
Ան հեղինակն է «Poetry and the Armenian image» հատորին, որուն համար աշխատած է տարիներ: Բժիշկ Քեքլիքեան կը վերլուծէ հայ բանաստեղծութիւնը՝ ներկայացնելով կարեւոր դէմքեր եւ անոնց քերթուածներէն որոշ նմոյշներ։ Ան սերտ յարաբերութիւն ունեցած է հայազգի բանաստեղծ եւ գրող Ուիլիըմ Սարոյեանին հետ եւ անկէ ստացած է որոշ ուղղութիւններ իր հայկական գրական ստեղծագործութեան համար:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան հաւատարիմ մնացած է իր արմատներու ուղիին: Պահած է սերտ յարաբերութիւն հայկական շրջապատին հետ: Ան մերժած է վարձատրութիւն ստանալ բոլոր հայ հիւանդներէն: Ջատագովը հանդիսացած է Հայ Դատին:
Ան Գարեգին Բ. Կաթողիկոս Սարգիսեանի ձեռամբ Նիւ Եորքի մէջ պարգեւատրուած է «Կիլիկեան Իշխան» շքանշանով։
բժիշկ Համբար Քէլիքքեանը
Ան ամերիկեան բանակին մէջ երկար տարիներ ծառայած է. իր ծառայութիւններուն իբրեւ երախտագիտութիւն՝ նախագահ Հերի Թրուման զինք պատուած շքանշանով մը:
Իր աշակերտներէն եղած է լիբանանցի բժիշկ վիրաբուժ՝ Էմիլ Ռիաշին, որ 1966-ին զինք Պէյրութ հրաւիրած է: Այս այցելութեան ընթացքին, բժիշկ Համբար Քէլիքեան պարգեւատրուած է Լիբանասնի նախագահ Շարլ Հըլուի կողմէ, «Order of the National Cedars of Lebanon» շքանշանով:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան ամուսնացած է Ովսաննա Քիւփելեանի հետ եւ ունեցած է զաւակ մը՝ Արմէն եւ երկու աղջիկներ՝ Ալիս եւ Վերժինիա:
Արմէն եղած է հանրածանօթ վիրաբուժ եւ հայ իրականութեան մէջ բարեգործ անձնաւորութիւն, յատկապէս Հայաստանին:
Երեւանի հիւանդանոցներէն մէկուն վիրաբուժական գործողութիւններու սենեակներէն մէկը կոչուած է իր անունով:
Բժիշկ Համբար Քէլիքեան մահացած է 94 տարեկանին, 24 Յուլիս 1983-ին, Շիքակոյի մէջ:
Բժիշկ Արմէն Քէլիքեան իր հօրը մահուան առիթով արտասանած է իր սրտի խօսքը եւ վեր առած է անոր արժանիքները:
Աղբիւրներ
1.Wikipedia, the free encyclopedia, Dr. Hampar Kelikian.
- Armeniapedia, Dr. Hampar Kelikian.
- 3. Apigian, Charlene, Dr. Hampar Kelikian, Remarkable Armenians, Jannuary 20, 2020.
- 4. Breu, Giovanna, “Dr. Hampar Kelikian Is a Dear and Glorious Surgeon and, at 80, Still Among the Best”, People Magazine, October 8, 1979.
- ‘The unparalleled champion’: Bob Dole’s forgotten fight to get Washington to recognize the Armenian genocide.
- Արմենեան, Կարօ, Ոչ եւս է հայ ժողովուրդի մեծ բարեկամ, Ա․Մ․Ն․-ի կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման դատի առաջամարտիկ, պատերազմի հերոս՝ ծերակուտական Ռապըրթ Տոլ, «Հորիզոն» շաբաթաթեր, 6 դեկտեմբեր 2021:
- Տէր Խաչատուրեան, Արտաշէս, Հայ Գիրքի Մատենագիտական Գործեր, Տոքթ. Համբարձում Քեքլիքեան, «Poetry and the Armenian image», Part II, Ararat (N. Y. ), Vol. II, No 4 (Autumn 1961).
