0
0
Յ. Պալեան
ՀԱՅ ԱԶԳ ըլլալ կարծէք բաւարար չէր, «Համաշխարհային»-ը չէք գիտեր ո՞ր իմաստութեամբ, ոմանք կարծեցին, որ գոյապահպանական վահան պիտի ըլլար:
Ամէն բանի մասին կը խօսինք, բացի՝ պարտութենէ: Եթէ դեռ պարտութինը յաջողութիւն եւ յաղթանակ չհամարենք:
Պարտութիւն խոստովանիլ սնափառի եւ մեծխօսիկի թշնամի է:
Կը խօսինք եւ կը գրենք ազգի եւ հայութեան մասին, պէտք է խօսիլ եւ գրել՝ չմոռնալու համար: Բայց կը մտածե՞նք նաեւ, թէ ո՞ւր են անոնք, ի՞նչ են, որպէս իւրայատուկ բնորոշում ունեցող մարդոց խմբաւորումներ: Անոնց մէ՞ջ ենք, թէ՞ այլ հարթութեան վրայ. անհատներ, միութիւններ, կազմակերպութիւններ, պետութիւն եւ «ղեկավարութիւններ»: Անոնք տեսութի՞ւն են, թէ՞ իրականութիւն, կա՞ն տեղ մը, թէ՞ արդէն հէքիաթ են:
Նոյն գլխուն տակ կարելի՞ է դասել «հայկական պետութեան» տարածքին ապրող մարդիկը, ներսի եւ դուրսի լեզուի մարդակերտ աւազանին մէջ ապրողները եւ այդպէս չապրողները, բռնագրաւուած հայաշխարհի անորոշութեան տարածքի վրայ գտնուող «մնացորդաց»ը, հայրենահանուածները եւ անոնց յետնորդները, տարբեր անուանումներով: Վերջինները, ընդունուած սահմանումով՝ «գաղթականներ» են, ապաստանեալներ, որոնք «ջերմանոցային հայութիւն» կը փորձեն պահել մոլորակի հեռու եւ մօտ վայրերը՝ բազմանուն «համայնք»-ներու դրութեան մէջ, ըստ աշխարհագրութեան բազմպատկութեան: Ենթադրական գումարումով՝ Սփիւռք: Բառի վերջաւորութեան Ք տառը յոգնակերտ է, քանի որ Սփիւռքը տարանջատումներու գումար է, յոգնակի է: Հատիկները ինչպէ՞ս մանեակի վերածել զանոնք շարելով նոյն հոգեկան-ոգեկան թելին վրայ: Հարիւր տարիէ վեր անոնք կը բազմապատկուին, մանեակ չեն եղած:
Պարտութեան մասին խօսիլ կը նշանակէ գիտակցիլ, որ պէտք է մտածել, թէ ինչպէ՞ս անոր հետեւանքները յաղթահարուին:
Աւելի դժուար է խօսիլ այն պարտութիւններուն մասին, զորս ժողովուրդ մը կը պարտադրէ ինքնիրեն: Երեւակայեցէ՛ք բանակ մը, որ կը հարուածէ իր դիրքերը, ամրութիւնները, յառաջապահները, յետսապահ գունդերը, այդ արարքներուն համար ամբաստանուելիք թշնամի չկայ, հետեւաբար պէտք է սուր ճօճենք մենք մեզի դէմ:
Անկախ քաղաքական եւ ռազմական պարտութիւններէն, մենք սովորութեան վերածած ենք մեր ինքնութեան եւ մշակութային նահանջները, որոնք համագումար պարտութիւն են, բայց զանոնք որպէս այդպիսին չենք ընդունիր, ինքնադատապարտութենէ խուսափելու համար, կը թաքնուինք սին փաստարկներու ետին: Ինչպէ՞ս կրնանք ըսել, որ թշնամին ոչ միայն արտաքին կամ ներքին է, այլ՝ մենք ենք:
Այսօր կրկին կը խորհիմ մեր ինքնութեան կռուան հայերէնի մասին, որուն տէր չենք, պարտուած ենք, կը շարունակենք մենք մեզ պարտութեան մատնել, դառնալով օտարախօս եւ օտարագիր: Այս պարտութեան համար ցարդ ԱՄԵԱԿ չենք հնարած, ինչպէս տասը օր ետք մեր յիշատակելիք ԱՊՐԻԼ 24-ը:
Եթէ միայն կարելի ըլլար վիճակագրութիւններ կազմել…
Ենթադրենք, որ աշխարհի մէջ կան տասը միլիոն հայեր (ոչ ոք կրնայ մօտաւոր ճշգրտութեամբ խօսիլ մեր համրանքի մասին)… Անոնց ո՞ր տոկոսը հայերէն կը խօսի, հայերէն կը կարդայ, հայերէն կը գրէ, հայերէն թերթ կը ստանայ, հայերէն գիրք կը կարդայ: Երբ չենք գիտեր, թէ ի՞նչ է այդ կոտորակուած եւ կոտորակուող թէական զանգուածի ազգային որակը, ինչպէ՞ս կարելի է զայն առաջնորդելու-կառավարելու յաւակնութիւն ունենալ:
Ո՞վ չէ հասկցած եւ չի գիտեր, որ հակառակ պարտութիւններու եւ օտարի տիրապետութեան(յոգնակի), հայերէնը եղած է մեր ազգային ինքնութեան ողնաշարը, որ պահած եւ փոխանցած է մեր ինքնութեան էատարրերը, բանաստեղծին պարզ եւ իմաստուն խօսքով ան եղած է «հայու տուն»՝ աշխարհի չորս ծագերուն…
Հայ կոչուածներու ո՞ր տոկոսը, բանաստեղծին բառերով, հոն է «որպէս տանտէր հարազատ»: Եթէ «տանտէր» չէ, կամ լեզուամշակութային վարձուոր է կամ գնչու: Կարծէք հաշտուած ենք այս զարգացող անինքնութիւն վիճակին հետ, աւելի ճիշդ՝ գոհ ենք, կարծելով որ բազմապատկուող ինքնութիւններով կրնանք շարունակութիւն ըլլալ:
Խաչատուր Աբովեանէն երկու դար առաջ, ֆրանսացի Ծիրանաւոր տը Փոլինեաքի ըսած խօսքը միշտ մղձաւանջային եղած է ինծի համար: Ան, կանգնելով կապիկի մը վանդակին առջեւ, ըսած է. «Խօսի՛ր եւ քեզ մկրտեմ»: Խօսքը եթէ տարածենք հայկական իրականութեան վրայ, ի՞նչ կը ստացուի:
Սիտնի, դասախօսութեան մը ընթացքին յիշած եմ այս խօսքը, զոր լսելով երիտասարդուհի մը իր մօր ըսած էր, որ «զիրենք կապիկ կոչած էի», he said that we are monkeys»: Եթէ Աբովեանի խօսքը լսած ըլլար… « Ախ, լեզուն,լեզուն, լեզուն որ չըլի,մարդ ընչի նման կըլի» ի՞նչ պիտի պատասխանէր: Սիտնիի եւ աշխարհատարած սփիւռքի հայածնունդ աղջիկը եւ տղաքը եթէ լսեն, եթէ մեծ ու պզտիկ հայածնունդներ լսեն, լսած ըլլային Ծիրանաւոր Փոլինեաքը եւ հայ Աբովեանը, Ազգ կը պահուէր:
Այսպէս ենք հայաշխարհի մէջ, հայրենիքի բեկոր Հանրապետութեան եւ սփիւռք(ներ)ի անորոշութեան միգամածին մէջ: Հայ պետութիւն Հանրապետութեան մէջ, ժողովուրդ եւ իշխանութիւն, աւելի քան հարիւր տարիէ ի վեր, միասնաբար, ներսէն կ’ականահարեն մեր ինքնութեան ողնաշարը: «Արդի» կոչուած ուղղագրութեամբ, անոնք Մեսրոպէն ի վեր ժառանգուած ուղղագրութիւնը փոխարինեցին սխալագրութեամբ, դարերու ընթացքին գրուած եւ այսօր Մատենադարանի մատեաններուն մէջ պառկած հայերէն բառերու տեսքը եւ դիմագիծը փոխեցին: Նոյն հայկական Պետութեան մէջ, շարունակելով աւերը, հայերէն բառերը կը փոխարինուին հազարաւոր օտար բառերով, կարծէք հայերէնը եղած ըլլար նախնական լեզու, մենք ըլլայինք նախամարդ, որուն կը սորվեցնեն նոր լեզու մը: Այսօր իմ հաւաքած հազարաւոր «նորահայերէն» բառերու ցանկս հարստացաւ. աւելցուցի «ելեկտորատ» եւ «պրոտեկտորատ»… Արտաշատի, Դուինի, Անիի, Վանի, Մուշի, Սասունի, Սիսի թագաւաորները, իշխանները, Անանիաները եւ Նարեկացիները եթէ յանկարծ յայտնուին, պիտի չհասկնան մեր «նոր հայերէնը»:
Ինչպէ՞ս զիրար հասկնալ հարազատը մոռնալով, երբ վասն գործնապաշտութեան եւ յաջողութեան, կը կապկենք աշխարհի բոլոր լեզուները, հայերէնը դնելով տունմնայ աղջկան յիշատակ դարձած օժիտի սնտուկին մէջ:
Այս հարազատը մոռնալու եւ ուրիշով փոխարինելու պարտութիւնը թշնամիներու պարտադրանք կամ մեզի դէմ անոնց կողմէ տարուած յաղթանակ չէ, այլ ախտաւոր փարիայի եւ ընկեցիկի կրկնուող եւ մոլորակին լայնքին եւ երկայնքին համաշխարհայնացած Ազգի պարտութիւն: Կը զարմանամ, որ ամէն քայլափոխի յայտնուած եւ գերաճող ղեկավարութիւնները չեն անհանգստանար, որ փոքրաթիւ ժողովուրդ մը երկու աշխարհաբար լեզուներ ունի, անոնց համար ունի երկու տարբեր ուղղագրութիւներ, որոնք գումարուած են դասական լեզուի մը վրայ, որ կը կոչուի մեռեալ, մեր Մատեաններու անտէր ԳՐԱԲԱՐը, զոր լսելու համար տօնական օրերուն եկեղեցի պէտք է երթալ, տեսնելու համար՝ Երեւանի զբօսաշրջային գեղակերտ եւ տեսարժան մատենադարանը:
Տեւաբար կրկնուող, կրկնուած, այրած սիրտեր հովացնելու կոչուած ՄԻՈՒԹԻՒՆ, ՄԻԱՑՈՒՄ, ՄԻԱՍՆՈՒԹԻՒՆ յղացքներուն եթէ բովանդակութիւն տուած ըլլայինք, զանոնք կ’իրականացնէինք մեր հասողութեան սահմաններուն մէջ գտնուող ԼԵԶՈՒՈՎ, անոր վերակագնումով եւ կենդանացումով:
Ամերիկա, Քանատա, Աժանթին, Ֆրանսա, Գերմանիա, եւ այլ երկիրներ հասնող հին եւ նոր գաղթական հայերը, նոյնիսկ երէցները, ճիգ կ’ընեն իրենց «նոր հայրենիք»-ի լեզուն սորվելու (այս տարազումը չեմ հնարեր, գաղթող մը օդանաւին մէջ կ’ըսէր իր մատղաշ զաւակին), ինչո՞ւ այդ ճիգը պիտի չընենք, մեր հարազատ լեզուին համար: Այս ընելու համար ի՞նչ կը բանին օտարաբարբառ փրկչական ժողովներ գումարողները: Այս կ’ըլլայ ազգային բարոյականութիւն, որուն համար պիտի յիշեմ գոյապահպանական երկու պարագաներ: Պոլսոյ Շնորհք Պատրիարքը, ամէն անգամ որ տեսակցութեան կ’երթար Թուրքիոյ նախագահին հետ հայերէն կը խօսէր եւ թարգմանել կու տար, հակառակ անոր որ կը տիրապետէր թրքերէնի: Հայ պետութեան դեսպանը, արաբական մայրաքաղաքի մէջ, իր երկրի ազգային տօնի հանդիսութեան, ընդունուած կարգով տեղական լեզուով չխօսեցաւ, չխօսեցաւ հայերէն՝ որ թարգմանուէր արաբերէնի, խօսեցաւ անգլերէն: Զոյգ պարագաները դիտել եւ գնահատել ազգային քաղաքականութեան եւ բարոյականութեան լոյսին տակ: Մին լսած ըլլալու էր Հայ Աբովեանը եւ ֆրանսացի Ծիրանաւորը, միւսը ընդունած էր համաշխարհայնացած հայու ազգային բարոյականութենէ հրաժարումը:
Երկրորդի պարագան այսօր դարձած է հաղորդակցութեան բարոյականի կանոն, ոչ միայն արտազգային յարաբերութիւններու համար, այլ նաեւ՝ ներազգային, եւ հրաժարումներու եւ նահանջի մէջ ինքնահաստատում փնտռողներ կը հետեւին հայ պետութեան արաբական մայրաքաղաքի մէջ անգլերէն բարբառող հայ դեսպանի ապազգային եւ հակա-արարողակարգային նահանջականութեան գիծին: Այսինքն անինքնայնացումը փոխարինած է հարազատը եւ ազգայինը:
Ազգային-քաղաքական իրաւութեամբ պիտի կարենա՞նք ինքնութեան կռուան ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՄԻԱՑՄԱՆ ԵՒ ՀԱՐԱԶԱՏՈՒԹԵԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄ ԻՐԱԿԱՆԱՑՆԵԼ: Այս կ’ըլլայ նահանջներու դէմ յաղթանակ:
Ինչո՞ւ երբեմն հանդիսութիւններու, բազմագոյն գիտաժողովներու եւ Ազգային Ժողովի բեմէն չի հնչեր Ռաֆայէլ Իշխանեանի խօսքը, «Առանց Լեզուի Ի՞նչ Ազգ»… Կը խօսինք Հանրապետութեան սահմաններէն թափանցող թշնամիի մասին, վտանգի մասին, որ սպառնալիք է ազգին եւ անոր հայրենիքին: Միթէ՞ հազարաւոր օտար բառերու ներխուժումը հայերէնի մէջ, անոնց բանգիտական որդեգրումը նոյնքա՛ն սպառնալիք չեն ազգի ինքնուրոյնութեան, որ ազգային լեզուն կը դարձնէ ամբոխի «սուպէրտիւքյան»ի լեզու:
Նոյնիսկ հոն ուր կը կարծենք հայերէն եւ ինքութիւն պահել, եթէ վիճակագրութին մը իրականացուէր, գիտնալու համար թէ մանկահասակներու ո՞ր տոկոսի մայրենի լեզուն է հայերէնը… Վիճակագրութիւն մը կազմուէր «հայախօս» համարոուածներու համայնքներու մէջ, գիտնալու թէ անոնց խօսած եւ գրած հայերէնը Շաւարշ Միսաքեանի բանաձեւած «հաց-անիրի հայերէ»նէն տեսակարար ի՞նչ տարբերութիւն ունի, թերեւս կ’անդրադառնայինք, որ անշրջանցելի ԱՌԱՋՆԱՀԵՐԹՈՒԹԻՒՆ է ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՏԻՐՈՒԹԻՒՆԸ, որ չէ, ո՛չ ներսը եւ ո՛չ դուրսը, եւ ղեկավարութիւնները ըստ այնմ պէտք է դատել: Այս ԱԶԳԱՅԻՆ ԻՐԱՒՈՒԹԵԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ է, իրատեսութեամբ առաջնահերթ՝ ամէն բնոյթի ներսի եւ դուրսի քաղաքական համարուած աղմկարարութիւններէ:
Հայերէնի վերականգնումը այսօրուան եւ վաղուան առազմավարութիւնը պէտք ըլլար, ըլլայ, եւ չէ: Ինչ որ կայ homeopathic դարմանում է, որմով կը զուարճանան էսթէպլիշմընթներ՝ փակ շրջանակներու մէջ: Կամ դպրոցական, լեզուական վերականգնումի նախաձեռնութիւններու պարագային, թերահաւատ անվեղար մարգարէի ինքնաշնորհուած իրաւունքով դատարկաբան էսթէպլիշմընթներ, զանոնք կը համարեն ջուրի մակերեսին տրուած սուրի հարուած:
Հայերէնի վերականգնումը որպէս ազգի հարազատ լեզու եւ ինքնութեան խարիսխ, ազգային հիմնական խորքային քաղաքականութիւն պէտք է ըլլայ, առանց որուն ազգը կը կորսնցնէ իր ինքնութիւնը, եւ ինչ որ աւանդաբար ներսը եւ դուրսը կը խաղցուի որպէս քաղաքականութիւն կը խցկուի տնտեսական եւ աթոռ-աթոռակի փքուածութեան եւ շահերու խաղին մէջ:
Հրեաները վերականգնեցին իրենց լեզուն, զայն դարձուցին մէկ, հասարակաց, գրական եւ պետական, եւ այդ լեզուով կ’ուսուցանեն: Օրինակելի գիտակցութիւն եւ յանդգնութիւն:
Գոյութենական-քաղաքական հարցում. Մինչեւ ե՞րբ կրնանք տեւել որպէս ինքնուրոյն ազգ եւ պետութիւն, խօսելով երկու հայերէն, զանոնք գրելով երկու ուղղագրութեամբ, խօսելով անգլերէն, ֆրանսերէն, սպաներէն փորթուկալերէն, գերմաներէն, ռուսերէն, արաբերէն, եւ դեռ՝ թրքերէն, վաղն ալ չինարէն, հնդկերէն, հետեւելով համաշխարհային ազգ ըլլալու տանող փուչիկ փառասիրութեան միգամածներու ծիրերուն:
Հայ պետութիւնը, անոր ակադեմիան, մեր կաթողիկոսները, ազգային իրաւութեամբ առաջնորդուող կուսակցութիւները, հարազատ եւ ոչ-այլասերած մտաւորականութիւնը, ինչո՞ւ միացեալ ճիգով պիտի չիրականացնեն ինքնութիւն-լեզուի վերականգնման էապէս ազգային Յեղափոխութիւնը: Այս կ’ըլլայ տոկալու եւ տեւելու մեծ նուաճում, զոր ոչ ոք պիտի ընէ մեր փոխարէն: Ազգի ինքնութիւն կերտած եւ պահած հայերէնը թանգարան դրած եւ խեղաթիւրած Էսթէպլիշմընթները ինչպէ՞ս ղեկավարութիւն կը խաղան առանց հաղորդուելու Պատմահայր Խորենացիի ՈՂԲով, որ նաեւ այսօրուան ՈՂԲ է, հայերէն եւ հայագիր: Քաղաքական գիւտարար ըլլալու կարիք չկայ, եթէ այդ էսթէպլիշմընթները, Հանրապետութիւն եւ սփիւռք, կարդան եւ առաջնորդուին Խրիմեանի քաղաքական իմաստութեամբ, որ դաջուած է անոր «ՊԱՊԻԿ եւ ԹՈՌՆԻԿ»ին մէջ, որ ՀՈՂԸ ՊԷՏՔ Է ԿԵԱՆՔԻ ԵՒ ՄԱՀՈՒԱՆ ՕՐԸ… պատգամելով ԹՈՌՆԻԿԻՆ՝ ԱՆՀՈՂ ՉՄՆԱՍ, եւ միշտ Ռաֆայէլ Իշխանեանի հետ կրկնելով քաղաքական հիմնական հարցումը, թէ ԱՌԱՆՑ ԼԵԶՈՒԻ Ի՞ՆՉ ԱԶԳ:
Էսթէպլիշմընթներու «սենարիստ»-ները եւ «աստղեր»-ը ի՞նչ կը բանին, պիտի բանին, եթէ իրենց մէջ չկան Խրիմեան եւ Ռաֆայէլ Իշխանեան, եթէ չեն լսած ֆրանսացի ծիրանաւորը եւ հայ Խաչատուրը:
Վերջ կը տրուի՞ ապազգայնացման նահանջներուն եւ զանոնք տնտեսող-յանձանցող «սնափառութիւններու սպասարկող շաու»-ցուցամոլիկութիւններուն, որպէսզի ազգը իր ինքնութեամբ վերականգնի՝ տոկալու եւ տեւելու համար:
