0
0
Ս. ՄԱՀՍԷՐԷՃԵԱՆ
Ունիմ յարգելի եւ սրտցաւ ընկեր-բարեկամ մը, որ շատերուս պէս մտահոգ է նորահաս սերունդներուն մօտ մայրենիին նահանջով, հայերէնով խօսակցութեան, ընթերցումի ու հաղորդակցութեան այլ միջոցներու մաշումով. մէկ խօսքով, բաժնեկից է այն մտահոգութիւններուն, որոնց մասին կը խօսինք ամէն օր, ահազանգ կը հնչեցնենք Հայաստանէն մինչեւ արտերկրի մօտակայ թէ հեռաւոր ափերը, դարմանումի միջոցներ կը փնտռենք ու կը փորձենք գտնել… երբեմն առանց հաւատալու մեր ըսածներուն, այլ կը նախընտրենք մենք մեզ համոզել, թէ առաջադրուածը ի սկզբանէ կորսուած դատ մըն է, անկարելի թիավարութեան մը կը մատնենք մենք մեզ ու չկայ որեւէ միջոց, որ կարենար անդառնալի գահավէժէ փրկել մեր ժողովուրդը, արգելակէ ձուլումն ու ինքնալքումը:
Երէց ընկեր-բարեկամս, որ մեծ վաստակ ունի մեր ազգային-դաստիարակչական կեանքին մէջ, վերջին ամիսներուն, յաճախ (ամէն անգամ որ հանդիպինք) օձիքս կը բռնէ եւ հարց կու տայ. “Այդ առաջարկդ ի՞նչ եղաւ, ո՞ւր հասաւ… Ո՞վ մտիկ ըրաւ եւ ի՞նչ գործնական քայլ կ՛առնուի իրականացնելու համար… Արդէն երեք տարիէդ կէս տարիդ գնաց…“:
Մատնանշած “առաջարկ“ս հրապարակ եկած էր մեր մամուլին մէջ լոյս տեսած յօդուածով մը, 2012ի տարեսկիզբին: Առաջարկած էի 2012էն 2015 եռամեակը յայտարարել-որդեգրել իբրեւ ՀԱՅԵՐԷՆԻ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԻ ԵՌԱՄԵԱԿ: Կոչ ուղղած էի մեր ժողովուրդի բոլոր հոսանքներուն եւ շրջանակներուն, սկսելով հայ ընտանիքէն, անցնելով դպրոց-եկեղեցի (յարանուանութիւններ)-կազմակերպութիւններ-միութիւններ օղակներէն, մինչեւ հայրենի ու գաղութային բազմապիսի միաւորներն ու հեղինակաւոր շրջանակները, որպէսզի նման առաջադրանքով գործնական քայլերու ձեռնարկենք մեր ժողովուրդին մէջ, ի խնդիր երէց թէ կրտսեր սերունդներուն մօտ Մայրենիին վերահաստատման, վերաորդեգրման:
Աւելորդ է այստեղ անգամ մը եւս մանրամասնօրէն անդրադառնալ այն հիմնաւորումներուն եւ մտահոգութեանց, որոնք տուն տուած էին նման առաջարկի մը բանաձեւման, ի մտի ունենալով, որ կը գտնուին Ցեղասպանութեան 100ամեակի նախօրեակին: Մտահոգութիւններն ու հիմնաւորումները միայն ինծի չեն պատկանիր, այլ` Հայերէնին եռամեակ մը նուիրելու գաղափարը դէպի գործնական ուղի ընթանալու մտածում մըն էր միայն, որմէ չեմ հրաժարած, կը հաւատամ նման քայլերու գործնականութեան: Կ՛ուզեմ տարեսկիզբին արձանագրած մտահոգութիւններէս մէկ քանին արձանագրել այստեղ, յիշեցման կարգով, եւ անգամ մը եւս լուսարձակի տակ բերել բոլորիս ուղղուած անխուսափելի մարտահրաւէրը:
Նշած էի, թէ ջարդերու, սպանդներու եւ ռազմական գործողութիւններու ընթացքին մեր տուած մարդկային զոհերուն-կորուստներուն թիւը մօտաւորապէս գիտենք, սակայն չենք կրնար հաշիւը պահել գէթ վերջին մէկ-երկու դարերու ընթացքին “Սպիտակ Ջարդ“ին մեր տուած կորուստներուն, որ վստահաբար աւելի մեծ է, քան միւսը` գիտցուածը: Արձագանգ եղած էի այն մտահոգութեանց ու մտավախութեանց, թէ հայութեան մաշումը համազօր է հայրենիքի տկարացման, մեր արդար Դատի հիմունքներուն սասանումին եւ, մէկ խօսքով, մեր դաւանած ու հաւատացած սկզբունքներուն ներհակ ընթացքին թափ ստանալուն (պատասխանատուն մենք ենք, եւ ոչ թէ թուրքը կամ ոեւէ օտարական): Նշած էի, թէ հայ զանգուածներուն մօտ հայերէնի դալկացումն ու անոնց առօրեայէն մեր սեփական լեզուին դուրս մղումը համազօր է ինքնալքումի, մինչդեռ, այդքան ալ դժուար չէ միւսը` մայրենիին իւրացումը նորահասներուն կողմէ, հայերէնին վերահաստատումը` երէց սերունդներու առօրեային մէջ, եւ իբրեւ փաստ նշած էի, որ ոեւէ անհատ կրնայ կարճ ժամանակի մէջ օտար լեզուի մը տիրանալ` խօսելու-կարդալու-հաղորդակցելու բաւարար եղող չափով, ալ ի՜նչ խօսք, որ մարդս չկարենայ նոյնը ընել սեփական լեզուին տիրանալու համար (մեր խօսքը չի վերաբերիր լեզուագէտ-մասնագէտ դառնալուն, այլ սեփական լեզուով հաղորդակցելուն, հայերէն կարդալուն եւ ընդունելիի սահմաններու մէջ գրելուն, խօսակցելուն):
Պէտք է դիմագրաւենք, եւ միասնաբար, սա հիմնական հարցումները.- Կը հաւատա՞նք մեր Դատին արդարութեան, կը հաւատա՞նք թէ հայութեան գոյատեւումն ու բնական աճը մեզմէ զատ պատասխանատու-կրող չունի, կը հաւատա՞նք թէ հայութիւնը պիտի գոյատեւէ ի Հայաստան եւ արտերկրի տարբեր գաղութներուն մէջ, ապահովելով թիւի բնական աճ: Եթէ կը հաւատանք այս եւ նմանօրինակ սկզբունքներու, ուրեմն պէտք է վերցնենք ձեռնոցը եւ սեփական հնարամտութեամբ գործնական լուծումներ որդեգրենք այս տագնապը լուծելու: Եթէ հարցին էութիւնը որդեգրենք, համոզումի վերածենք, միջոցները աւելի դիւրութեամբ կը գտնուին:
Բոլորս ալ գիտենք, իմացած ենք, որ Հայաստանի մէջ թէ սփիւռքեան կեդրոններու` այս մարտահրաւէրը շարժման մէջ դրած է գիտաժողովներ ու համագումարներ. ուրիշներ ալ պիտի կազմակերպուին վստահաբար: Այս բոլորը պէտք է հասցնել գործնական մեկնակէտի մը, ՇԱՐԺՈՒՄԻ մը, որուն շարժակին վառելանիւթ պէտք է հասցնել վերոյիշեալ բոլոր մասնակից-աղերսակիցներէն, դրական գործակցութիւն մը ստեղծելով երէցին ու կրտսերին միջեւ: Երէցը, որ առաւել կամ նուազ չափով հաղորդ է ու գիտակից` մեր դարաւոր ժառանգութեանց արժէքին, պարտաւոր է, իբրեւ հայր ու մայր, իբրեւ երէց ծնողք եւ դաստիարակ-ուսուցիչ, իբրեւ միաւորներու պատասխանատու-վարիչ, կրտսերին փոխանցել սա հիմնական պատգամը. նորահասը պէտք է հասկնայ ու իր էութեան մէջ արմատաւորէ, թէ ինքն է մեր ժողովուրդին ապագային երաշխիքը, առանց իր հայ մնալուն, վաղը հայութիւնը աստիճան մը աւելի դալկացած ու թարամած պիտի ըլլայ. ինք` պատանին ու նորահաս երիտասարդը ազգի գոյատեւման ու մնացեալ առաջադրանքներուն իրականացման մէջ պատասխանատուութեան բաժին ունին, ինչպէս որ իր հայրը, մայրն ու մեծ մայրը կրած են պատասխանատուութեան իրե՛նց բաժինները: Նման պատասխանատուութիւն կրելու համար, կարելի չէ անջատուիլ Հայ Գիրէն, Հայ Մշակոյթէն ու դարերու ընթացքին գոյառած գանձերէն, նախ` որովհետեւ նոր սերունդն է անոր միակ ժառանգորդը, ինք պիտի ըլլայ նաեւ զայն աւելի եւս հարստացնողը: Այս իրագործումին համար, չկայ երկու ճամբայ կամ բանալի. միակ բանալին` մայրենիին իւրացումն է գիրով, խօսքով ու հաղորդակցութեան այլ միջոցներով:
Կրկնենք. բազմերես են մտահոգութիւնները, սակաւ` իրագործման միջոցներն ու ընտրանքները: Մէկ բան յստակ է, այսուամենայնիւ. կիսկատար միջոցառումները երաշխիք չեն յաջողութեան, արդիւնաւորման: Նոյնքան կարեւոր է ՄԻՋՈՑԸ չշփոթել ՆՊԱՏԱԿին հետ, երբ յատկապէս կը սկսինք մտածել ու դիմել արդի արհեստագիտութեան ընձեռած միջոցներուն օգտագործման մասին:
Եզրափակելու համար, արձանագրեմ նորագոյն փորձառութիւն մը, որուն ականատես ու ականջալուր եղայ վերջերս, եւ կը հաւատամ, որ այս դրուագը պերճախօս պատասխան է շատ մը առարկութիւններու եւ հակաճառութիւններու, մանաւանդ անգամ մը եւս փաստելու այն ճշմարտութիւնը (ճշմարտութիւնները երբեմն վերստին փաստելու կը կարօտին նման հարցերու պարագային), թէ ՀԱՅ ԸՆՏԱՆԻՔՆ է հայերէնի պահպանման, իւրացման եւ նորահասներուն մէջ արմատաւորման գլխաւոր միջավայրը: Դպրոցն ու շրջապատը կը բարձրանան ընտանիք-հիմնաքարին վրայ:
Այցելութեան գացեր էի բարեկամի մը (չեմ ուզեր անունը յիշատակել, յարգելով տարրական իրաւունքներ ու ընտանիքին համեստութիւնը, իսկ եթէ բացայայտում ըլլայ, վստահ եմ բարեկամս ներող կ՛ըլլայ): Քիչ ետք, ժամանեցին բարեկամիս երիտասարդ զաւակը, տիկինն ու անոնց զաւակները` բարեկամիս թոռները: Հարսը ոչ-հայ մըն է, իսկ զաւակներուն տարիքը` տասնէն պակաս: Բոլորն ալ կը խօսին անխառն հայերէն, առանց որեւէ հնչումի աղարտումի: Որովհետեւ` ընտանիքին հայրը, իր ծնողներէն` բարեկամէս ժառանգելով, ընտանեկան յարկին տակ հաստատած է լեզուի կարգապահութիւն` տիսիփլին, յայտարարելով, որ իր յարկին տակ, հաղորդակցութեան միջոցը` լեզուն, հայերէնն է: Այս կարգապահութիւնը հաստատուած է առանց հարկադրանքի, պատժական տնօրինումներու կամ աւելորդ վարձատրութիւններու, այլ բնական ընթացքով, պարզապէս մանուկներուն մօտ սեփականին գիտակցութեան սերմանումով, տարիքին հետ այդ գիտակցութեան աճին հոգացումով: Աւելորդ է ըսել, որ բոլորն ալ նոյնքան սահուն անգլերէն կը խօսին, անգլերէնով կը հաղորդակցին:
Ի դէպ, այս ընտանիքը ո՛չ իւրայատուկ է, ոչ ալ զարտուղի երեւոյթ: Վստահ եմ ընթերցողս ալ ծանօթ է նմանօրինակ բազմաթիւ պարագաներու, շատեր կ՛ընեն նոյնը, բայց դժբախտաբար, այդ “շատեր“ը կը մնան փոքրամասնութեան սիւնակին մէջ, կրաւորակնութիւնն ու պարտուողականութիւնը տիրապետող կը մնան մեծամասնութեան մօտ:
Ահաւասիկ այդ մեծամասնութիւնը ներգրաւելու համար է որ հրամայական է ՇԱՐԺՈՒՄ մը, որ սկզբնապէս ընտրէ երեք տարիներու ժամանակամիջոց մը, անոր գլխաւոր մասնակիցները ըլլան մեր պատանիներն ու երիտասարդները, իսկ այդ երեք տարիներէն անդին, անիւը կրնայ աւելի դիւրութեամբ թաւալիլ: Շարժումին սկզբնակէտը կրնայ ըլլալ փոքր շրջանակ մը, որ ժամանակի ընթացքին պէտք է տարածէ կարկին, ներգրաւելով մանաւանդ այն ընտանիքներն ու սերունդները, որոնք այս կամ այն պատճառով հեռու ինկած են հայկական միջավայրէ` դպրոց, եկեղեցի, միութիւններ եւայլն:
Կազմաւորենք սերունդ մը, որուն կարելի պիտի ըլլայ վստահիլ այս վսեմ ու միաժամանակ անխուսափելի պարտականութիւնը: Պատրաստութեան հաւասարօրէն մասնակից ու պատասխանատու ենք երէց սերունդներու բոլոր ներկայացիուցիչներս, անդամներս:
Յուլիս 8, 2012
