0
0
Ստորեւ, յապաւումով կը հրատարակենք հարցազրոյց մը կատարուած Ֆրանսայի ձայնասփիւռի “Այբ Էֆ. Էմ. կայանին կողմէ, Հ.Յ.Դ. Բիւրոյի 
ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանի հետ: Զրոյցը վարած է Վարդան Գաբրիէլեան:
Հ.- Ինչպէ՞ս պատահեց, որ Հ.Յ.Դաշնակցութիւնը քաղաքապետական ընտրութիւններում անցման տոկոսներ չստացաւ եւ ինչո՞ւ խորհրդարանական ընտրութիւնների արդիւնքում ստացաւ տեղերի նուազագոյն քանակ: Ո՞րն է, ուրեմն, Դաշնակցութեան բերելիք նպաստը իշխանափոխութեան գործին, որի մասին դուք, որպէս կուսակցութիւն, խօսում էք Հայաստանում, եթէ այդ ընտրական գործընթացներում կուսակցութիւնը փայլուն յաջողութիւններ չունի:
Պ.- Շնորհակալ եմ հրաւէրի համար եւ կարծում եմ‘ սա եւս մէկ առիթ է անկեղծ զրոյցի համար: Իսկապէս շատ են հարցումները, թէ ինչո՞ւ են Հայաստանում ընտրութիւններն այսպիսի արդիւնքներ տալիս: Հասկանալու համար հայաստանեան ընտրութիւնների տրամաբանութիւնը` հարցին պէտք է առաւել խորքային մօտեցում ցուցաբերել: Տեսէք` տեղի են ունեցել խորհրդարանական ընտրութիւններ: Այդ ընտրութիւններում իշխող ուժը ստացել է 80 տոկոս ձայն: Դրան հետեւել է նախագահական ընտրութիւն, որտեղ նոյն իշխող ուժը ստացել է 57 տոկոս քուէ: Ապա տեղի են ունեցել Երեւան քաղաքի աւագանու ընտրութիւններ, որտեղ իշխող ուժը ստացել է 70 տոկոս քուէ: Հարցն այսպէս է դրւում‘ եթէ այս ընտրութիւններն իսկապէս արտայայտում են ժողովրդի ցանկութիւնը, եթէ այդ ընտրութիւններով արձանագրուել է ժողովրդի կամքը, ուրեմն մէկ եզրակացութիւն պէտք է անել. Հայաստանում ամէն ինչ լաւ է, ժողովուրդը գոհ է իր իշխանութիւններից եւ հէնց այդ պատճառով էլ իշխանութիւնները ձեռք են բերում 70-80 տոկոս քուէ: Բայց չէ՞ որ փաստ է, որ դա իրականութեանը չի համապատասխանում, որ Հայաստանում վիճակը լաւ չէ եւ ժողովուրդն էլ գոհ չէ իշխանութիւններից: Եւ սա մէկ բան է նշանակում‘ եթէ իրական չէ իշխանութիւնների 70-80 տոկոս քուէն, ապա իրական չէ նաեւ քուէների այն քանակը, որ ամէն ընտրութեան ձեռք է բերում ընդդիմութեան այս կամ այն ուժը:
Հ.- Մենք սփիւռքում գրեթէ համոզուած ենք, որ արձանագրուող թուերի հետ կապուած ինչ–որ խնդիր այնուամենայնիւ կայ:
Պ.- Այո՛, ասելիքս էլ այն է, որ մեր ընտրութիւնները չեն արտայայտում ժողովրդի իրական կամքը: Կուսակցութիւնները հնարաւորութիւն չունեն ընտրութիւններով չափել իրենց ժողովրդականութեան իրական մակարդակը: Սա մի իրողութիւն է, որ մենք իրաւունք չունենք անտեսելու, որպէսզի չսխալուենք մեր հետագայ դատողութիւնների մէջ: Եթէ փորձեմ արդարանալ, իսկ ես յետոյ կ՛ասեմ, թէ ինչո՛ւ չեմ ուզում արդարանալ, քանի որ այստեղ մեր թերութիւնն էլ կայ, ապա պէտք է ասեմ, որ Դաշնակցութեան անուան դիմաց արձանագրուած թիւը չի համապատասխանում իրականութեանը, քանի որ իշխանութեան անուան դիմաց արձանագրուող թուերը չեն համապատասխանում իրականութեանը: Սա, կարծում եմ, կարեւոր մեկնակէտ է մեր խօսակցութեան համար, այլապէս մենք կը սխալուենք մեր դատողութիւններում:
… Ցաւօք, թէեւ անկախութիւնից արդէն 20 տարի է անցել, բայց քաղաքական ուժերը Հայաստանում դասական առումով դեռեւս կազմաւորուած չեն, չեն աւարտել իրենց կազմաւորման գործընթացը: Նկատի ունենալով երկրի տնտեսական վիճակը, նկատի ունենալով ժողովրդի ծանր ընկերային-տնտեսական վիճակը‘ պէտք է ասել, որ քաղաքական կազմակերպութիւնները դեռ չեն կարողացել հասարակութեանը քաղաքականապէս կազմակերպել իրենց շուրջ: Դա է պատճառը, որ Հայաստանում ժողովուրդը մասնակցում է ընտրութիւնների‘ յաճախ չտեսնելով այդ ընտրութիւնների իմաստը եւ կամ էլ, ի հարկէ հազուադէպ, առաջնորդւում է ընդդէմի ոգով:
Ընտրութիւնների նախօրեակին յաճախ ժողովուրդը շուարում է: Բոլորը նոյն բաներն են ասում: Երբեմն նոյնիսկ իշխանական ուժերն են նոյն բաներն ասում, ինչ ընդդիմադիրները: Ժողովուրդը յայտնւում է անելանելի վիճակում‘ այս բոլորի մէջ իմաստ ունի՞ արդեօք ընտրութիւն անելը: Իսկ եթէ մէկ անգամ էլ արձանագրւում է բացասական արդիւնք, ընտրութիւն հասկացութիւնն այլեւս կորցնում է իր իմաստը, մասնաւորապէս` քաղաքականապէս չկազմակերպուած զանգուածի համար:
Հ.- Այստեղից ծագում է Դաշնակցութեան գաղափարների` ժողովրդին հասանելութեան խնդիրը: Տեղի են ունեցել քարոզարշաւներ, բացի նախագահական ընտրութիւններից, բայց այդ ընտրութիւններից առաջ էլ եղան փորձեր` կուսակցութիւններին Դաշնակցութեան առաջարկած 7 կէտերի շուրջ համախմբելու, Դաշնակցութեան կողմից մեծ աշխատանք է տարուել ժողովրդին գաղափարներ մատուցելու ուղղութեամբ: Կարո՞ղ ենք ասել, որ այդ գաղափարները ընկալուած են ժողովրդի կողմից, ժողովրդի, եթէ չասենք քանի տոկոսը իր քուէն կը տայ Դաշնակցութեանը, ապա ո՞ր մասն է ընդունում Դաշնակցութեան այդ գաղափարները, որոնք կարող են տանել իշխանափոխութեան:
Պ.- Նախագահական ընտրութիւնների նախօրեակին մենք բաւականին լուրջ քաղաքական աշխատանք կատարեցինք: Գաղտնիք չէ, որ Հայաստանում ամենաքաղաքականացուած ընտրութիւնը հէնց նախագահական ընտրութիւնն է: Մենք մեծ աշխատանք տարանք, որպէսզի ոչ թէ ընդդէմի, այլ յանունի հասկացողութեամբ համախմբում ստեղծենք: Այդ նպատակով մենք հրապարակ բերեցինք եօթ կէտանոց մեր օրակարգը եւ ասացինք, որ այս կէտերի շուրջ միայն կարող է ձեւաւորուել մեր միասնականութիւնը: Մենք բաւականին ծաւալուն աշխատանք տարանք եւ մեզ թւում էր, որ քաղաքական ուժերի շրջանում յաջողել ենք: Քաղաքական ուժերը, մէկը միւսի յետեւից, ամբողջութեամբ կամ առանձին տարաձայնութիւններով, ընդունում էին մեր ծրագիրը: Նոյնիսկ իշխանական առանձին ուժերի ներկայացուցիչներն էին իրենց համակրանքն արտայայտում այդ ծրագրին: Բայց երբ թեւակոխեցինք նախընտրական փուլ, թէեւ մեզ թւում էր, որ յաջողում ենք, միանգամից փուլ եկաւ այդ ամէնը: Յանկարծ բոլորի համար կարեւորուեց, թէ ով պէտք է լինի միասնական թեկնածուն:
Հ.- Բայց պարզ էր չէ՞, որ այդ հարցը ծագելու էր հէնց սկզբից:
Պ.- Մենք, ճիշդն ասած, ասում էինք` նախ համաձայնուենք օրակարգի շուրջ: Եթէ համաձայնէինք օրակարգի շուրջ, միասնական թեկնածուի հարցը կը դառնար երկրորդական հարց: Դա շատ դիւրին կը լինէր, եթէ արդէն ունենայինք համախոհութիւն, իմանայինք, որ գալիս ենք յստակ այս բանը փոխելու:
Հ.- Այստեղից մի շատ կարեւոր խնդիր է ծագում: Դուք ասացիք, որ կուսակցութիւնները դեռեւս անհրաժեշտ չափով չեն կայացել: Չխօսելով համակիրների եւ ժողովրդի մասին որպէս դաշնակիցներ, մենք դրան կ՛անդրադառնանք, ինչպիսի՞ համախոհներ պէտք է փնտռել ու գտնել կուսակցութիւնների ղեկավարների շրջանում, որպէսզի այսպիսի մի ծրագիր ինչպիսին ձերն էր, յաջողութիւն ունենայ:
Պ.- Այո՛, բայց նախագահական ընտրութիւններից առաջ կար մի կարեւոր հանգամանք: Խորհրդարանական ընտրութիւնները տեղի էին ունեցել այնպիսի դաժան ու ճնշող մթնոլորտում, որ բոլոր կուսակցութիւնները, գրեթէ առանց բացառութեան, համոզուել էին, որ սեփական ուժերով չէին կարողանալու յաղթել: Բոլորը հասկանում էին, որ միասնաբար հանդէս գալու անհրաժեշտութիւն կայ: Եթէ որոշ ուժեր ցանկանում էին միասնականութիւնը ստեղծել հէնց իրենց թեկնածուի շուրջ, որի յաղթանակը շատ քիչ հաւանական էր, ապա մենք որոշեցինք խաղը շուռ տալ: Նախ` միասնականութիւն ստեղծել ծրագրի հիման վրայ: Եւ իսկապէս դրանից յետոյ երկրորդական հարց կը դառնար, թէ ո՛վ էր լինելու միասնական թեկնածուն: Կարող էր դա լինել նոյնիսկ մէկը, որ այդ պահին սեղանի շուրջ հաւաքուած կուսակցութիւններից որեւէ մէկի անդամ էլ չլինէր: Բայց բանը դրան չհասաւ: Շաբաթը ուրբաթից շուտ եկաւ եւ շտապեցին մէկը միւսի յետեւից իրենց թեկնածութիւնները առաջադրել…:
Հ.- Դա համաձայնուա՞ծ քայլ էր, թէ՞…
Պ.- Ո՛չ, ո՛չ, ես արդէն ասացի, որ դա յատուկ համաձայնեցուած քայլ չէր, բայց այն ուժերը, որ չմասնակցեցին, գուցէ եւ ներքին քննարկումների արդիւնքում եկան նմանատիպ որոշման եւ մէկը միւսի յետեւից յայտարարեցին, որ թեկնածու չեն առաջադրելու եւ չեն մասնակցելու ընտրութեանը` գործող նախագահին` իշխանութեանը, միայնակ թողնելով ընտրապայքարում: Սա կարող էր ինչ-որ առումով արդիւնաւէտ լինել, դաս լինէր իշխանութիւնների համար: Մեր չմասնակցելը նպաստեց, որ իշխանութիւնը աւելորդ ինքնավստահութիւն ձեռք բերի: Եւ նախագահական ընտրութիւնները տեղի ունեցան համեմատաբար աւելի ազատ պայմաններում: Այս կացութիւնը նպաստեց նաեւ, որ քաղաքական ուժերի մէջ քաղաքական կորովը բարձրանայ, որովհետեւ ժողովուրդն ի վերջոյ կարողացել էր քաղաքական կազմակերպուածութիւն հանդէս բերել: Բայց, ցաւօք սրտի, այդ դրամագլուխը մսխուեց, եւ մենք երկու ամիս անց, ընդամէնը, քաղաքապետական ընտրութիւնների ժամանակ, կանգնեցինք նոյն կոտրած տաշտակի առաջ:
Հ.- Այսօր Հայաստանում Դաշնակցութեան հիմնական նպատակը իշխանափոխութիւն իրականացնելն է: Այդ մասին Հ.Յ.Դ.-ն խօսում է արդէն քանի տարի: Իշխանափոխութեան երկու ճանապարհ կայ` կա՛մ յեղափոխական ճանապարհով եւ կա՛մ օրինական պայքարի` քուէի միջոցով իշխանափոխութիւն իրականացնելը: Ո՞րն է ելքը, որ ժողովրդին դարձեալ կարողանաք վերահամոզել, որ իր ընտրութիւնն ու իր քուէն ուժ ունեն:
Պ.- Ես ապրում եմ Հայաստանի ժողովրդի մէջ: Իմ օրը սկսւում եւ աւարտւում է ժողովրդի մէջ: Ունեմ հարեւաններ, ունեմ գործընկերներ, կան մարդիկ, ում հետ յարաբերւում եմ առաւօտից մինչեւ գիշեր: Եւ որովհետեւ յարաբերւում եմ, ես ձեզ պէս միայն սեւ եւ սպիտակ չեմ տեսնում վիճակը: Ես չեմ կարծում, որ իշխանութիւնները այլեւս յաղթած են եւ, ինչպէս ասում են, խաղ չկայ իրենց դէմ, որ մենք, իբր, Հայաստանում դատապարտուած ենք նոյնը անընդհատ ապրելու: Ճիշդ հակառակը: Ճիշդ է, այս ընտրութիւններին իշխանութիւններն անհամեմատ բարձր քուէներ են ստացել, բայց հոգեբանական առումով այսօր իշխանութիւնները շատ աւելի ընկճուած են: Եւ դրա հիմնական պատճառն էլ այն է, որ իրենք առնուազն գիտեն, թէ այդ քուէն ինչպէս են ապահովել, գիտեն, որ այդ քուէն իրենց հանդէպ ժողովրդի իրական համակրանքի չափանիշը չէ:
Հ.- Բայց 20 տարի է այդպէս է եւ 20 տարի էլ այդպէս կարող է շարունակուել:
Պ.- Ո՛չ, այս 20 տարին նոյնը չէ: Այս 20 տարուայ ընթացքում փոփոխութիւններ կան երկրում, այս 20 տարուայ ընթացքում զարգացում է տեղի ունեցել երկրում: Ճիշդ է, որ այդ զարգացման ընթացքը շատ աւելի թոյլ է եղել, ճիշդ է, որ այդ զարգացման ընթացքը մեզ չի բաւարարում, ընդհակառա՛կը, մեր մէջ ընդվզում է առաջացնում, բայց եւ չենք ուզում ամէն ինչ տանել բացարձակութեան եւ բացարձակութեան սահմաններում գնահատել: Եթէ վատ է, դա դեռ չի նշանակում ամէն ինչ սեւ է: Սա ճիշդ մօտեցում չէ: Այսինքն պայքարելով վատի դէմ, ներկայացնելով վատը‘ մենք պէտք չէ գնանք այնպիսի չափազանցութեան, որ քաղաքական պայքարն այլեւս անիմաստ համարուի, առաջ գան ընդհանուր յուսալքութիւն եւ դասալքութիւն:
Հ.- Բայց որո՞նք են այս վիճակից դուրս գալու լուծումները:
Պ.- Լուծումը, ես կարծում եմ, մեր մէջ է: Առաջին հերթին, իբրեւ քաղաքական ուժ, մենք մեր ժողովրդին պէտք է կարողանանք համախմբել եւ կազմակերպել: Մենք պէտք է կարողանանք անել այդ դժուարին աշխատանքը: Ամենավատ բանն այն է, երբ քաղաքական ուժը փորձում է հեշտ ճանապարհով իշխանութեան գալ: Իսկ այդ դէպքում նման քաղաքական ուժերը դիմում են կեղծիքի, ամբոխավարութեան, պատեհապաշտութեան, ուրիշ պետութիւնների, դառնում է հինգերորդ զօրասիւն, գործող իշխանութեանը մաս կազմելով է փորձում դառնալ իշխանութիւն: Այսպիսի բաները ապաբարոյականացնում են ոչ միայն տուեալ քաղաքական ուժը, այլեւ ընդհանուր քաղաքական մթնոլորտը: Մեր ընտրածը դժուար ճանապարհն է, ժողովրդի մէջ աշխատելն է, ժողովրդին կազմակերպելը, նրա քաղաքականացուածութեան մակարդակը բարձրացնելն է: Աշխատա՛նք, աշխատա՛նք, աշխատա՛նք: Պայքա՛ր: Ամէնօրեա՛յ պայքար: Բայց ոչ այնպիսին, որ ամէն օրը ճակատամարտ դառնայ: Ամէն օր դու չես կարող յաղթել, իսկ ամէն պարտութիւն աւելի է թանձրացնում յետընտրական յուսահատութեան մթնոլորտը: Մենք իրաւունք չունենք յոգնելու եւ մեզ պարտուած համարելու: …Պէտք չէ յուսախաբ լինել արձանագրուած արդիւնքներից: Ես ասացի` այսօր որքան ընդդիմութիւնն է հոգեբանական տագնապի մէջ, նոյնքան էլ` իշխանութիւնը, որովհետեւ ոչ ոք իրականում չի յաղթել այսօր Հայաստանում: Եւ ամենակարեւորը` ժողովուրդն է պարտուել, որովհետեւ ժողովրդի վիճակի մէջ դրական փոփոխութիւն տեղի չի ունենում: Ես կարծում եմ‘ մենք լուրջ անելիքներ ունենք ինքնակազմակերպուելու, մեր կազմակերպուածութիւնը ընդլայնելու, ժողովրդին մեր շուրջ համախմբելու եւ պայքարի բոլոր մակարդակներում աշխուժացնելու, հասկացնելու, որ այդ փոքր կռիւներից պէտք է մի օր կազմակերպուի ճակատամարտ (սա զէնքի ճակատամարտ պէտք չէ հասկանալ), որտեղ էլ մենք գիտակցաբար կ՛իրականացնենք իշխանափոխութիւն: Կը փոխենք իշխանութիւնը‘ իմանալով թէ ինչ ենք բերում նրա փոխարէն: Վերջին հաշուով‘ ընդդէմի հասկացողութեամբ իշխանափոխութիւնը շատ աւելի դիւրին է իրականացնելը, քան` յանունի համար իշխանափոխութիւնը: Մենք յանուն յստակ ծրագրի եւ գիտակցուած իշխանափոխութեան պէտք է կարողանանք տանել մեր ժողովրդին, որպէսզի նրա կեանքի մէջ իրական փոփոխութիւն տեղի ունենայ: Հասկանալով հանդերձ, որ մենք ժողովուրդ ենք, որ ունենք մեր խնդիրները` Ղարաբաղի հարց, արտաքին միջամտութիւնների հարց, Ջաւախքի հարց, հայ-թրքական յարաբերութիւնների հարց: Մեր խնդիրներն իրօք շատ են, եւ որովհետեւ դրանք շատ են, արտաքին ազդակները կարող են դերակատար լինել: Մենք պէտք է չափի գիտակցութիւն ունենանք: Ես չեմ խուսափի յայտարարել բարձրաձայն, որ եթէ երկրին վտանգ սպառնայ, եթէ Աստուած մի արասցէ, Ատրպէյճանը կռուի դուրս գայ Արցախի դէմ եւ փորձի ուժով լուծել հարցը, մենք կը կանգնենք մեր չսիրած եւ չընդունած այս իշխանութեան կողքին‘ ընդդէմ այդ պատերազմի: Մենք պէտք է հետամուտ լինենք այն ոսկի միջինին, որ կարող է դրական փոփոխութիւն բերել ժողովրդին, բայց եւ չխախտի մեր ազգային անվտանգութեան հիմքերը:
Հ.- Շատ յաճախ է հնչել այն միտքը, որ թէկուզ ժողովրդավարութիւնը դեռ կաղ է, թէկուզ մարդու իրաւունքները դեռեւս բաւարար չափով չեն յարգւում, բայց կարեւորն այս պահին Ղարաբաղի հարցն է ու մեր խնդիրն այդ հարցը մեր օգտին լուծելը: Չի՞ թւում, որ ժողովրդավարութեան պակասն ու մարդու իրաւունքների ոչ լիարժէք պաշտպանութիւնը նպաստել են, որ Հայաստանում ստեղծուի այս վիճակը, երբ կայ մեծ արտագաղթ, երբ մարդիկ հեռանում են իրենց իրաւունքները պաշտպանուած չտեսնելով, երբ տեսնում են, որ թափանցիկութեան պակասից երկրի հարստութիւնները կենտրոնանում են միայն առանձին ընտրեալների գրպանում:
Պ.- Արտաքին վտանգները դիմագրաւելու համար անհրաժեշտ է միասնական լինել ներքին ճակատում, երկրի ներսում: Իսկ ներքին միասնականութիւն հնարաւոր է, եթէ մեր ներքին կեանքում արդարութիւն լինի: Իշխանութիւնը ժողովրդին իբրեւ ուժ իր թիկունքին կարող է ունենալ արտաքին թշնամու դէմ պայքարում, կարող է այդ պայքարում որեւէ յաջողութեան ակնկալիք ունենալ, եթէ ինքը ներքին կեանքում արդարութեան նախադրեալներ է ստեղծել, զարգացման հնարաւորութիւն է ստեղծել երկրի ու ժողովրդի համար, եթէ ինքը ունի կենսունակ ժողովուրդ: Բայց երբ արտագաղթող հասարակութիւն ունի, եթէ դժգոհութիւնը համատարած է երկրում, բնականաբար այդ իշխանութիւնը չի կարող ակնկալել, որ այդ ժողովուրդը կը համախմբուի իր շուրջ եւ թիկունք կը լինի իրեն‘ արտաքին վտանգները դիմագրաւելու հարցում: Եզրակացութիւնը ո՞րն է‘ սրանք հարցեր են, որոնցից մէկը չի կարող միւսին սպասել: Դրանք պէտք է համընթաց առաջ գնան: Մենք պէտք է կարողանանք մեր ներքին կեանքը, մեր երկրի տնտեսական վիճակը բարելաւել, ժողովրդավարութիւն ու արդարութիւն ապահովենք երկրում, որպէսզի կարողանանք արտաքին վտանգները դիմագրաւել: Եւ այն, ինչ այսօր մեզ ամէնից շատ է մտահոգում, հէնց սրա հետ է կապուած: Ընկերային-տնտեսական ծանր պայմանները, համընդհանուր անարդարութեան մթնոլորտը, որ գոյութիւն ունի մեր երկրում, արդէն ազգային անվտանգութեան հարց է դարձել: Արտագաղթը ոչ միայն որպէս արտագաղթ է մեզ մտահոգում, այլ` որպէս մի երեւոյթ, որ սպառնում է մեր ազգային անվտանգութեանը: Երիտասարդութիւնն է թողնում երկիրը, մեր հասարակութեան այն մասը, որ հիմնական երաշխիքն է մեր անվտանգութեան: Կիսելով ձեր տեսակէտն ու մտահոգութիւնը‘ կրկնեմ եւս մէկ անգամ, դրանք երեւոյթներ են, որ մէկը միւսին սպասել չի կարող ու պէտք է համընթաց տարուեն առաջ, որպէսզի արդիւնք տան:
Հ.- Թէ՛ Երեւանում, թէ՛ Գիւմրիում եւ թէ՛ օրերս Գորիսում տեղի ունեցան դէպքեր, որոնք կարծես ասում են, որ անիշխանութիւն կայ երկրում: Կարծես Հայաստանում մարդիկ կան, ովքեր իրաւունք ունեն մարդ սպաննելու կամ ծեծելու, եւ դրա համար պատասխան չտալու: Այսօր խնդիր կայ Հայաստանում պաշտպանուածների եւ անպաշտպան ժողովրդի միջեւ: Եւ որովհետեւ Հայաստանում կայ անպատժելիութիւն, բանը հասաւ նոյնիսկ Հրաչ Մուրադեանի նման մարդու սպանութեանը: Ե՞րբ ի վերջոյ հնարաւոր կը լինի ձերբազատուել այդ արատներից, եւ, եթէ կարելի է, նաեւ մի քանի խօսքով ասէք, թէ մինչեւ ուր է հասել Հրաչ Մուրադեանի սպանութեան հետ կապուած քննութիւնը:
Պ.- Սկսեմ վերջից: Հրաչ Մուրադեանի հարցով, որ ցաւալի երեւոյթ էր, իրականացւում է նախաքննութիւն, եւ քանի դեռ դա չի աւարտուել, ոչ ոք չի կարող վերջնական եզրակացութիւն ունենալ: Ասեմ միայն, որ այս պահին կան ձերբակալուածներ, եւ տեղի է ունենում քննութիւն: Հաւանաբար այդ քննութեան գաղտնապահութիւնն է, որ մեզ թոյլ չի տալիս հասկանալու, թէ ի՛նչ է անցնում-դառնում այդ ցաւալի սպանութեան պատմութեան մէջ: Ես ոչինչ չեմ բացառում Հրաչ Մուրադեանի սպանութեան հարցով, բայց նաեւ տրամադրուած չեմ ի սկզբանէ բացասական մօտեցում հանդէս բերել: Սպանութիւնը կարող է զանազան պատճառներ ունենալ: Յամենայն դէպս գիտեմ Հրաչին, որ ո՛չ յանցագործ կեանքին էր մասնակից, ո՛չ էլ յոռի բարքերի եւ սովորութիւնների տէր էր: Նա ազնիւ երիտասարդ էր, ազնիւ մարդ: Յամենայն դէպս, կարծում եմ, պէտք է դեռ մի քիչ էլ սպասենք, տեսնենք‘ ի՛նչ ընթացք կը ստանայ քննութիւնը: Արդէն ասացի‘ կան ձերբակալուածներ, ընթանում է քննութիւն եւ շտապելը ձեռնտու չէ ոչ ոքի:
Ինչ վերաբերում է երկրում անպատժելութեան մթնոլորտին, ասեմ, որ անպատժելիութիւն երկրում իսկապէս կայ: Անպատժելիութիւն` հարկերը չվճարելուց մինչեւ քրէական յանցագործութիւններ: Այդ ամէնի մասին դուք համարեայ ամէն օր էք լսում: Չգիտեմ` ի՛նչ ասել: Քանի դեռ իշխանութիւններն իրենց վերարտադրութեան համար պէտք կ՛ունենան յանցագործ, քրէական ուժին, այս երեւոյթները կը շարունակուեն: Հաւատում եմ, որ եթէ նման անհրաժեշտութիւն չլինէր, ապա բոլոր յանցագործները կը պատժուէին: Չպատժելու ուրիշ պատճառ չկայ: Չպատժելու առիթը իրենց վերարտադրութեան համար յանցաւոր աշխարհին պարտական լինելն է: Կարծում եմ, որ այդ ճիգը, որով փորձում են ցոյց տալ, որ ինչ-որ բան փոխւում է, որ իրենք այլեւս նախանձախնդիր են, կարող է վերջնական եւ վաւերական դառնալ, երբ մենք ունենանք մի իշխանութիւն, որ ընտրուելու համար կարիք չունենայ այդպիսի տարրերի: Բայց դա չի նշանակում, որ այդ ժամանակ Հայաստանում այլեւս յանցագործութիւններ չեն լինի: Պարզապէս այդ ժամանակ ոճրագործները չեն մնայ ազատութեան մէջ:
Հ.- Ցեղասպանութեան 100-ամեակի մասին մենք դեռ շատ առիթներ կ՛ունենանք խօսելու, բայց նախ հասկանանք, թէ մենք ի՛նչ ենք ուզում ցոյց տալ, կատարել, նշել 100-ամեակի առիթով: 100-ամեակի հետ կապուած հայ ժողովրդի հիմնական մտահոգութիւնը ո՞րն է, ըստ ձեզ:
Պ.- Այս հարիւրամեակում, կարելի է ասել, մենք Հայոց Ցեղասպանութեան համաշխարհային ճանաչման հարցում բաւականին մեծ նուաճումներ ենք ունեցել: Մենք այսօր կարող ենք խոստովանել, որ Ցեղասպանութեան հարցը միջազգային մակարդակի հարց է, միջպետական յարաբերութիւնների վրայ ազդող հարց է, հայ ժողովրդին ճանաչելու միջոց է, Թուրքիային ճանաչելու միջոց է: Մենք յաջողել ենք: Մենք յաջողել ենք, որ իբրեւ հայ ժողովուրդ միասնական ենք եղել: Մեր մէջ չի եղել մի հատուած, որ Ցեղասպանութեան հարցի շուրջ ունեցած լինի հարցականներ եւ տարբերուող կարծիք, տեսակէտ: Հարիւրամեակը այն անկիւնադարձային թուականն է մեզ համար, որից յետոյ մենք պէտք է անցնենք մէկ այլ հանգրուան‘ պահանջատիրութեան հանգրուան, ինչպէս հիմա ասում են‘ Ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացման հանգրուան:
Պահանջատիրութիւնը շատ բազմաշերտ հասկացողութիւն է: Օրինակ` ես հաւատում եմ, որ մենք մի շատ կարեւոր յաջողութիւն արդէն արձանագրեցինք, երբ մեր երկու վեհափառները հայոց եկեղեցիների եւ եկեղեցապատկան կալուածների վերադարձի պահանջ ներկայացրեցին: Դա մասնակի պահանջատիրութիւն է, բայց այդ հանգրուանը մտնելու առաջին փորձն է:
Հ.- Մանաւանդ որ Ամերիկայի Հայ Դատի յանձնախումբը Քոնկրէսում բանաձեւ անցկացրեց նաեւ այդ հարցով:
Պ.- Այո՛: Հիմա, կարծում եմ, որ մեզ համար շատ կարեւոր է, որ այս հանգրուանը կազմակերպենք իբրեւ համահայկական միացեալ համոզումով սկսուող հանգրուան: Մեզ համար դա հիմնականն է: Մենք կարող ենք, իբրեւ Դաշնակցութիւն, այս հանգրուանից սկսել եւ առաջ վազել: Բայց մենք նախընտրում ենք բոլորի հետ միասնաբար կազմակերպուել եւ բոլորի հետ միասնական քայլերով առաջ գնալ, որպէսզի այս կարեւորագոյն հարցը միջկուսակցական պայքարների առիթ չդարձնենք: Մենք պարտաւոր ենք գնալ ինքնակազմակերպման, որպէսզի կարողանանք արդէն հնչեցուած պահանջը համահայկական պահանջի վերածել:
Հ.-Դաշնակցութիւնը մասնակցում է Հայաստանի նախագահի նախագահութեամբ 100-ամեակի միջոցառումների շրջանակում տեղի ունեցող հանդիպումներին եւ քննարկումներին: Ի՞նչ վիճակ է այդ ոլորտում, արդեօ՞ք մենք ամբողջ ազգով ծրագիր ունենք բան փոխելու մինչեւ 2015 թուականը: Եւ պահանջատիրական առանցքը արդեօք այն հիմնական ուղղութի՞ւնն է, որ տանում են այդ յանձնախմբերը:
Պ.- Գիտէք` մեր երկու վեհափառների համատեղ յայտարարութիւնն անցեալ Ապրիլ 24-ին մի հարց է, որ առաջին անգամ քննարկուել է, մեր 100-ամեակի յանձնախմբի նիստում: Սրանով ես ամէն ինչ ասացի: Կապ չունի հայաստանեան ներքաղաքական պայքարը հարիւրամեակի այդ պայքարի հետ: Այո՛, մենք կը համագործակցենք բոլորի հետ‘ անկախ մեր գաղափարական, քաղաքական համոզմունքներից, անկախ այնտեղ ներկայացուած քաղաքական կամ հասարակական ուժերի չափից, կշռից, որպիսութիւնից, էութիւնից: Հարիւրամեակի յանձնախումբը դա մի տեղ է, որ միակ ձեւն է, միակ ճանապարհն է` իբրեւ համահայկական մէկ ուժ ձեւաւորելու, բիւրեղացնելու մեր մտքերը: Այլ, աւելի մեծ ակնկալիքներ պէտք չէ ունենալ այդ յանձնախմբից: Բայց եթէ նոյնիսկ այսքանը կարողանայ անել այդ յանձնախումբը, մշակի այս նոր հանգրուանի ռազմավարութիւնը, ստեղծի միասնականութիւն, կը կարողանանք ասել, որ արդէն յաջողել է: Յամենայն դէպս այսօր ճիգը դա յաջողեցնել է: Այսօր ճիգը պախարակելը չէ:
Հ.- Սուրիոյ հատուածի վիճակը յայտնի է բոլորիս եւ գիտենք, թէ ի՛նչ ֆիզիքական վտանգների առջեւ են, ի՛նչ խնդիրներ ունեն ապրուստի ու ֆինանսների հետ կապուած, ի՛նչ ընկերային–տնտեսական ու անգամ հոգեբանական խնդիրներ ունեն: Ի՞նչ կարող էք ասել մեր այդ գաղութի ապագայի մասին, ի՞նչ են անում Հայաստանի իշխանութիւններն այդ ուղղութեամբ եւ ի՞նչ է անում Դաշնակցութիւնը:
Պ.- Սուրիահայութիւնը, այո, յայտնուել է շատ ծանր վիճակում: Կարելի է ասել‘ Սուրիոյ ամբողջ ժողովուրդն է ծանր վիճակի մէջ յայտնուել: Եթէ Սուրիոյ ժողովրդին համայնքային հասկացողութեամբ բաժանենք` մեծամասնականներ, փոքրամասնականներ, ազգային ուժեր, կրօնական հատուածներ, կը տեսնենք, որ բոլորն էլ իրենց թիկունքում այնպիսի հզօր միջազգային ուժեր ունեն, որոնք կարող են նրանց անվտանգութիւնը կազմակերպել: Հայութիւնը ո՛չ այդ թիւն ունի, ո՛չ այդ աշխարհագրական առանձնայատկութիւնը եւ ո՛չ էլ միջազգային հզօր ուժ‘ իր թիկունքին: Սուրիահայութիւնը, սեփական ուժերի վրայ յենուած, անպաշտպան, խոցելի վիճակում է: Հասանելի թիրախ‘ բոլորի համար: Այս առումով, սուրիահայութեան վիճակն իրօք դժուար է: Բարեբախտաբար, մինչեւ այս պահը, թէ՛ սուրիահայ ղեկավարների ջանքերի շնորհիւ եւ թէ՛ նաեւ դրսում մեր համակարգուած, մեր մտածուած աշխատանքի շնորհիւ, սուրիահայութիւնը առանձնաբար, իբրեւ սուրիահայութիւն, թիրախ չի դարձել: Բայց ոչ ոք չի կարող երաշխաւորել, որ այսուհետ էլ չի դառնայ: Սա պէտք է հասկանալ եւ ֆիզիքական գոյութեան եւ թէ կենցաղային խնդիրների մակարդակում: Ուտելիք, ապրուստ հասցնել, ջեռուցում ապահովել, դպրոցը, մշակութային կենտրոնները պահպանել, եկեղեցու, այդ մշակութային կենտրոնների ապահովութիւնը, ներքին փոխօգնութեան գործը կազմակերպել‘ այս ամէնը հնարաւորութիւնների անհրաժեշտութիւն է պահանջում: Նոյնիսկ եթէ սուրիահայութիւնը որեւէ ակնկալիք չունենար, մենք, իբրեւ հայութիւն, մեր սուրիահայ եղբայրներին պէտք էր ապացուցէինք, որ իր թիկունքին ենք, իր կողքին, որովհետեւ այդ համայնքը աշխարհից լքուած մի համայնք է այսօր: Շիիներն ունեն կազմակերպուածութիւն ու միջազգային հովանաւորութիւն, սիւննիներն ունեն, քրտերն ունեն, բացի մեզնից: Ես կարծում եմ, որ այդ օժանդակութիւնը, որ մենք հասցնում ենք, առաջին հերթին բարոյական նշանակութիւն ունի, նաեւ անպայման նիւթական առումով կարեւորութիւն ունի: Մենք պէտք է օգնենք: Պէտք է ասեմ նաեւ, որ մինչեւ այսօր մեր գնահատականն այն է, որ մենք կարողացել ենք այս հարցում միասնական մնալ: Սկսած Հայաստանի իշխանութիւններից մինչեւ սփիւռքի ամենատարբեր քաղաքական ուժերն ու կազմակերպութիւնները փորձել են իրենց չափով օգտակար լինել: Կարծում եմ նաեւ, որ սուրիահայութիւնն այս օրերին ամենամեծ պատգամն է փոխանցել‘ միասնական կենտրոն են սարքել‘ կաթոլիկների, բողոքականների, մեր եկեղեցու հետեւորդների, ՀՕՄ-ի, Բարեգործականի, բոլոր կուսակցութիւնների մասնակցութեամբ միասնական կենտրոն: Եթէ այնտեղ դա կարողացել են անել, մենք էլ դրսում պէտք է կարողանանք անել: Այսինքն, անկախ այն բանից թէ մենք քաղաքական ի՛նչ համոզմունքներ ու հակակրանքներ ունենք, սուրիահայութեան օգնութեան գործը բոլորիս հոգու պարտքն է, մարդկային, ազգային պարտքը եւ պէտք է կարողանանք այս գործի մէջ իսկապէս օգտակար լինել եւ նաեւ, վստահ, որ օգնութիւնն անպայման տեղ է հասնում: Ասեմ նաեւ, որ այն, ինչ մենք մինչ օրս յաջողել ենք, գուցէ սուրիահայութեան պահանջի նուազագոյնն է, բայց շատ կարեւոր օգնութիւն է եւ պէտք է կարողանանք այն շարունակել:
