0
0
Ա.Ա.
Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւի խորհրդական Հիքմէթ Հաճիեւի վերջին յայտարարութիւնը՝ ռուսական խաղաղապահ ուժերուն առաքելութեան մասին, յստակ ապացոյց է, որ Պաքու – Մոսկուա յարաբերութիւնները բնաւ բնական չեն այնքան, որքան ռուսերը կը ջանան ցոյց տալ։ Հաճիեւ յայտարարեց, որ Լեռնային Ղարաբաղը ատրպէյճանական տարածք է՝ աւելցնելով, որ ռուս խաղապահներուն շրջան տեղակայումը ժամանակաւոր է։ «Ամբողջ Ղարաբաղը Ատրպէյճանի ինքնիշխան տարածք է եւ միջազգային ընտանիքը կը ճանչնայ Ատրպէյճանի հողային ամբողջականութիւնը։ Ռուս խաղաղապահները Ատրպէյճանի պատկանող Ղարաբաղի որոշ հատուածներուն մէջ ներկայութիւնը ժամանակաւոր է՝ Նոյեմբեր 9-ի եռակողմ յայտարարութեան հիմամբ», ըսաւ ան։
Ըստ Հաճիեւի, եռակողմ յայտարարութիւնը ռուսական խաղաղապահ ուժերուն տեղակայման քաղաքական եւ որոշ չափով իրաւական ծիրերը սահմանած է։ Ան նաեւ բացայայտեց, որ ռուսական խաղաղապահ ուժերուն առաքելութեան շուրջ յաւելեալ համաձայնութեան եւ իրաւական մեքանիզմներուն շուրջ քննարկումները կը շարունակուին։ Թէ յստակ ինչ քննարկումներ կը կատարուին, Հաճիեւ չյստակացուց։
Բանակցութիւններու եւ քննարկումներու մասին ոչ մէկ տեղեկութիւն եւ մանրամասնութիւն կը փոխանցէ հայկական կողմը։ Պաշտօնապէս Երեւան միայն կը յայտարարէ, որ Պաքու մինչեւ այսօր ռուս խաղաղապահներու Արցախ տեղակայման փաստաթուղթը չէ ստորագրած եւ լայնածիր հակաքարոզչութիւն կը կատարէ ռուսերու Ղարաբաղ ներկայութեան դէմ։ «Աւելին, Ատրպէյճան մնայուն կերպով կը ջանայ կասկածի տակ առնել ռուսական խաղաղահ առաքելութեան նպատակայարմարութիւնն ու արդիւնաւէտութիւնը», յայտարարեց Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Արարատ Միրզոյեան՝ պատասխանելով ռուսական «Ռիա Նովոսթի» լրատու գործակալութեան աշխատակիցին հարցումներուն։
Արցախի մէջ ռուսական խաղաղապահ ուժերուն առաքելութեան դէմ ատրպէյճանական քարոզչութիւնը կ՛իյնայ այն ընդհանուր քաղաքականութեան ծիրին մէջ, որուն նպատակն է միջազգային ընտանիքը համոզել, որ արցախեան տագնապ գոյութիւն չունի։ Ալիեւ յաճախ կը յայտարարէ, որ պատերազմով լուծուեցաւ Ղարաբաղի տագնապը եւ այլեւս կարիքը չկայ բանակցութիւններու։ Մինչդեռ Մինսքի խումբի պետութիւնները՝ Միացեալ Նահանգներ, Ֆրանսա եւ Ռուսիա, առիթը չեն փախցներ յայտարարելու, որ Արցախի տագնապը կը յամենայ եւ որ կրնայ լուծուիլ, միայն Արցախի վերջնական կարգավիճակի ճշդմամբ։ Մ․Ա․Կ․-ի Ապահովութեան Խորհուրդի հինգ մնայուն անդամ պետութիւններէն երեքին այս կեցուածքը համոզիչ տուեալ մըն է, որ միջազգային ընտանիքը գէթ այս ժամանակահատուածին Արցախը չի համարեր Ատրպէյճանի տարածքը եւ կը շեշտէ, որ կարիքը կայ վերջնական կարգավիճակի յստակացման։
Եթէ բանակցութիւններ պիտի կայանան, ապա անոնք պէտք է կատարուին Մինսքի խումբին հովանաւորութեամբ։Այս խնդրին շուրջ միջազգային հանրութիւնը տարակարծութիւններ չունի։ Միակ ընդդիմացողը Ատրպէյճանն է, որ կը պնդէ, թէ Մինսքի խումբը իրաւազրկուած եւ հեղինակազրկուած մարմին մըն է, որ այլեւս չունի բանակցութիւններու հովանաւորութեան իրաւասութիւնը։ Թուրքիա, որ Ատրպէյճանի թիւ մէկ դաշնակիցն է, ճիշդ է, որ կը քննադատէ Մինսքի խումբը, սակայն հրապարակաւ չէ յայտարարած, որ Մինսքի խումբին առաքելութիւնը աւարտած է։
Ներկայիս Ղարաբաղեան տագնապին նկատմամբ Երեւանի եւ Պաքուի կեցուածքներուն հակադրութեան էութիւնը կը վերաբերի գլխաւորաբար Մինսքի խումբին առաքելութեան վերսկսման, որ կարելի պիտի չըլլայ, եթէ Ատրպէյճան մերժէ բանակցութիւնները եւ շարունակէ խօսիլ յաղթողի դիրքերէ յայտարարելով, որ նոյնիսկ ալ գոյութիւն չունի Լեռնային Ղարաբաղ անունով վարչական տարածք։ Իսկ շատ յստակ է, որ ռուսերը Արցախը ներկայիս կը պաշտպանեն ատրպէյճանական ոտնձգութիւններու դէմ։ Ռուսերուն Արցախի ներկայ տարածքներուն շուրջ ներկայութիւնն ալ Պաքուի բոլոր ծրագրերը ջուրը կը ձգէ։
Ռուս խաղաղապահներու ղարաբաղեան առաքելութեան մասին փակագիծեր բացած էր Միջազգային Տագնապներու Խումբը, որ Յունիսին հրապարակած իր տեղեկագրին մէջ նշած էր, որ Մոսկուա փաստաթուղթ մը ներկայացուցած է Երեւանի եւ Պաքուի։ Այս տեղեկութիւնը խումբին փոխանցած է ատրպէյճանցի պաշտօնատար մը, որ նախընտրած է գաղտնի պահել իր ինքնութիւնը։ Փաստաթուղթին մէջ նշուած է, որ ռուս խաղաղապահները ինչպիսի առաքելութիւն պիտի կատարեն Լեռնային Ղարաբաղի մէջ։ Ըստ միջազգային խումբին զեկոյցին, որ նաեւ հիմնուած է հայաստանցի պաշտօնատարի մը փոխանցումներուն վրայ, Պաքուի իշխանութիւնները համաձայն չեն գտնուած փաստաթուղթին, ուր ռուսերը չեն նշած, որ Ղարաբաղ Ատրպէյճանի տարածքին մէջ կը գտնուի։ Հայաստանցի պաշտօնատարը, որ նաեւ նախընտրած է իր ինքնութիւնը չհրապարակել, շեշտած է, որ Երեւան եւ Ստեփանակերտ մերժած են նման եզր, թէ Ղարաբաղ ատրպէյճանական տարածք է։
Իսկ ռուս պաշտօնատար մը յայտնած է, որ Մոսկուա չի ձգտիր անպայման ձեռք ձգել փաստաթուղթը եւ կը նախընտրէ սպասել, մինչեւ որ Պաքու մեղմացնէ իր դիրքորոշումը։
Միջազգային Տագնապներու Խումբին զեկոյցին հրապարակումէն երեք ամիս ետք, այսօր տակաւին պաքու կը պնդէ, որ ղարաբաղ ատրպէյճանական տարածք է։ Աւելին, ահա Հաճիեւի յայտարարութիւնը, որ ցուցանիշ է, թէ Պաքու ոչ իսկ նկատի ունի ռուսերուն տեսակէտերը եւ սկսած է հրապարակաւ շեշտել,որ ռուս խաղաղապահները ժամանակաւորապէս Լեռնային Ղարաբաղ կը գտնուին։
