ՀԱ­ՄԱԶ­ԳԱ­ՅԻՆ ԱՐԵ­ՒԵԼ­ԵԱՆ ԱՄԵ­ՐԻ­ԿԱ­ՅԻ ՇՐՋԱ­ՆԱ­ՅԻՆ ՎԱՐ­ՉՈՒ­ԹԵԱՆ ԿԱԶ­ՄԱ­ԿԵՐ­ՊՈՒ­ԹԵԱՄԲ`ԴԱ­ՍԱ­ԽՕ­ՍՈՒ­ԹԻՒՆ ՆՈՒԻՐ­ՈՒԱԾ ՀԱՅ ՏՊԱԳ­ՐՈՒ­ԹԵԱՆ 500-ԱՄ­ԵԱ­ԿԻՆ

0 0
Read Time:11 Minute, 27 Second


p7 artak  ԳՐԻ­ԳՈՐ Ա. ԳՐԻ­ԳՈՐ­ԵԱՆ

 

Կի­րա­կի, Փետր­ուար 3ևին, Նիւ Եոր­քի Ս. Լու­սա­ւո­րիչ Մայր Եկե­ղեց­ւոյ սրա­հէն ներս, տե­ղի ու­նե­ցաւ դա­սա­խօ­սու­թիւն, նուիր­ուած հայ տպագ­րու­թեան 500ևամ­եա­կին, դա­սա­խօսն էր` Երե­ւա­նէն դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նը: Երե­կո­յի բա­ցու­մը կա­տա­րեց, Արե­ւել­եան Ամե­րի­կա­յի Հա­մազ­գա­յի­նի Շրջա­նա­յին Վար­չու­թեան ատե­նադպ­րու­հի ըն­կե­րու­հի Յաս­միկ Աբ­րա­համ­եա­նը:

Ըն­կե­րու­հին, բա­րի գա­լուստ մաղ­թեց ներ­կա­նե­րուն եւ շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց, Սուրբ Լու­սա­ւո­րիչ Մայր եկե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւոր հովիւին, հո­գա­բար­ձու­թեան, որ սի­րա­յօ­ժար կեր­պով, տրա­մադ­րե­ցին մեզ եկե­ղեց­ւոյ հան­դի­սաս­րա­հը առիթ տա­լով, Նիւ Եոր­քի եւ Նիւ Ճըրզիի, Հա­մազ­գա­յի­նի մաս­նա­ճիւ­ղե­րուն, մի­աս­նա­բար իրա­գոր­ծե­լու, այ­սօր­ուան դա­սա­խօ­սա­կան ձեռ­նար­կը:

Ըն­կե­րու­հին, հրա­ւի­րեց Նիւ Եոր­քի մաս­նա­ճիւ­ղի վար­չու­թեան ատե­նա­պետ, ընկ. Արա Գաբրի­էլ­եա­նին, որ ներ­կա­յաց­նէ օր­ուան դա­սա­խօ­սը, դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նին:

Ընկ. Արան նշեց.և “Շատ ու­րախ ենք, որ հա­մեստ թիւով, սա­կայն մեր գի­տա­կից եւ հայ մշա­կոյ­թը յար­գող եւ սի­րող հա­յեր, հա­ւաք­ուած են այս­տեղ նշե­լու եւ պան­ծաց­նե­լու հա­յոց տպագ­րու­թեան 500ևամ­եա­կը: Ի զուր չէ, որ ԵՈՒ­ՆԵՍ­ՔՕևն Երե­ւա­նը հռչա­կեց տպագ­րու­թեան մայ­րա­քա­ղաք, նկա­տի ու­նե­նա­լով այդ աս­պա­րէ­զի մէջ մեր ժո­ղո­վուր­դին վաս­տա­կը: Մենք յա­ճախ կը հպար­տա­նանք մեր հա­րուստ գրա­կա­նու­թեամբ, որ հա­կա­ռակ դժուա­րին պայ­ման­նե­րուն, ինչ­պէս տա­րի­նե­րու պե­տա­կա­նու­թեան բա­ցա­կա­յու­թեան, գնա­հա­տել ենք մեր ու­րոյն գիրն ու գրա­կա­նու­թիւնը, իբ­րեւ ազ­գա­յին գո­յա­տեւ­ման հզօ­րա­գոյն երաշ­խիք: Այ­սօր ու­րախ ենք որ Հա­մազ­գա­յի­նի Հայ Կրթա­կան եւ Մշա­կու­թա­յին Միու­թեան Արե­ւել­եան Ամե­րի­կա­յի Շրջա­նա­յին Վար­չու­թեան կար­գադ­րու­թեամբ մեր մէջ կը գտնուի, Երե­ւա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի պատ­մու­թեան դա­սա­խօս դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նը, ան ծնած է 1970ևին: 1990ևէն մին­չեւ 1994 թուա­կա­նը, յա­ճա­խած է Երե­ւա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի, պատ­մու­թեան բա­ժան­մուն­քը: Աւար­տե­լէն ետք ու­սու­մը շա­րու­նա­կած է, Ազ­գա­յին Ակա­դեմ­իա­յի Արե­ւել­ա­գի­տու­թեան բա­ժան­մուն­քը, որ­տե­ղէն ստա­ցած է դոք­տո­րա­յի աս­տի­ճան: 1991ևէն մին­չեւ 1997ևը իբ­րեւ գի­տաշ­խա­տող պաշ­տօ­նա­վա­րած է պատ­մու­թեան պե­տա­կան թան­գա­րա­նի մէջ: 1997ևէն մին­չեւ 1998    թուա­կա­նը պաշ­տօ­նա­վա­րած է, ակա­դեմ­իա­յի արե­ւե­լա­գի­տու­թեան բա­ժան­մուն­քը, իբ­րեւ աւագ աշ­խա­տող: 1998ևէն մին­չեւ 2013ևը դա­սա­խօս է Երե­ւա­նի պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի մէջ: Իր դա­սա­խօ­սու­թեան նիւ­թերն են` Հա­յոց Պատ­մու­թիւն եւ նա­խա­մաշ­տոց­եան գրա­ւոր մշա­կոյ­թը, Հա­յաս­տա­նի մէջ: Իր ու­շադ­րու­թեան կեդ­րո­նը կը մնայ հին աշ­խար­հի պատ­մու­թիւնն ու մշա­կոյ­թը: Ան հա­յե­րէն լեզ­ուէն բա­ցի կը տի­րա­պե­տէ ռու­սե­րէ­նին եւ գի­տէ անգ­լե­րէն: Հե­ղի­նակ է աւե­լի քան 8 գիր­քե­րու“, նշեց դոկտ. Գաբրի­էլ­եա­նը: Ապա բեմ հրա­ւի­րեց դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նը: Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նեմ դոկտ. Մով­սէս­եա­նի ելոյ­թէն որոշ հատ­ուած­ներ:

Դոկտ. Մով­սէս­եա­նը շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց Հա­մազ­գա­յի­նի Շրջա­նա­յին Վար­չու­թեան, իրեն յղուած հրա­ւէ­րի հա­մար եւ Ս. Լու­սա­ւո­րիչ Մայր եկե­ղեց­ւոյ հո­գե­ւոր հովիւին եւ հո­գա­բար­ձու­թեան, այս գե­ղե­ցիկ սրա­հի տրա­մադ­րու­թեան հա­մար:

Ան ըսաւ.և “Ու­րախ եմ, որ առիթ ստեղծ­ուե­ցաւ խօ­սե­լու մեր մշա­կոյ­թի կա­րե­ւո­րա­գոյն խնդիր­նե­րու մա­սին, որն է Հա­յոց գիրն ու գրա­կա­նու­թիւնը: Երբ Երե­ւան էի, որո­շե­ցինք դա­սա­խօ­սու­թեան շարք նուի­րել, եր­կու մեծ իրա­դար­ձու­թիւն­նե­րու` մէ­կը գրատ­պու­թեան 500ևամ­եա­կին, իսկ միւ­սը, Հա­յոց Պե­տա­կա­նու­թեան վե­րած­նուն­դի 95ևամ­եա­կին, որով­հե­տեւ 1918 թուա­կա­նով վե­րած­նունդ ապ­րե­ցաւ մեր պե­տա­կա­նու­թիւնը, որ 14ևրդ դա­րէն սկսեալ ան­կում էր ապ­րել եւ այդ մե­զի հա­մար կեն­սա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նէր, որով­հե­տեւ մեր պատ­մու­թեան մէջ սկսուե­ցաւ հան­րա­պե­տա­կան դա­րաշր­ջան: Մենք եւս կը նշենք Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի ծննդեան 1650ևամ­եա­կը: Մաշ­տո­ցի ծննդեան իս­կա­կան թուա­կա­նը մենք չու­նինք կ՛ըսեն 361 կամ 364“:

Դոկտ. Մով­սէս­եա­նը, նշեց թէ “իր խո­րա­գոյն հա­մո­զու­մով, Մաշ­տո­ցը մեր վեր­ջին 1600ևամ­եայ, պատ­մու­թեան մե­ծա­գոյն մշա­կու­թա­յին եւ քա­ղա­քա­կան գոր­ծիչն է եղել: Նա­խա­մաշ­տոց­եան գի­րե­րու մա­սին խօ­սե­լով, մենք բնաւ Մաշ­տո­ցի մեծ գոր­ծի վաս­տա­կը չենք ան­տե­սել եւ ընդ­հա­կա­ռա­կը մենք պի­տի հպար­տու­թեամբ նշենք, որ ոս­կե­դար­եան մեր գրա­կա­նու­թեան 5ևրդ դա­րու կա­տա­րե­լիու­թիւնը շատ բա­նե­րով պայ­մա­նա­ւոր­ուած էր, ան­շուշտ նա­խա­մաշ­տոց­եան ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նի կու­տակ­ուած փոր­ձով: Ամէն հայ հպար­տու­թեամբ կ՛ըսէ, որ Աստ­ուա­ծա­շուն­չի հա­յե­րէն թարգ­մա­նու­թիւնը, դա թարգ­մա­նու­թեան ար­ուես­տի թա­գու­հին է: Բո­լո­րը սա կը նշեն, բայց չէ որ հնա­րա­ւոր չէ, կա­տար­եալ լե­զու ու­նե­նալ, առանց գրա­ւոր մշա­կոյ­թի դա­րա­ւոր զար­գաց­ման անց­եալ ու­նե­նա­լու: Ըստ վի­ճա­կագ­րա­կան տու­եալ­նե­րու, եթէ լե­զուն գրա­ւոր մշակ­ման չի են­թարկ­ուի (ըստ Աճառ­եա­նի եւ Ջա­հուկ­եա­նի) կ՛ու­նե­նայ առա­ւե­լա­գոյ­նը 7ևէն 8ևը հա­զար բա­ռա­պա­շար: Գրա­բա­րի բա­ռա­պա­շա­րը ոչ լրիւ հաշ­ուար­կե­լով, 60.000ևը կ՛անց­նէր, այ­սինքն եթէ մենք չու­նե­նա­յինք դա­րեր տե­ւած դպրու­թեան հարս­տու­թիւնը, 8000 բա­ռով միայն Աստ­ուա­ծա­շուն­չի, սքան­չե­լի թարգ­մա­նու­թիւնը, խեղճ ու կրակ բան պի­տի ըլ­լար“:

Դոկտ. Մով­սէս­եա­նը հան­գա­մա­նօ­րէն խօ­սե­ցաւ մին­չեւ Մաշ­տո­ցը, գո­յու­թիւն ու­նե­ցած գրան­շան­նե­րու, ինչ­պէս քա­րա­ժայ­ռե­րու վրայ քան­դակ­ուած պայ­մա­նա­կան նշան­նե­րու, տա­ռե­րու հա­մա­կար­գը: Դոկտ. Մով­սէս­եա­նը մաս­նա­գի­տա­կան բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րով, լու­սար­ձա­կով պաս­տա­ռի վրայ բա­ցատ­րեց գի­րե­րու աս­տի­ճա­նա­կան զար­գաց­ման հո­լո­վոյթն է ծա­ւա­լու­մը: Բա­ցատ­րեց եւ մեկ­նա­բա­նեց, թէ ինչ­պէս պատ­կե­րագ­րու­թեան մի­ա­ւոր­նե­րը իրա­կա­նու­թեան մէջ կ՛ար­տա­յայ­տեն զա­նա­զան գա­ղա­փար­ներ: Պատ­կե­րագ­րու­թիւնը կը նա­խոր­դէ միւս գրա­տե­սակ­նե­րուն: Այս ձե­ւը կ՛օգ­տա­գործ­ուի նա­եւ Հա­յաս­տա­նի մէջ: Մենք հա­յերս ու­նինք գրա­յին ինք­նա­տիպ կա­ռոյց, որով­հե­տեւ կը պար­ծե­նանք:

Գի­րի նա­խա­հայ­րե­րը եղած են փիւ­նի­կա­ցի­նե­րը, որոնց­մէ ան­ցել է յոյ­նե­րուն, իրենց­մէ ան­ցել է հռո­մէ­ա­ցի­նե­րուն եւ նա­եւ մե­զի` հա­յե­րուն:

“Պէտք է ի նկա­տի ու­նե­նալ, որ նա­խա­մաշ­տոց­եան Հա­յաս­տա­նի մէջ, մեր գի­րե­րու գիւ­տէն առաջ, Հա­յաս­տա­նի մէջ 4 այ­բու­բէն է գոր­ծած­ուել` Արա­մէ­ա­կան, Ասո­րա­կան, Մի­ջին Պարս­կա­կան եւ Յու­նա­կան: Երե­քը, բա­ղա­ձայ­նա­յին են եւ 22 տա­ռե­րէ բաղ­կա­ցած, իսկ յու­նա­րէ­նը աշ­խար­հի առա­ջին ձայ­նա­ւո­րա­յին այ­բու­բէնն է, յոյ­նե­րը վեր­ցու­ցին փիւ­նի­կա­ցի­նե­րու գի­րը, առա­ջին այ­բու­բէ­նը աշ­խար­հի, որ 22 բա­ղա­ձայ­նե­րէ  բաղ­կա­ցած էր, իրենց լեզ­ուի չե­ղած հնչիւն­նե­րը հա­նե­ցին եւ յու­նա­կան լե­զուով եղած­նե­րը աւել­ցու­ցին ու դար­ձու­ցին 24 տար­րե­րէ բաղ­կա­ցած ձայ­նա­ւոր այ­բու­բէն: Բնա­կա­նա­բար, նա­խա­մաշ­տոց­եան շրջա­նին հա­յե­րու հա­մար նախնտ­րե­լի էր յու­նա­կան այ­բու­բէ­նը, որով­հե­տեւ ձայ­նա­ւոր տար­րեր եւս ու­նէր“:

Դոկտ. Մով­սէս­եա­նը խօ­սե­ցաւ նա­եւ թարգ­մա­նա­կան շար­ժու­մի մա­սին, որ զար­գա­ցաւ հայ գի­րե­րու գիւ­տէն յե­տոյ.և “Թարգ­մա­նա­կան շարժ­ման առա­ջին շրջա­նը կը պար­փա­կէ 5րդ դա­րը (Մաշ­տոց, Սա­հակ Պար­թեւ, Եզ­նիկ Կող­բա­ցի եւ ու­րիշ­ներ): Հայ լեզ­ուի վե­րածն­ման գոր­ծին մեծ դեր խա­ղաց Աստ­ուա­ծա­շուն­չի սքան­չե­լի թարգ­մա­նու­թիւնը: Բազ­մա­թիւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ կը պահ­ուին միայն հայ թարգ­մա­նու­թիւն­նե­րու մի­ջո­ցաւ: Մես­րոպ Մաշ­տո­ցը գրել տուաւ առա­ջին հայ նա­խա­դա­սու­թիւնը Աստ­ուա­ծա­շուն­չի “Գիրք Առա­կա­ցից“ “ՃԱ­ՆԱ­ՉԵԼ ԶԻ­ՄԱՍ­ՏՈՒ­ԹԻՒՆ ԵՒ ԶԽՐԱՏ, ԻՄԱ­ՆԱԼ ԶԲԱՆՍ ՅԱՆ­ՃԱ­ՐՈՅ““:

Բուռն ծա­փա­հա­րու­թիւն­նե­ րով աւարտ­ուեց դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նի շա­հե­կան դա­սա­խօ­սու­թիւնը: Եղան հար­ցեր, որոնց պա­տաս­խա­նեց դա­սա­խօ­սը:

Դոկտ. Արա Գաբրի­էլ­եա­նը, շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց, յար­գե­լի բա­նա­խօ­սին եւ նշեց` “բո­լորս գի­տենք, որ կա­յուն, հզօր պե­տու­թիւն ու­նե­նա­լու հա­մար, անհ­րա­ժեշտ է, մար­տու­նակ, սպա­ռա­զին­ուած եւ կար­գա­պահ բա­նակ: Սա­կայն նոյն­քան կա­րե­ւոր է, որ մենք ու­նե­նանք ազ­գա­յին, առողջ դաստ­ի­ա­րա­կու­թեամբ, պատ­րաստ­ուած մտա­ւո­րա­կան­ներ, որոնք իրենց գի­տա­կան աշ­խա­տան­քով եւ ու­սուց­չու­թեամբ, նոր սե­րունդ­ներ պատ­րաս­տեն վաղ­ուան հզօր հայ­րե­նի­քի եւ մեր երազ­նե­րու իրա­կա­նաց­ման հա­մար: Այդ­պի­սի­նե­րէն մէկն է մեր այ­սօր­ուան դոկ­տո­րը, որուն կը մաղ­թենք քա­ջա­ռող­ջու­թիւն եւ եր­կար տաս­նամ­եակ­նե­րու բե­ղուն աշ­խա­տանք“:

Ընկ. Գաբրի­էլ­եա­նը, շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նեց եկե­ղեց­ւոյ ար­ժա­նա­պա­տիւ հո­գե­ւոր հո­վիւ Տ. Մես­րոպ քհնյ. Լա­գիս­եա­նին եւ հո­գա­բար­ձու­թեան, սրա­հը տրա­մադ­րե­լու եւ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան հա­մար:

Բեմ հրա­ւիր­ուե­ցաւ Տ. Մես­րոպ քհնյ. Լա­գիս­եա­նը, որ իր խօս­քով եւ պահ­պա­նի­չով փա­կէ ձեռ­նար­կը:

Տէր Հայ­րը նշեց.և “Ձեր բո­լո­րին անու­նով, ան­գամ մը եւս շնոր­հա­կա­լու­թիւն կը յայտ­նեմ, այս գե­ղե­ցիկ ձեռ­նար­կի հա­մար, կը գնա­հա­տեմ, Հա­մազ­գա­յի­նի վար­չու­թիւն­նե­րուն, որ դոկտ. Ար­տակ Մով­սէս­եա­նին, Հա­յաս­տա­նէն հրա­ւի­րե­լով, իրա­գոր­ծեց այս սքան­չե­լի ձեռ­նար­կը, Հա­մազ­գա­յի­նի ձեռ­նարկ­նե­րը ընդ­հան­րա­պէս շա­րու­նա­կա­կան ու­սու­ցում է իր կազ­մա­կեր­պած որա­կա­ւոր դա­սա­խօ­սու­թիւն­նե­րով“: Ապա բա­րի ճա­նա­պարհ մաղ­թեց դոկտ. Մով­սէս­եա­նին:

Ձեռ­նար­կի աւար­տին տե­ղի ու­նե­ցաւ հիւ­րա­սի­րու­թիւն:

Happy
Happy
0 %
Sad
Sad
0 %
Excited
Excited
0 %
Sleepy
Sleepy
0 %
Angry
Angry
0 %
Surprise
Surprise
0 %

Average Rating

5 Star
0%
4 Star
0%
3 Star
0%
2 Star
0%
1 Star
0%

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Social profiles