ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆԻ «ՄԷԿ ԱԶԳ, ՄԷԿ ՄՇԱԿՈՅԹ» ՇՔԵՂ ՓԱՌԱՏՕՆԸ

0 0

…Եւ յե­տոյ մշա­կոյ­թի վեր­յու­շը աս­տան­դա­կան, բնա­ւեր դար­ձած ու հայ­րե­նիք երա­զող ժո­ղովր­դի բնազ­դա­կան ճիգն է, ապ­րե­լու եւ յա­րա­տե­ւե­լու հզօ­րա­գոյն իղ­ձը, երբ նա հո­ղից կտրուած, կախ­ւում է իր ցե­ղա­յին հո­գուն, իր հայ­րե­րի, իր պա­պե­րի ստեղ­ծա­գործ զօ­րու­թեան մէջ կեն­սա­կան աւիշ­ներ փնտռե­լով:

Ես մի հայ գաղ­թա­կան զանգ­ուած գի­տեմ, որ իր ցե­ղա­յին նկա­րա­գի­րը, իր հա­ւա­տը, իր լե­զուն, իր աւան­դու­թիւն­նե­րը, իր հո­գին անա­ղարտ պահ­պա­նե­լու հա­մար չորս դար պայ­քա­րեց շքե­ղօ­րէն եւ հա­կա­ռակ իր պար­տու­թեան՝ տա­կա­ւին մին­չեւ այ­սօր իր ջղա­ձիգ տան­ջանք­նե­րի ցնցում­ներն ու­նի. խօսքս Լե­հաս­տա­նի հայ գաղ­թա­կա­նու­թեան մա­սին է, որ 17-րդ դա­րից սկսեալ հայ­րե­նի հո­րի­զոն­նե­րից դուրս նետ­ուե­լով եւ Լե­հաս­տան ապաս­տա­նե­լով միայն 17-րդ, դա­րի վեր­ջե­րից սկսեց ու­ծա­նալ:

Չորս դա­րե­րի պայ­քա­րը նա տա­րաւ անօ­րի­նակ յա­մա­ռու­թեամբ, վասն­զի իր հայ­րե­նի­քից բե­րել էր իր հետ կուռ, հզօր ազ­գա­յին աւան­դու­թիւն­ներ եւ մի շքեղ մշա­կոյթ, որին յեն­ուած՝ ուժգ­նօ­րէն մարտն­չեց իր ցե­ղա­յին նկա­րագ­րի պահ­պա­նու­մին հա­մար:

Ժո­ղո­վուրդ­նե­րի հո­գին մի անս­պառ շտե­մա­րան է հա­զար ու մի քնած ու­ժե­րի, որոնք սպառ­նա­ցող փո­թոր­կի ժա­մին կայ­ծակ­նե­րի պէս ակօ­սում են մռայլ եր­կին­քը:

Հայ­րե­նա­կան ար­ժէք­նե­րի սրտապն­դիչ գի­տակ­ցու­թիւնը, ցե­ղա­յին կո­րովն ու կուռ խառն­ուած­քը, լե­զուն ու բարձր բա­րո­յա­կա­նը հայ­րե­նա­զուրկ ժո­ղովր­դի հա­մար ան­խո­ցե­լի զրահ­ներ են այն­քան ժա­մա­նակ, որ հե­ռա­ւոր հայ­րե­նի­քը կայ, որ կան­չում է իր ցաք ու ցրիւ զա­ւակ­նե­րին:

ԱՒԵ­ՏԻՍ ԱՀԱ­ՐՈՆ­ԵԱՆ

                                                                                                                                                                                    »ՀԱՅ­ՐԵ­ՆԻՔ« ամ­սա­գիր, Մա­յիս 1951

Լուսանկարները՝  Հաուըրտ Թորոսեանի

 Մեծ յա­ջո­ղու­թեամբ պսակ­ուե­ցաւ Ա.Մ.Ն. Արե­ւել­եան շրջա­նի Հա­մազ­գա­յի­նի Շրջա­նա­յին Վար­չու­թեան կազ­մա­կեր­պած »Մէկ Ազգ, Մէկ Մշա­կոյթ« փա­ռա­տօ­նը, որ ժա­մեր շա­րու­նակ խան­դա­վա­ռեց աւե­լի քան 1200 հա­շուող ներ­կա­նե­րը:

Բծախնդ­րօ­րէն կազ­մա­կերպ­ուած այս ձեռ­նար­կը, ամիս­ներ շա­րու­նակ գոր­ծի լծած էր են­թա­յանձ­նա­խում­բեր որոնք ամէ­նայն նուի­րու­մով կա­տա­րած էին իրենց պար­տա­կա­նու­թիւնը: 

  Այս առ­թիւ, տեղ­ւոյն Շրջա­նա­յին Վար­չու­թիւնը կա­պի մէջ մտած էր նա­խա­րար՝ Հրա­նուշ Յա­կոբ­եա­նի հետ որ­պէս­զի փո­խան­ցէ իր խօս­քը: Այս առ­թիւ, Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րը յա­տուկ խտա­սա­լիկ մը պատ­րաս­տած էր, որուն մէջ քա­նի մը վայրկ­եան խօսք առ­նե­լով, իր կար­գին փո­խան­ցած էր օր­ուան խօսքն ու շնոր­հա­ւո­րու­թիւ­նե­րը: Ներ­կա­նե­րուն ցու­ցադր­ուե­ցաւ սոյն խտա­սա­լի­կը, որուն մէջ նա­խա­րա­րը կը յայտ­նէր թէ այս առաջ­նա­հերթ գոր­ծը՝ կրթու­թիւնը եղաւ Հա­մազ­գա­յի­նի ութ­սու­նամ­եայ գոր­ծու­նէ­ու­թեան առանց­քը՝ պահ­պա­նե­լու հա­մար սփիւռ­քա­հայ զանգ­ուա­ծին հայ­կա­կա­նու­թիւնը՝ սկսե­լով հա­յոց լեզ­ուի պահ­պա­նու­մէն մին­չեւ ամէ­նէն աւե­լի ար­դի մշկու­թա­յին մէկ բնա­գա­ւա­ռը, որոնք Հա­յաս­տա­նի վե­րան­կա­խա­ցու­մէն ի վեր ան­կաս­կած թե­ւա­կո­խած են իր զար­գաց­ման մէկ նոր փուլ:

Նա­խա­րար Յա­կոբ­եան յայտ­նեց թէ Հա­մազ­գա­յի­նը գա­ղա­փա­րա­կան սե­րուն­դի մը մտա­ծու­մին եւ աշ­խա­տան­քին ար­գա­սիքն է, ազ­գա­յին գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան պտուղ՝ հա­րա­զատ ու ան­կեղծ: Որ­քան ալ ծայ­րա­յեղ նիւ­թա­պաշ­տու­թեան դա­րաշր­ջա­նի գա­գաթ­նա­կէ­տին հա­սած ըլ­լանք, անձ­նա­կան ու հա­ւա­քա­կան զո­հո­ղու­թիւն պէտք է, որ­պէս­զի խօս­քը իս­կա­պէս գրա­ւիչ ու հա­մո­զիչ ըլ­լայ: Յա­կոբ­եան եզ­րա­կա­ցուց որ Հա­մազ­գա­յի­նի գո­յա­ռու­մը իր էու­թեան մէջ ան­մո­ռա­նա­լի արարք մըն է, որ կը ներ­կա­յաց­ուի իր գոր­ծու­նէ­ու­թեան ձե­ւով ու բո­վան­դա­կու­թեամբ:

Շրջա­նա­յին Վար­չու­թեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ Զար­մայր Սեդ­րաք­եան խօսք առ­նե­լով, յայտ­նեց թէ Հա­մազ­գա­յի­նի ծնուն­դը ար­դիւնք էր քա­ղա­քա­կան ազ­դակ­նե­րու, նա­եւ նպա­տա­կաուղղ­ուած էր քա­ղա­քա­կան հան­գա­նա­կի մը« որ կ°ար­տա­յայտ­ուի »Հա­յաս­տա­նի ու հա­մայն հա­յու­թեան գո­յա­տեւ­ման առա­քե­լու­թեամբ« բա­ռե­րով:

»Այ­սօր, Մեծ եղեռ­նէն գրե­թէ աւե­լի քան դար մը ետք, նոյ­նիսկ ազատ ու ան­կախ Հա­յաս­տա­նի առ­կա­յու­թեան, հա­յու­թիւնը իր եր­կու եր­րոր­դով ցրուած է աշ­խար­հի չորս ծա­գե­րուն եւ կը գտնուի դարձ­եալ իր ինք­նու­թիւնը կորսնց­նե­լու վտան­գին առ­ջեւ: Սփիւռ­քա­հա­յու­թիւնը՝ այս աշ­խար­հաց­րիւ մե­ծա­մաս­նու­թիւնը մեր ժո­ղո­վուր­դին« ան­տա­րա­կոյս ան­բա­ժա­նե­լի մա­սը կը կազ­մէ հայ ազ­գին ու կ°աւելց­նէ անոր տե­սա­կա­րար կշի­ռը՝ թէ° իբ­րեւ քա­նակ եւ թէ° իբ­րեւ որակ. հա­յու­թեան եւ Հա­յաս­տա­նի գո­յու­թիւնն իսկ կը վտանգ­ուի, եթէ ան­հե­տա­նայ Սփիւռ­քը, իսկ այս վեր­ջի­նին գո­յու­թիւնը կը դառ­նայ ան­հե­թեթ՝ առանց Հա­յաս­տա­նի: Հայ­րե­նի­քը եւ Սփիւռ­քը մէկ ամ­բող­ջու­թիւն են, եւ Հա­մազ­գա­յի­նի դե­րը այդ ամ­բող­ջու­թիւնը պա­հե­լու, այդ ամ­բող­ջու­թեան գի­տակ­ցու­թիւնը պահ­պա­նե­լու տե­սա­կէ­տէն ճա­կա­տագ­րա­կան է: Շատ խօս­ուած է մշա­կոյ­թի ճամ­բով Հայ Դա­տին ծա­ռա­յե­լու առա­քե­լու­թեան մա­սին, որ Հա­մազ­գա­յի­նինն է եղած միշտ՝ մեր ժո­ղո­վուր­դը ու մեր մշա­կոյ­թը մեր ապ­րած եր­կիր­նե­րու մի­ջա­վայ­րին ծա­նօ­թաց­նե­լու ի խնդիր: Խօսքս ատոր չի վե­րա­բե­րիր, կամ՝ միայն ատոր չի վե­րա­բե­րիր« այլ ատ­կէ ան­դին կ°անց­նի, կ°ակ­նար­կէ աւե­լի ընդ­հան­րա­կան երե­ւոյ­թի մը« որ հա­յու­թեան գո­յու­թեա°ն պահ­պա­նումն է: Ահա ա°յս իմաս­տով

պէտք է ըն­կա­լել Հա­մազ­գա­յի­նի պատ­մու­թիւնը՝ ազ­գա­յին անվ­տան­գու­թեան տե­սա­կէ­տէն իր ու­նե­ցած ու դեռ ու­նե­նա­լիք դե­րա­կա­տա­րու­թեան հա­մայ­նա­պատ­կե­րին առ­ջեւ«, ըսաւ Սեդ­րաք­եան որ աւել­ցուց թէ Հա­մազ­գա­յի­նի առա­քե­լու­թիւնը նոյ­նիսկ դուրս կու գայ զուտ ազ­գա­յին շրջա­գի­ծէն ու կը դառ­նայ հա­մա­մարդ­կա­յին նպա­տակ, քա­նի որ մշա­կու­թա­յին ինք­նու­թեան պահ­պան­ման խնդի­րը միայն հա­յուն խնդի­րը չէ:

Սեդ­րաք­եան աւել­ցուց թէ Մշա­կու­թա­յին այ­լա­զա­նու­թեան հար­ցը մի­ջազ­գա­յին մտա­հո­գու­թեան առար­կայ է, եւ շատ մեծ ու յա­ռա­ջա­դէմ եր­կիր­նե­րէն ամէ­նէն աւե­լի յե­տամ­նաց եր­կիր­նե­րը  անհ­րա­ժեշ­տու­թիւնը զգա­ցին այս վեր­ջին տա­րի­նե­րուն մի­ջազ­գա­յին պայ­մա­նագ­րե­րով պաշտ­պա­նե­լու սե­փա­կան դի­մա­գի­ծը պա­հե­լու իրենց իրա­ւունքն ու ճի­գե­րը: »Վար­չու­թեանս նպա­տակն է հա­սա­րա­կու­թեան, այլ եւ մա­նա­ւանդ մի­ջա­վայր, տուն ու առիթ ստեղ­ծե­լու մա­տաղ եւ երի­տա­սարդ սե­րունդ­նե­րուն, բաց­ուե­լու եւ ծա­նօ­թա­նա­լու հա­մար ազ­գա­յին հա­րուստ մշա­կոյ­թին:Շրջա­նա­յին Վար­չու­թիւնս, այ­սօր, առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով քա­ջա­լեր­ուած եւ խթան­ուած շրջա­նի մաս­նա­ճիւ­ղե­րու տա­րած աշ­խա­տանք­նե­րէն, նա­խըն­թա­ցը չու­նե­ցող մեծ չա­փե­րով, հայ մշա­կոյ­թի հա­րուստ եւ բազ­մա­թիւ բնա­գա­ւառ­նե­րը ի մի բե­րե­լով, որ­պէս ազ­գա­յին մշա­կոյ­թի ան­դաս­տա­նէն քաղ­ուած ծաղ­կե­փունջ մը կը ներ­կա­յաց­նէ զայն Մէկ Ազգ, Մէկ Մշա­կոյթ փա­ռա­տօ­նով«, եզ­րա­կա­ցուց Սեդ­րաք­եան:

Յա­տուկ այս ձեռ­նար­կին հա­մար երաժշ­տա­գէտ, յօ­րի­նող, խմբա­վար եւ Հա­յաս­տա­նի Եր­գա­հան­նե­րու եւ Երաժշ­տա­գէտ­նե­րու Միու­թեան ան­դամ Պրն. Գրի­գոր Փի­տէճ­եան, Հա­մազ­գա­յի­նին նուի­րած իր »Մաղ­թերգ Հա­մազ­գա­յի­նի« երգ­չախմ­բա­յին ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան անդ­րա­նիկ ունկնդ­րու­թիւնն ու ներ­կա­յա­ցու­մը կա­տա­րեց: Իր իսկ ղե­կա­վա­րու­թեամբ կա­տար­ուե­ցաւ այս գոր­ծին ներ­կա­յա­ցու­մը, որ մեծ տպա­ւո­րու­թիւն ձգեց:

Միւս կող­մէ, բա­նաս­տեղծ Աւիկ Տէյիր­մէնճ­եա­նին (Պոս­թըն) այս առ­թիւ  գրած էր »Ձօն Հա­մազ­գա­յի­նի« (տես­նել աջին) բա­նաս­տեղ­ծու­թիւնը, որ նա­եւ երաժշ­տու­թեան վե­րած­ուած էր Սամ­ուէլ Աւե­տիս­եա­նի (Հա­յաս­տա­նէն) կող­մէ: Այս գործն ալ առա­ջին ան­գամ ըլ­լա­լով ներ­կա­յաց­ուե­ցաւ, որ իր կար­գին մեծ տպա­ւո­րու­թիւն ձգեց:

Յա­տուկ ներդ­րում ու­նե­ցած էր պա­րու­սոյց Գա­գիկ Կա­րա­պետ­եան, իր ան­սա­կարկ ցուց­մունք­նե­րով եւ նուի­րու­մով: Իսկ Արիս Սե­ւակ, կա­տա­րած էր թարգ­մա­նա­կան աշ­խա­տանք, Կա­րի­նէ Քո­չար­եան՝ Բա­նաս­տեղ­ծա­կան գործ եւ Ալֆ­րէտ Եզ­նայ­եան՝ ձե­ռնար­կի առ­թիւ կա­տա­րած էր գրքոյ­կի բծախն­դիր պատ­րաս­տու­թիւն: Յա­րութ Պար­սում­եան կա­տա­րած էր բաց­ման երաժշ­տու­թեան հա­մադր­ման աշ­խա­տան­քը:

Ան­շուշտ օր­ուան առիւ­ծի բա­ժի­նը խլած էր հայ­րե­նի երգն ու պա­րը, սկսե­լով յա­տուկ այս առ­թիւ Հա­յաս­տա­նէն ժա­մա­նած եւ մե­տա­սա­նե­րորդ պա­հուն միայն Մի­աց­եալ Նա­հանգ­նե­րու մուտ­քի ար­տօ­նու­թիւն ստա­ցած Ալ­լա Լե­ւոն­եա­նէն եւ Լոս Ան­ճէ­լը­սէն ժա­մա­նած ժո­ղովր­դա­կան եր­գե­րու մեկ­նա­բան Պա­պին Պօ­ղոս­եա­նէն մին­չեւ Հ.Բ.Ը.Մ.-ի »Անդ­րա­նիկ« պա­րա­խում­բը, Նիւ Ճըրզիի Սուրբ Թով­մաս Եկե­ղեց­ւոյ »Աղ­թա­մար« պա­րա­խում­բը, Լոնկ Այ­լըն­տի Սուրբ Սար­գիս Եկե­ղեց­ւոյ »Երազ« պա­րա­խում­բը, Նիւ Ճըրզիի Հա­մազ­գա­յի­նի »Նա­յի­րի« պա­րա­խում­բը, »Արե­գակ« փոք­րիկ­նե­րու երգ­չա­խում­բին եւ Դհո­լի նուա­գա­խում­բը:

Այս ձեռ­նար­կը փաստ մը եղաւ որ Հա­մազ­գա­յի­նը իր մի­ջոց­նե­րով այ­սօ°ր ալ կը փոր­ձէ ամ­բող­ջաց­նել գա­ղա­փա­րա­կան մար­դոց հետզ­հե­տէ աւե­լի նօս­րա­ցող շար­քե­րը. կրթու­թեամբ, դաստ­ի­ա­րա­կու­թեամբ եւ նմա­նօ­րի­նակ ձեռ­նարկնե­րու կազ­մա­կեր­պու­թեամբ: Ատ­լանտ­եա­նէն ան­դին ալ Լե­ւոն Շան­թե­րու եւ Նի­կոլ Աղ­բալ­եան­նե­րու գոր­ծը շա­րու­նակ­ուե­ցաւ:

Ահա­ւա­սիկ ութ­սուն տար­ուան փոր­ձա­ռու­թե­նէ ետք, պատ­ճառ չկայ ձա­խո­ղե­լու, մա­նա­ւանդ որ ներ­կա­յիս գո­յու­թիւն ու­նե­ցող մի­ջոց­նե­րը ան­բաղ­դա­տելի­օ­րէն եւ կայ­ծակ­նա­յին ոս­տու­մով աւե­լի բազ­մա­զան ու բազ­մա­թիւ են, քան՝ սփիւռք­եան կեան­քի առա­ջին օրե­րուն: Նիւ Եորք-Նիւ Ճըրզիի օր­ուան ձեռ­նար­կը, ինք­նին խօ­սե­ցաւ իր մա­սին ու ապա­ցու­ցեց ու վկա­յեց թէ՝ Հա­մազ­գա­յին տե­սիլ­քի տէր հիմ­նա­դիր­նե­րուն նե­տած կամ ցա­նած հուն­տե­րը, ին­կած են ոչ թէ ժայ­ռի վրայ, այլ բեր­րի հո­ղի վրայ, հա­յու հոգի­ին մէջ, որ կը շա­րու­նակ­ուի ցայ­սօր եւ որուն ար­դիւն­քը, վա­յե­լե­ցին քա­նի մը ժամ:

Ձեռ­նար­կի աւար­տին, կա­տար­ուած հիւ­րա­սի­րու­թեան ըն­թաց­քին, խօսք առաւ Մի­աց­եալ Ազ­գե­րու Կազ­մա­կեր­պու­թեան մօտ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան դես­պան Կա­րէն Նա­զար­եան, որ շնոր­հա­ւո­րեց Հա­մազ­գա­յի­նը իր կա­տա­րած ժրջան աշ­խա­տան­քին հա­մար:

Այս ձեռ­նար­կին առ­թիւ, ան­գամ մը եւս տե­ղին է նշել թէ ութ­սուն տա­րի­ներ առաջ ծնունդ կ°առ­նէր Հա­մազ­գա­յի­նը, 1928 Մա­յիս 28-ին, Գա­հի­րէի մէջ: Իր բնօր­րա­նէն ար­տաքս­ուած ժո­ղո­վուր­դը հիւ­րըն­կալ եր­կիր­նե­րէն ներս տա­կա­ւին կը գտնուէր գաղ­թա­կա­յան­նե­րու հիւ­ղակ­նե­րուն մէջ՝ թշուառ ու ան­պատս­պար: Հա­սուն սե­րուն­դը ին­կած էր առօր­եայ ապ­րուս­տին ետե­ւէն, իսկ նոր սե­րուն­դը իր հո­գե­կան սնուն­դը սկսած էր առ­նել օտար մի­ջա­վայ­րե­րու մէջ, շատ ան­գամ՝ գաղ­թա­կա­յան­նե­րու նեղ ու ծուռ փո­ղոց­նե­րուն մէջ՝ նեղ ու ծուռ ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րու տակ: Ամէն տեղ նա­խակր­թու­թիւնը սկսած էր տար­բեր պայ­ման­նե­րու տակ կազ­մա­կերպ­ուիլ:Հա­մազ­գա­յի­նի հիմ­նա­դիր­նե­րը, որոնց կար­գին էին՝ Լե­ւոն Շանթ, Նի­կոլ Աղ­բալ­եան, Հա­մօ Օհան­ջան­եան, Գաս­պար Իփէկ­եան, կը գի­տակ­ցէ­ին այդ իրո­ղու­թեան:

ԹՂԹԱԿԻՑ

About Post Author

admin

acaa@hairenik.com

Happy

0 0 %

Sad

0 0 %

Excited

0 0 %

Sleepy

0 0 %

Angry

0 0 %

Surprise

0 0 %