Ռուսերը յստակ է, որ շատ զգուշ են Պաքուի հետ իրենց յարաբերութիւններուն մէջ, ինչ կը վերաբերի ռուս խաղաղապահներու ղարաբաղեան առաքելութեան։ Մինչ Մոսկուա բազմիցս յայտարարած է, որ հինգ տարի ետք, ռուսական ուժերը կրնան շարունակել իրենց առաքելութիւնը, եթէ Ատրպէյճան եւ Հայաստան համամիտ գտնուին, արդէն իսկ տաս ամիս անցած է ռուս խաղաղապահներու ղարաբաղեան առաքելութեան սկսումէն, եւ տակաւին ոչինչ յստակ է։ Ռուսական ուժերուն Լեռնային Ղարաբաղի մէջ առաքելութիւնը հիմնուած է ինը նոյեմբերի եռակողմ յայտարարութեան վրայ, ուր միայն երեք նախադասութիւն կայ անոնց մասին։ Նաեւ յստակ չէ, թէ ռուսերը ինչպիսի դերակատարութիւն պիտի ունենան այն պարագային, երբ լարուածութիւնը սրի եւ զինուորական բախումներու վերածուին։
Արցախի վերջնական կարգավիճակին շուրջ Մեծ Խաղը ներկայիս թեւակոխած է բանակցութիւններու սկսման մասին միջնորդ պետութիւններու ռազմաքաղաքական եւ տնտեսական շահերուն բախման փուլը։ Միջազգային ընտանիքը պիտի յաջողի՞ Ատրպէյճանը համոզել կամ Պաքուի իշխանութիւններուն պարտադրել, որ բանակցութիւններու սեղան վերադառնայ, թէ՞ Ռուսիոյ նախագահ Վլատիմիր Փութինի անցեալ Նոյեմբերին կատարած յայտարարութիւնն է Արցախի վերջնական կարգավիճակին յստակացման ճամբու քարտէսը։ Ան շեշտած էր, որ կարգավիճակի խնդիրը պէտք է յետաձգուի եւ յաջորդ իշխանութիւնները պէտք է այդ խնդիրը լուծեն։ Այլ խօսքով՝ ռուսերը պիտի շարունակեն ներկայութիւնը Արցախի մէջ։
Եթէ Արցախի վերջնական կարգավիճակին վերաբերեալ ներկայիս կայ մէկ կողմէ միջազգային ընտանիքին միայն յայտարարութիւններով բաւականանալու քաղաքականութիւնը, իսկ միւս կողմէ՝ Ատրպէյճանի յստակ մերժումը, Հայաստան – Թուրքիա եւ Հայաստա ն- Ատրպէյճան յարաբերութիւններու կարգաւորման մասին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի յայտարարութիւնը նման կացութեան մէջ կու գայ երկու կարեւոր խնդիրներու վրայ ուշադրութիւն հրաւիրելու։ Փաշինեան դրական միտումներ կը տեսնէ Էրտողանի այն յայտարարութեան մէջ,թէ Թուրքիա պատրաստ է Հայաստանի հետ յարաբերութիւններու կարգաւորման։ Կառավարութեան նիստին ընթացքին Փաշինեան յայտնեց, որ նման կեցուածք յարաբերութիւններու կարգաւորման, նաեւ՝ ճանապարհներու եւ Հայաստան- Թուրքիա երկաթուղիին վերաբացման շուրջ խօսակցութիւններու հնարաւորութիւններ կը ստեղծէ։ Փաշինեան նոյն ժողովին նաեւ յայտարարեց, որ Հայաստան պատրաստ է Ատրպէյճանի հետ սկսելու խաղաղութեան հոլովոյթին՝ Մինսքի խումբի համանախագահութեան ծիրին մէջ։ Այս մօտեցումը մերժուած է Ատրպէյճանի կողմէ։
Իսկ Թուրքիոյ հետ յարաբերութիւններու կարգաւորման Էրտողանի պատկերացման մէջ տիրական է կարեւոր կէտ մը, որ թէեւ իբրեւ նախապայման չներկայացուեցաւ, բայց խնդրին ամբողջ էութիւնն է։ Հայաստան պէտք է ճանչնայ Թուրքիոյ հողային ամբողջականութիւնը։ Այսինքն Արեւմտեան Հայաստանը համարէ թրքական տարածք, ինչ որ կը նշանակէ Արեւմտահայ դատէն հրաժարում։ Իսկ Արեւմտահայաստանի դատը հիմնուած է Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման եւ հատուցման արդար իրաւունքին վրայ։
