0
0
Ա.Ա.
Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ վերջին օրերուն բառերու պատերազմէն անդին անցաւ։Նախապէս կը յայտարարէր,որ Սիւնիքի մարզի Սեւ լիճին մէկ մասը Ատրպէյճանի կը պատկանի։ Ան սակայն Քելպաճարի մէջ յայտարարեց,որ Սեւ լիճը, Զանգեզուրն ու Սեւանը ատրպէյճանական տարածքներ են եւ յաջորդ հանգրուանին զանոնք պիտի ազատագրէ։ «Զանգեզուրի Միջանցք»-ին միջոցով ատրպէյճանական տարածք Մահալ Կէյչը պիտի ազատագրուի», յայտարարեց ան։ Ատրպէյճանցիները Սեւանայ լիճի տարածքը Մահալ Կէյչ կը կոչեն։
Ալիեւի այս սպառնալիքները կը կատարուէին Հայաստանի համար բաւական զգայուն ժամանակաշրջանի մը մէջ։ Ռուսիա եւ Հաւաքական Ապահովութեան Պայմանագրի կազմակերպութիւնը, փոխանակ կազմակերպութեան անդամ Հայաստանի պետութեան հողային ամբողջականութեան պահպանման քայլերու դիմելու կամ գէթ հրապարակաւ քննադատելու Ատրպէյճանը, յայտարարեցին, որ շատ արագ պէտք է սկսիլ սահմանազատման եւ սահմանագծման բանակցութիւններուն՝ կոչ ուղղելով, որ սահմանային վէճերը պէտք է դիւանագիտական լուծումներ ստանան։ Այսինքն՝ ըստ Մոսկուայի եւ Հ.Ա.Պ.Կ.-ի, Սիւնիքի եւ Գեղարքունիքի մարզերուն մէջ տարածքներ գրաւած ատրպէյճանական զօրամիաւորումներուն Հայաստանի հանրապետութեան հողերուն վրայ դիրքեր գրաւելը ապօրինի արարք մը չէ։ Ընդհակառակը, թէ՛ ռուսերը, թէ՛ Հ.Ա.Պ.Կ. իրավիճակը կը համարեն սահմանային վէճ մը, եւ ոչ բռնագրաւում մը։
Ալիեւ Քարվաճառի մէջ ալ խօսեցաւ Սիւնիքի մարզի Սեւ լիճին մասին եւ իբրեւ փաստարկ ներկայացուց հայկական ուժերուն որդեգրած մարտավարութիւնը։ «Հայերը ոչինչ ըրին եւ միայն յայտարարութիւններով բաւականացան, երբ ատրպէյճանական ուժերը մեր տարածքները հասան եւ հոն ալ կանգնեցան։ Մենք ուր որ ուզենք, հոն կը հասնինք եւ կը կանգնինք», յոխորտաց Ալիեւ, որ նախապէս ալ դժգոհութիւն յայտնած էր Մոսկուայի վարած քաղաքականութեան եւ ծրագրերուն համար։ Ռուսիոյ իշխանութիւնները, Հարաւային Կովկասի մէջ զինուորական հաւասարակշռութիւնը վերահաստատելու նպատակով որոշած են օժանդակել ռազմավարական դաշնակից Հայաստանի բանակին վերակազմաւորման եւ վերազինման։ Ալիեւ ասկէ շատ դժգոհ է։ Ան նաեւ չափազանց դժգոհ է, որ ռուսական ընկերութիւններու փոխադրակառքերը եւ բեռնատարները Լեռնային Ղարաբաղ ապրանք կը փոխադրեն։
Ալիեւի այս դժգոհութեան եւ Պաքուի իշխանութիւններուն որդեգրած հակառուսական բացայայտ կեցուածքներուն պատասխանը տուաւ Ռուսիոյ արտաքին գործոց նախարար Սերկէյ Լաւրով, երբ բեռներու փոխադրութեամբ զբաղող ռուսական ընկերութիւններու ընկերակցութեան ներկայացուցիչներուն հետ իր հանդիպման ընթացքին անտեսեց Ալիեւի բոլոր յայտարարութիւնները եւ կեցուածքները՝ շեշտելով,որ ռուսական ընկերութիւնները պէտք է օգտուին Լեռնային Ղարաբաղի տարանցիկ կարելիութիւններէն։ «Ղարաբաղի մէջ ենթակառոյցներու եւ ճանապարհներու շինութեան աշխատանքներ կը կատարուին։ Պէտք է նկատի ունենալ այս տարածքին տնտեսական օգուտները։Ռուսիոյ մասնակցութեամբ Ղարաբաղի տնտեսական զարգացումը կարեւոր է», ընդգծեց Լաւրով։ Այս յայտարարութիւնը ամբողջութեամբ կը հակադրուի Ալիեւի այն սպառնալիքին, թէ Պաքուի իշխանութիւնները կրնան դատ բանալ այն ընկերութիւններուն դէմ, որոնց բեռնատարները Լեռնային Ղարաբաղ ապրանք եւ բեռներ կը փոխադրեն։ Լաւրովի այս յայտարարութիւնը անշուշտ առաւելաբար պէտք է դիտել տնտեսական ծիրի մը մէջ, որովհետեւ Լեռնային Ղարաբաղը հիմա ռուսական խաղաղապահ ուժերուն հսկողութեան տակ կը գտնուի եւ ռուսական ընկերութիւններուն համար ասիկա բաւական լաւ առիթ մըն է աշխատանքի եւ տնտեսական շահերու ապահովման համար։
Խաղաղութիւն՝ հողային ամբողջականութեան ճանաչման դիմաց
Ալիեւ թէ Հայաստանի հետ խաղաղութեան առաջարկ ներկայացուց, թէ ալ հայկական կողմին սպառնաց։ Ան ըսաւ, որ Ատրպէյճան պատրաստ է Հայաստանի հետ խաղաղութեան համաձայնագիր կնքելու, եթէ Երեւանի իշխանութիւնները ճանչնան Ատրպէյճանի հողային ամբողջականութիւնը եւ անմիջապէս սահմանազատման եւ սահմանագծման աշխատանքներուն սկսին։«Սակայն ըստ երեւոյթին, Հայաստան պատրաստ չէ խաղաղութեան։Իսկ մեր առաջարկը յաւերժ չէ։Եթէ հայկական կողմը չ՛ուզեր խաղաղութիւն, ապա պէտք է ըսէ, որպէսզի մենք մեր ուրոյն քաղաքականութիւնը վարենք», ըսաւ ան, աւելցնելով, որ եթէ Հայաստան ճանչնայ Ատրպյէճանի հողային ամբողջականութիւնը, ապա Հարաւային Կովկասի մէջ կայուն խաղաղութիւն պիտի հաստատուի։
Ալիեւի համաձայն, Հարաւային Կովկասի մէջ խաղաղութեան հաստատումը կը համապատասխանէ նաեւ Հայաստանի շահերուն։«Զանգեզուրի միջանցքը նաեւ պիտի ծառայէ հայկական կողմին շահերուն։Հայերը կրնան երկաթուղային կապ հաստատել թէ Հրանի եւ թէ Ռուսիոյ հետ։Ներկայ դրութեամբ նման կապ չկայ եւ այսպիսով նոր հնարաւորութիւններ պիտի ստեղծուին հայերուն համար», ըսաւ ան։
Ըստ Ալիեւի Ատրպէյճան սեղանի վրայ դրած է յստակ առաջարկներ, որոնց մաս կը կազմեն այսպէս կոչուած Զանգեզուրի միջանցքը, հարաւային կովկասեան բոլոր ճանապարհներու վերաբացումը եւ առեւտրական կապերու վերահաստատումը։Սի Էն Էն Թուրք թրքական կայանին կողմէ պատկերասփռուած հարցազրոյցին կարեւոր բաժինը այսպէս կոչուած «Զանգեզուրի միջանցք» ին յատկացնելով՝ Ալիեւ յայտարարեց, որ Ատրպէյճան մեծ օգուտ պիտի քաղէ այդ միջանցքէն։Նախ ցամաքային կապ պիտի ունենայ Թուրքիոյ հետ։ Նաեւ երկաթուղային կապով պիտի միանայ Նախիջեւանի ինքնավար մարզին։ Ալիեւ նաեւ պահանջեց, որ Հայաստան համաձայնի իր հակակաշռին տակ գտնուող արեւմտեան զանգեզուրէն անցնող մայրուղիի կառուցման ծրագրին՝ աւելցնելով, որ Հայաստանի իշխանութիւնները համաձայն չեն նման ծրագրի մը։ Ըստ Ալիեւի, զանգեզուրեան միջանցք հասկացութիւնը այլեւս միջազգային բնոյթ եւ բովանդակութիւն ունի, իսկ Եւրոպական Միութիւնը այս միջանցքին համաձայն է։ Ան նաեւ ըսաւ ,որ վերջին օրերուն Հայաստանի մէջ եւս այս միջանցքին շուրջ որոշ դրական կեցուածքներ եւ մօտեցումներ կան։ Տեղին է նշել, որ Երեւանի իշխանութիւնները բազմիցս յայտարարած են, որ միջանցքի տրամաբանութեամբ քննարկում ոչ եղած է, ոչ ալ պիտի ըլլայ։ Իսկ Ալիեւ անդադար կը յայտարարէ, որ զանգեզուրի միջանցք պիտի հաստատուի։
Ինչ կը վերաբերի հայոց բանակին վերակազմաւորման համար Ռուսիոյ յայտարարած աջակցութեան, Ալիեւ յոյս յայտնեց, որ Մոսկուայի իշխանութիւնները նկատի կ՛առնեն Ատրպէյճանի առաջարկը եւ չեն զիներ Հայաստանի բանակը։ «Այս ծրագիրը մեզ շատ կ՛անհանգստացնէ», ըսաւ ան։ «Հայաստանի խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններուն արդիւնքը շատ տարօրինակ է։Հայ ժողովուրդը վերընտրեց եւ իշխանութեան հասցուց անոնք, որոնք պարտուեցան։Հետեւաբար բանակին վերազինման ծրագիրը ոչ մէկ տրամաբանութեան մէջ կը տեղաւորուի», նշեց ան։
Ատրպէյճանի նախագահին վերջին յայտարարութիւնները ցուցանիշ են, որ Պաքու պիտի շարունակէ սրել սահմանային իրավիճակը եւ պիտի փորձէ զիջումներ կորզել Հայաստանէն։ Զիջումները յատկապէս կը վերաբերին Նախիջեւանի եւ Ատրպէյճանի արեւելեան շրջաններուն միջեւ ցամաքային եւ երկաթուղային կապերու,սահմանազատման եւ սահմանագծման ատրպէյճանական պատկերացումներուն ամբողջական ընդունման եւ մանաւանդ Արցախէն հրաժարման։ Ալիեւ, ինչպէս կը նշեն հայաստանցի փորձագէտները, շատ լաւ հասկցած է, որ առանց խաղաղութեան համաձայնագրի մը, Արցախեան երկրորդ պատերազմին արդիւնքը բնաւ օրինական պիտի չըլլայ։Հետեւաբար ներկայիս կը վարէ բոլոր կարմիր գիծերը հատելու քաղաքականութիւնը, որպէսզի զիջումներ ապահովէ։ Երեւանի իշխանութիւնները եւ ամբողջ հայութիւնը նման զիջումներ չեն ընդունիր։ Այլապէս Հայաստանի խորհրդարանական արտակարգ ընտրութիւններուն արդիւնքին մասին Ալիեւի վերլուծումը ճիշդ պիտի ըլլայ։
