0
0
Յ. Պալեան
Ամերիկայի շերոքի ցեղախումբի ծեր առաջնորդը իր կեանքի մասին հետեւեալը ուսուցած է իր թոռան.
«Մեր բոլորին մէջ կայ ներքին պայքար մը, եւ այդ երկու գայլերու կռիւն է, մին չարն է, ան բարկութիւնն է, ցանկութիւնը, յանցաւորութիւնը, տխրութիւնը, եսը, միւսը` բարին, ուրախութիւնը, սէրը, յոյսը, ճշմարտութիւնը եւ հաւատքը:
Թոռը կը հարցնէ . «Ո՞ր գայլը պիտի յաղթէ»:
Ցեղապետը կ՛ըսէ. «Այն, զոր դուն կը սնուցանես»:
Աշխարհի հեռու եւ մօտ վայրերուն մէջ պատերազմները, մեծ թէ պզտիկ, առօրեայ երեւոյթներ են: Անոնց տրուած կարեւորութիւնը յարաբերական է եւ կախում ունի դիտողի շահերէն, այսինքն կամուրջի մը աւերումին աւելի կարեւորութիւն կը տրուի, քան` քանի մը հազար հոգիի մահուան, զոհերը ուշադրութեան կ՛արժանանան ըստ կողմնապաշտութիւններու:
Ժողովրդավարութեան եւ մարդու իրաւունքներու պաշտպանութեամբ եւ պատերազմական ոճիրներու դատապարտութեան ախոյեանի գեղեցիկ խօսքերով հրապարակ եկող երկիրներ եւ ղեկավարներ միշտ ալ առաջնորդուած են երկու չափ երկու կշիռի անբարոյութեամբ, որուն հանդէսի բեմն են լրատուամիջոցները, media-ները, թերթերը, ձայնասփիւռը, մանաւանդ` մեր տուներուն եւ աշխատատեղիներուն մէջ հեռատեսիլի միշտ բաց պատուհանը: «Ներկայ ենք եւ հանդիսատես» պատերազմներու, ժողովներու, ճամբորդութիւններու, սպայակոյտի հանդիպումներու: Այնքա՜ն բաներէ տեղեակ ենք, որ եթէ յանկարծ նստինք զօրավարի, նախարարի կամ նախագահի աթոռին, գիտենք, կը խորհինք, որ գիտենք, թէ ի՛նչ եւ ինչպէ՛ս ընել, գէթ` այդ դիրքերը զբաղեցնողներուն չափ: Առնուազն կը հարստանանք թաղային հեղինակութիւններու թութակային անվերջանալի կարծիքներով, մանաւանդ երբ տկար ենք, պարտուած, ըրած եւ ընելիք չունինք, կը փնտռենք ուրիշի նեցուկը: Այս պարագային, կը մղենք պզտիկ զօրավարներով պզտիկ պատերազմներ, որոնք զիրար կրծելու կը ծառայեն եւ, ժողովրդական գնահատումով, կը կոչուին պառակտում, եւ այդ ձեւով կը կարծենք մոռնալ կամ կը մոռցնեն պարտութիւնները:
Մարդու իրաւունքի պաշտպանութեան ախոյեանի յայտարարութիւններով տեւաբար աղմկող Արեւմուտքը, Եւրոպան, հակառակ օրինակելի համարուող գրքունակ (livresque) տպաւորիչ խօսքերու, միշտ կողմնակալ եղած են, միշտ անշեղ կերպով հետամուտ են իրենց շահերու պաշտպանութեան, եթէ անհրաժեշտ համարեն` ի հեճուկս ճշմարիտին եւ արդարին, ինչ որ սովորաբար կը կոչուի քաղաքականութիւն: Ի հարկէ պէտք է դատապարտել մարդու եւ մարդկութեան դէմ գործուած ոճիրները, ուր որ ալ գործուին անոնք: Բայց նոյն այդ Արեւմուտքը, Եւրոպան, Ամերիկան, Քանատան եւ միւսները չեն վարանիր դատապարտելու այս կամ այն ոճիրները, կամ` զանոնք շրջանցելու, երբ այդ կը պահանջէ իրենց շահը: Պարտուածներ եւ անիրաւուածներ միամտօրէն կը հաւատան, որ այդ նաեւ իրենց շահն է:
Մեկնինք մեր կացութենէն: Ցեղասպանութիւնը ճանչցան եւ կը շարունակեն այդ ընել:
Ի՞նչ ըրին ցեղասպանը դատապարտելու համար:
Արցախի եւ անոր ժողովուրդի պաշտպանութեան համար ցուցադրական ճամբորդութիւններ եղան` առանց ինքնապաշտպանութեան համար երկու որսի հրացան տանելու, որպէսզի այդ ժողովուրդը ինքզինք պաշտպանէ: Բայց խօսեցանք եւ խօսեցան:
Ինչպէ՞ս չմտածել եւ չչարանալ, երբ զոհ ենք, եւ հեռուի կամ մօտի իրաւ կամ կեղծաւոր բարեկամներ կը բաւարարուին շրթներու պարզ ծառայութեամբ եւ կը սպասարկեն չարին, նախայարձակին:
Ի՞նչ ըսին եւ ի՞նչ ըրին Ատրպէյճանի կողմէ հայ ժողովուրդին դէմ Արցախի մէջ գործածուած ֆոսֆորային ռումբերու գործածութեան ոճրային հարցով: Եթէ քիչ մըն ալ ետ երթանք մինչեւ Սումկայիթ, հարց տանք, թէ ի՞նչ ըրին իրենց բնակարաններու պատուհաններէն փողոց նետուած հայերու պարագային, նոյն Սումկայիթի մէջ բռնաբարուած մայրերու եւ մամիկներու պարագային: Ինչո՞ւ զարմանալ: Դար մը առաջ կին, երեխայ, երէց, եկեղեցիներու մէջ լեցնելով` կրակի տուած ոճրագործները մի՞թէ մարդկութեան դէմ ոճիր չէին գործած: Կը յիշե՞ն: Փորձա՞ծ են դատապարտել, արժանին հատուցել: Կարծէք` ամէնքն ալ հասկցած են, որ աղօթքի կամ բաժակաճառի խօսքերով հայը վարժուած է երջանկանալ, իր նպատակին հասած ըլլալ:
Այսօր ուքրանական դժբախտացնող պատերազմի ընթացքին յայտնաբերուած մարդու իրաւունքի բազմաբնոյթ եւ բազմակողմանի խախտումները օրնիբուն կ՛արժանանան յայտարարութիւններու, կ՛ողողեն մամուլը եւ հեռատեսիլի պատուհանները: «Շահախնդրուած»-ի վերաբերումներ, անոնք ըլլան դատապարտողի թէ Պիղատոս դարձած միջնորդներու:
Արցախ, Հայաստան եւ հայ ժողովուրդ նաւթ եւ կազ չունին, անոնց վաճառքէն գոյացող միլիոններ եւ միլիառներ չունին, հոն պատահած ոճիրները ուշադրութեան արժանի չեն, քանի որ նաւթաբոյր չեն, առուծախի հնարաւորութիւններ չկան: Եթէ վաղը նաւթահորեր բուսնին Աշտարակ կամ Վեդի, բարեկամներ եւ պաշտպաններ կը բազմանան, «իրաւունք»-ի բարբաջանքները կ՛ողողեն հրապարակը:
Միջազգային բարոյականը պարտականութիւն չունէ՞ր գիտնալու եւ հրապարակելու անուններն ու հասցէները ֆոսֆորային զէնք մատակարարողներուն, վաճառողներուն եւ գործածող Ազրպէյճանին: Ի հարկէ նաւթի եւ կազի կարիք ունեցողները, գնողները, առեւտրականներու յատուկ ճապկումներով, մեկնելով իրենց շահերէն, պիտի չանհանգստացնէին նաւթատէր վաճառողը: Հետեւաբար ո՛չ Սումկայիթի նախճիրները եւ ո՛չ ալ ֆոսֆորային ռումբերը օրակարգ չէին կրնար ըլլալ: Չեղան: Փոխարէնը` ասդին-անդին կը շարունակուին անբովանդակ եւ անհետեւանք մխիթարական պարգեւի նմանող պառաւած հոգիները եւ ենթադրական pseudo… քաղաքագէտները յուզող-զբաղեցնող ճանաչումները, մխիթարական զբօսաշրջութիւնը եւ քաղաքական համարուած յայտարարութիւնները, որոնք կախուած կը մնան եթերին մէջ անհասցէ տեղ մը:
Հայկական քաղաքական կացութիւնը, ո՛չ միայն հանրապետութեան, նաեւ` ամէն օր ընդլայնող սփիւռքի, տարբեր կշիռ կ՛ունենար, եթէ Հայաստան, Արցախ եւ սփիւռք, միասնաբար ծրագրէին, միասնաբար որոշէին, մարդկային եւ նիւթական ուժերու եւ կարելիութիւններու միացեալ եւ իմաստուն համադրութեամբ համակարգուած եղանակով գործէին:
Հանրապետութեան քաղաքական, տնտեսական, դիւանագիտական, կազմակերպական եւ ինքնապաշտպանութեան գործին մէջ սփիւռքը, անոր համրանքը եւ անոր բազմաբնոյթ կարելիութիւնները ՀԶՕՐՈՒԹԻՒՆ ստեղծելու չծառայեցին, չուզեցին ծառայեցնել:
Ըսին` ՀԱՄԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, բայց տիրապետեց տեղայնական ընկերաքաղաքական ըմբռնումը:
Յաճախ ըսած եւ կրկնած եմ, որ ՍՓԻՒՌՔը Հրազդանի ափէն դիտուեցաւ որպէս «կառքին հինգերորդ անիւը»: Յիշե՛լ վերանկախացած երկրի առաջին նախագահին խօսքերը, որ որոշումները կը կայացուին Հրազդանի ափին… եւ Հայաստանը կ՛որոշէ սփիւռքի մէջ իր ներկայացուցիչները եւ անոնց միջոցով կը ղեկավարէ սփիւռքը: Այս միտքը միշտ տիրապետեց եւ կը տիրպետէ:
ՀԱՄԱՅՆը մնաց ԱՄԲՈԽԱՀԱՃԱԿԱՆ, պոպուլիստական զարդարանք:
Այսօր հոն ուր հասած ենք, հոն ուր կը գտնուինք, տարաբնոյթ ձախողութիւններու եւ պարտութիւններու փակուղի է: Այս կարելի է տեսնել եւ հասկնալ պարզ ողջախոհութեամբ: Ոչ մէկ ձեւով ազգին ծառայութիւն են փոխադարձ ամբաստանութիւնները, որոնք վհուկներ յայտնաբերելու արշաւներ են, սխալներ եւ պարտութիւններ վարագուրելու համար, վերականգնումի, միացման եւ հզօրացման նպաստ չեն:
Մի՞թէ աստուածաշնչական մարգարէ պէտք է ըլլալ հասկնալու եւ «աւետելու» համար, որ «ՀԱՄԱՅՆ»-ի եւ անոր ԿԱՐՈՂԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐու անսեթեւեթ եւ առանց ճապկումներու կեանքի կոչումով միայն կրնանք յուսալ փակուղիէն դուրս գալ: Ինչպէս գիտութեան մեծ նուաճումները նախ երազուած են, եղած են երեւակայութիւն, այդպէս ալ այսօր պէտք է դիմագրաւենք մեր ազգային-քաղաքական անփառունակ կացութիւնը` առանց գիտոսիկի փաստարկներով ինքնախաբէութիւն խաղալու:
Հարցում` միշտ խորհելով, ինչպէս ըսած է իմաստասէրը, որ հարցումները աւելի կարեւոր են, քան` անոնց տրուած պատասխանները:
Այսօր ո՞ւր եւ ինչպէ՞ս, ո՞վ եւ որո՞նք ազգի եւ հայրենիքի վերականգնումին իմաստուն կերպով կը ծառայեցնեն ՀԱՄԱՅՆի կարողականութիւնները` նիւթական, մարդկային, բարոյական, իմացական, փորձի եւ փորձառութեան: Այս կարելի չէ ընել իրարու յաջորդող «յանպատրաստից» ճառի նմանող ցուցադրական նախաձեռնութիւններով, այլ` ճշմարիտ համազգային իմաստուն ծրագրումով, չարութիւն պէտք չէ համարել, եթէ ըսեմ, որ ծրագրում չունինք, չենք ունեցած, քանի որ պարտուածի եւ ընկճուածի հոգեբանութեամբ եւ եսասիրութեամբ, անմիջականէն անդին չենք նայած, բանտարկուած ենք եսերու մէջ, մեզի պակսած է իրատես քաջութիւնը ըսելու, որ ՄԻՒՍԸ ԱՒԵԼԻ ԿԱՐՈՂ Է, ԱՒԵԼԻ ԱՐԺԱՆԻ Է, ՄԵՐ ԿԱՐՈՂԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆՆԵՐԸ ՉԵՆՔ ԳՈՒՄԱՐԱԾ: Կը գումարե՞նք օր մը` գիտաժողովներու եւ համաժողովներու «իմաստութիւններ»-ը կեանք դարձնելով:
Մարդկային, գիտական, տնտեսական եւ այլ կարողականութիւններու (potentialités) առարկայական գնահատում մը պէտք է իրականացնել, իրականացուցած ըլլայինք, որուն հիման վրայ պէտք է մտածուի, թէ ՄԵՆՔ, որպէս ՀԱՄԱՅՆ, ո՛չ միայն տարտղնուած համայնքներ, ի՞նչ կրնանք ընել: Իսկ ՄԵՆՔին համար իր անուան արժանի ԻՄԱՍՏՈՒՆՆԵՐՈՒ ոչ ջոջական լիազօրուած հեղինակութիւններու ՄԱՐՄԻՆ մը պէտք է ուսումնասիրէ ԿԱՑՈՒԹԻՒՆը եւ որոշէ ո՛չ էսթեպլիշմընթային անուններով եւ իրաւունքներով դասական(ներէն) տարբեր եւ վեր ԳՈՐԾԱԴԻՐ մը յառաջացնել, տեսակ մը ԻՐԱՊԷՍ ՀԱՄԱԶԳԱՅԻՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹԻՒՆ, որ ոչ ոքի, անհատ կամ խմբակցութիւն, հարկատու կ՛ըլլայ, եւ նկատի ունենալով պատմական պահու հրամայականները` անոր որոշումներուն կ՛ենթարկուին բոլորը: Ի հարկէ այս ըսել աւելի դիւրին է, քան ընել: Բայց եթէ կ՛անդրադառնանք, որ ունինք գոյապահպանական վերականգնումի խնդիր, պէտք է մէկտեղել եւ խտացնել ուժերը` զիջելով աւանդական կամ այլ բնոյթի իրաւունքներ եւ զօրակցիլ ու գործել:
Ո՞ւր գտնել այդ ԳՈՐԾԱԴԻՐԸ ԵՒ ԱՆՈՐ ԱՆԴԱՄՆԵՐԸ:
Անոնք ո՛չ դուրսէն պիտի գան եւ ո՛չ ալ երկինքէն պիտի իջնեն: Անոնք մեր մէջ են, եթէ գիտնանք ձերբազատիլ, ազատագրուիլ մեր մտածելու, դատելու եւ գործելու կարծրատիպերէն, տարբերութիւնը թշնամութիւն համարելու ախտէն:
Հանրապետութեան մէջ, եւ անկէ դուրս, մեր ժողովուրդը ունի բառին լայն առումով իրաւ մտաւորականութիւն, պատրաստուած անձնաւորութիւններ` ընկերաքաղաքական, տնտեսական, պաշտպանութեան, գիտական եւ մշակութային մարզերու մէջ: Կը բացակայի զանոնք իրարու քով բերող անաչառ եւ պատմական պահու գիտակցութեամբ առաջնորդուող եւ անմիջականութիւնները գերանցող ՈՒԺը:
Մտաւորականութիւնը պէտք է առաջնորդէ ՀՈԳԵԲԱՐՈՅԱԿԱՆ ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆ մը, որպէսզի վարժուինք նայիլ վաղուան ուղղութեամբ եւ տեսնել, թէ ո՛ւր ենք, ո՛ւր պիտի երթանք, ինչպէ՛ս, ո՛ւր հասնելու համար եւ ըստ այնմ որոշումներ կայացնել, ընտրութիւն կատարել, թաղային, բարձրախօսային, դատարկաբան եւ ազգային ենթահող եւ հեռանկար չունեցող կեղծ հեղինակութիւններէ ազատելով հրապարակը:
Այս ընելու համար հարազատ մտաւորականութիւնը պէտք է խօսի ժողովուրդի անխարդախ եւ բնական ողջախոհութեան, որպէսզի ազգի եւ հայրենիքի ճակատագիրը առաջնորդելու կոչուի այն հեղինակութիւնը, կոչուին հեղինակութիւնները, որ մեր մէջ է, մի՛շտ ներսը կամ դուրսը, որ երկինքէն պիտի չգայ: Եթէ մենք զայն չյայտնաբերենք, արտազգային ուժեր այդ պիտի ընեն, պիտի նշանակեն իրենց սատրապները: Ազգ եւ հայրենիք պիտի օտարուին (aliénation): Պիտի մնանք` յուսալով ժամանակի ճօճանակի վերադարձը, մինչ այդ եթէ սպասողներ մնացած ըլլան, ուրիշներով փոխարինուած չըլլան:
Ինչո՞ւ ակադեմիկոսներէ բաղկացած եւ ներսի ու դուրսի հարազատ եւ տեսիլք ունեցող մտաւորականներու իրաւասու ժողով մը չհրաւիրել, այդ չընել մրցակիցներու եւ ձախողածներու հրաւէրով: Թող ներուի կրկին նայիլ թերեւս հնաբոյր համարուող ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԵՒ ՄԻՇՏ ՀԵՂԻՆԱԿՈՒԹԻՒՆ ՈՒՆԵՑԱԾ-ՈՒՆԵՑՈՂ ԵԿԵՂԵՑԻԻՆ ՈՒՂՂՈՒԹԵԱՄԲ` գերանցելով քանի մը տասնամեակէ ի վեր զիրար վարկաբեկած իշխանութիւնները:
Ինչո՞ւ հարազատ մտաւորականութիւն եւ ողջախոհ զանգուած այս պիտի չպահանջեն:
Համեստանալով` ինչո՞ւ պիտի չլսենք անտիտղոս շերոքի ցեղապետին իմաստութիւնը, որուն այնքա՜ն պէտք ունինք ՀԱՄԱՅՆԻՆ խորք եւ բովանդակութիւն տալու համար:
Օր մը պիտի կարենա՞նք ճշդել ՀԱՄԱՅՆին ՀԱՍՑԷՆ: Ճշդուա՞ծ է: Ո՞վ, ինչպէ՞ս եւ ո՞ւր պիտի ճշդէ:
Բայց ոտքի քնացնելու խաղին ճարտարները կը շարունակեն մէկ օդանաւէն իջնելու եւ միւսը բարձրանալու խաղը, յոյսի սուրեր կը շողացնեն, եւ բեմը կը մնայ ստուերներով զբաղած:
